Lịch sử Khẩn hoang Vùng Rạch Giá 2

Sáu năm sau, năm 1886, tình hình tỉnh Rạch Giá bắt đầu khả quan hơn. Báo cáo của tham biện ngày 8/8/1886 nêu vài chi tiết : — Trong 7 người dân, tỷ lệ là 4 người Cao Miên, 3 người Việt. — Biến cố ở Kinh thành Huế (vụ Tôn Thất Thuyết và vua Hàm Nghi 1885) chẳng gây xúc động gì rõ rệt trong dân gian; — Đường bộ quá ít, dân chúng ao ước đường thủy phát triển thêm. Mọi việc xê dịch đều dùng đường thủy....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lịch sử Khẩn hoang Vùng Rạch Giá 2 Lịch sử Khẩn hoang Vùng Rạch Giá 2Sáu năm sau, năm 1886, tình hình tỉnh Rạch Giá bắt đầu khả quan hơn. Báo cáocủa tham biện ngày 8/8/1886 nêu vài chi tiết :— Trong 7 người dân, tỷ lệ là 4 người Cao Miên, 3 người Việt.— Biến cố ở Kinh thành Huế (vụ Tôn Thất Thuyết và vua Hàm Nghi 1885) chẳnggây xúc động gì rõ rệt trong dân gian;— Đường bộ quá ít, dân chúng ao ước đường thủy phát triển thêm. Mọi việc xêdịch đều dùng đường thủy.— Dân ra chợ mua bán thường dùng đường biển cho nhanh hơn. ở vùng Cái Lớn(Mũi Gảnh) nạn chìm ghe thường xảy ra.— Năm 1883, đã bắt dân xâu đào con kinh, gọi là kinh Ông Hiển, để đi từ sôngCái Bé, từ rạch Tà Niên ra chợ mà khỏi vượt biển. Kinh này tiếp tục đào đến năm1886. Đường liên lạc từ Rạch Giá đến Châu Đốc gần như không có, dân chúngdùng xuồng nhỏ, theo đường quanh len lỏi giữa rừng tràm.— Đào xong con kinh từ Cạnh Đền ăn xuống Cà Mau (kinh Bạch Ngưu), dùngdân xâu làng Vĩnh Lộc.— Con lộ chiến lược quan trọng nhứt trong tỉnh chạy từ chợ Rạch Giá vô MinhLương (khoảng 15 cây số). Minh Lương làm xóm sung túc từ lâu đời, gồm đa sốngười Miên. Lộ này vạch sẵn hồi xưa, nay tu bổ lại để đem thơ từ, chạy ngựa.— Trường học tại tỉnh lỵ lợp lá, ngưng dạy từ mấy năm qua đang bắt đầu hoạtđộng trở— Năm 1885, trong toàn tỉnh có 6 trường tổng, trường ở Minh Lương không đemlại kết quả vì thiếu giáo viên.— Dân bộ chịu thuế năm 1883 là 8.000 người, năm 1886 là 10.000 người. Kết quảnày thâu được là nhờ lập bộ kỹ lưỡng hơn trước.— Bộ điền năm 1883 : 8000 mẫu; năm 1886 : 10000 mẫu.Đất ruộng khó kiểm soát vì dân làm ruộng không đều, hễ thất mùa thì họ dời chỗ.Nhiều vùng đất 3 năm mới có làm một mùa ruộng.Tại chợ, từ 4 năm qua đã lập một lò gạch nhưng xấu về phẩm chất. Vì chưa cấpbằng khoán thổ cư nên chẳng ai dám xây nhà gói, sợ sau này bị đuổi.— Việc mua bán xáo trộn vì giá tiền kẽm bị sụt. Tiền điếu (bằng đồng phiếu) lạikhó xài, nhà nước phát ra khi dân lãnh ngân phiếu, nhưng dân đem tiền điếu đóngtrở lại cho “công xi” khi mua á phiện và rượu.Tóm lại, tỉnh Rạch Giá (gồm luôn Cà Mau) là miếng mồi khó nuốt so với các tỉnhmiền Tiền giang như Sa Đéc, Mỹ Tho, Vĩnh Long hoặc Long Xuyên. Huê lợi, thuếkhóa quá thấp kém. Các viên tham biện không rành về hành chánh, những bảnphúc trình chánh thức gởi về cho Giám đốc Nội vụ về hình thức cũng như nộidung gần như là thơ riêng gởi cho bạn, viết tháu, báo cáo đại khái vài nét, nhận xéttùy hứng, không thứ tự.Trong thực tế, muốn báo cáo kỹ lưỡng cũng không được vì tỉnh này vừa khi mớithành lập đã thiếu người hợp tác; các tỉnh Tiền giang dầu sao đi nữa cũng thừa mộtsố người lịch lãm biết chữ nho hoặc chữ quốc ngữ, am hiểu địa phương. Sau cuộcđánh úp đồn chợ Rạch Giá vào năm 1868, người Pháp nghi kỵ tất cả người Việt vìđa số lính mã tà, đến viên quản mã tà cũng đều làm nội ứng. Thực dân khôngmuốn xài người Việt ở Rạch Giá và nhân dịp tu chỉnh lại bộ máy cai trị, chúng cốý dùng người Miên để trị người Việt, cổ xů chia rẽ. Vài người hữu công đượcnâng lên làm huyện, bấy giờ đóng vai phụ tá của tham biện để cai trị, đi điều tramiền quê. Đây là những người kém văn hóa, háo sát, ham danh vọng. Nhữngngười Miên hoặc Miên lai Tàu này đều lấy tên họ như người Việt :— Phó quản mã tà người Miên tên là Cao Thiên gọi nôm na là phó quản Thiênlàm phủ, lập công sau cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực bằng cách điềm chỉ,bắt giết. Năm 1873, nghỉ việc vì già (60 tuổi), Pháp cho chức phó quản là để tưởnglệ công lao, chẳng có năng lực chuyên môn gì cả.— Huyện Xiêu được làm huyện sau khi Nguyễn Trung Trực rút khỏi Rạch Giá,kiêu hãnh tới mức dám tố cáo chuyện xấu của tham biện Rạch Giá lên quan trên.Tám tháng sau khi nhận chức thì bị Pháp cách chức.— Huyện Trần Lương Xuân, cũng người Miên được tin cậy cho trấn nhậm vùngMinh Lương, khu vực đông dân và phì nhiêu. Tự xưng trong công văn “KiênGiang huyện, Tri huyện Trần Lương Xuân”, được giữ một khẩu súng lục, 2 khẩusúng hai lòng, 1 khẩu súng 1 lòng, 4 cây giáo, 1 khẩu súng Le Faucheux.lại.— Trịnh Lục Y, người Miên, từng được cựu trào phong chức cai tổng, cư ngụvùng áp lục (Rạch Tìa, Thủy Liễu) rồi theo Pháp. Sau thời gian làm cai tổng dàidẵng là 48 năm, thấm mệt xin nghỉ, được huy chương bạc hạng nhứt.— Cai tổng Hà Mỹ Phiến (tên ngoài là Phến) người Tàu lai Miên làm vua một cõiở tổng Kiên Hảo, chữ nghĩa kém, được sắm 4 cây mác thông cho bọn hộ vệ khi đihầu quan vì đường sá còn rừng rậm (con và cháu đều làm cai tổng nối tiếp đếnnăm 1945).— Cai tổng Trần Quang Huy (con của cai tổng Trần Quang Sô) cũng người Miên,làm phó tổng Kiên Hảo. Cai tổng Sô tận tụy với thực dân từ buổi đầu, bị nghĩaquân của Nguyễn Trung Trực giết. Sau đó, Pháp ban chức phó tổng cho Huy l ànghĩ tới công lao của cha. Ngày trước, Pháp cho tổng Sô hai cây súng, súng nàygiao lại cho Huy.Người Việt Nam duy nhứt được Ph ...