Luận về chủ đề “Ăn” trong ca dao

Các cụ nhà mình vẫn bảo rằng:„Miếng trầu là đầu câu chuyện“. Đúng thế! Muốn tán em, cứ mời em đi thưởng thức bún riêu ốc, cua nướng hay hủ tiếu Mỹ Tho ở Bamboo Grill. Còn muốn ngồi cà cưa, đưa nhau ra Hè Phố. Nếu em là gái „Bắc kì di cư“, dẫn em đi ăn
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Luận về chủ đề “Ăn” trong ca daoLuận về chủ đề “Ăn” trong ca daoCác cụ nhà mình vẫn bảo rằng:„Miếng trầu là đầu câu chuyện“. Đúng thế! Muốntán em, cứ mời em đi thưởng thức bún riêu ốc, cua nướng hay hủ tiếu Mỹ Tho ởBamboo Grill. Còn muốn ngồi cà cưa, đưa nhau ra Hè Phố. Nếu em là gái „Bắc kìdi cư“, dẫn em đi ăn ... Phờ 54 cho được việc. Cuối tháng, hầu bao có xẹp, ít nhấtcùng em ghé Bánh mì Chợ Cũ, kiếm cái gặm đỡ. Trước khi dzìa, dìu em qua bênThạch Cali nữa, là ... chắc ăn một trăm phần dầu!Không phải chỉ có dân An Nam mình coi trọng miếng ăn đâu nhé; dân Đức, mắtxanh tóc vàng mũi lõ, cũng kháo nhau: „Liebe geht durch den Magen!“, nghĩa là„Tình yêu đến qua bao tử!“. Ấy! Cái miếng trầu quan trọng là thế, nên trong cadao, tục ngữ của mình „ăn“ chiếm một vị trí rất đáng kể:Ăn tiêu, nhớ tỏi bùi ngùiNgồi bên đám hẹ, nhớ mùi rau rămHỡi người quân từ trăm năm,quay tơ có nhớ mối tằm hay không?Tuy thế, có ăn, cũng ăn có chừng, có mực, chớ cái kiểu:Ăn rồi nằm ngửa nằm nghiêngCó ai (muốn) lấy tớ thì khiêng tớ vềdám có ngày bội thực, nằm đưa cái bụng ễng ương lên trời, hóa ra … hỏng chuyện!Người mình còn bảo: “Nhà sạch thì mát, bát sạch ngon cơm”, nghĩa là ăn thườngđi đôi với ở.Chỉ ăn thôi, chưa đủ! Rủng rỉnh tí tiền bạc, sau khi chắc dạ rồi, phải mặc cái “sơmi” màu cà chua mới chín, hay mẫu chim cò xanh xanh, trắng trắng, gọi là … chođời biết tay!Tột đỉnh của ăn là … nhậu, nhưng nhậu vào, lời ra, nói vung vít …Ăn no, thường buồn ngủ, buồn ngủ phải lăn kềnh ra nằm…Nhiều thành ngữ đã được cấu tạo bằng cách tách đôi các động từ kép này ra (ăn ở,ăn mặc, ăn nói, ăn nằm…), cũng như một trạng từ kép nào đó, rồi ghép lại vớinhau:Ăn gian, nói dối (trạng từ: gian dối)Ăn dơ, ở bẩn (dơ bẩn)Ăn dầm, nằm dề (dầm dề)Ăn sung, mặc sướng (sung sướng)Có khi hai trạng từ khác nhau được ghép vào hai phần của động từ kép đã đượctách ra:Ăn no, nằm khèo (no, khèo)Ăn quịt, nói điêu (quịt, điêu)Các trạng từ này có thể cùng nghĩa như:Ăn chắc, mặc bền (chắc, bền)Ăn to, nói lớn (to, lớn)Cũng có trường hợp các trạng từ phản nghĩa với nhau, càng làm câu thành ngữthêm rõ nghĩa:Ăn xuôi, nói ngược (xuôi, ngược)Ăn thừa, nói thiếu (thừa, thiếu)Dĩ nhiên nhìều động từ khác (với các động từ kép kể trên), cũng như cả danh từcũng được sử dụng (làm túc từ cho động từ):Ăn tươi, nuốt sống (động từ: ăn, nuốt)Ăn lông, ở lỗ (danh từ: lông, lỗ)Trong câu:Ăn đợi, nằm chờđợi, chờ đều là động từ, nhưng trong trường hợp này đã được dùng như trạng từ,phụ nghĩa cho hai động từ ăn và nằm.Bún ốc riêu cuaTrong các động từ kép: ăn ở, ăn mặc, ăn nói … ăn chỉ là trợ từ, nghĩa chính làđộng từ phía sau. Cho nên, khi cô con gái than với bồ:- Anh dụ em đem đôi bông tai đi cầm, lấy tiền cho anh đánh bài. Bây giờ thua hết,em biết ăn nói sao với thầy bu đây ?!Ở đây, cô gái chỉ lo lắng, tìm cách nói dối đấng sinh thành thôi, không hề được ăncái giải rút gì cả!Như thế trong các thành ngữ trên, vế sau là chính.Khi một người bị chê trách là “ăn thật, làm dối”, vì người đó làm việc cẩu thả,không đến nơi, đến chốn. Còn người đó có được “ăn thật” hay không, chờ hạ hồiphân giải!Nói chung các câu thành ngữ nếu không có vần như: “Ăn theo, nói leo”, ít nhầtcũng có điệu, nghe xuôi tai. Nhất là ca dao rất có vần, có điệu, thường theo thể thơlục bát:Ăn cơm sao đặng mà mờiNước mắt lênh láng rã rời hạt cơmMình ơi đừng đặng cá quên nơmĐôi ta gá nghĩa danh thơm để đờiHay là:Ăn thì ăn trước ngồi trênĐến chừng đánh giặc thì rên hừ hừCũng vì vậy trong nhiều câu ca dao, câu đầu chỉ là câu gieo vần, không có ýnghĩa gì cả:Ăn chanh, ngồi gốc cây chanhKhuyên cội, khuyên cành, khuyên nhánh, khuyên bôngKhuyên cho đó vợ, đây chồngĐó bế con gái, đây bồng con traiHay là:Ăn sung, ngồi gốc cây sungLấy anh thì lấy, nằm chung không nằmTương tự:Ăn cam, nằm gốc cây camLấy anh thì lấy, về Nam (Cali) không vềTrong cả ba trường hợp. sự việc “ngồi gốc cây chanh, cây sung” hay “nằm gốc câycam” không dính dáng gì tới ý chính trong những câu sau.Nếu tổng hợp về cấu trúc của thành ngữ: Tách động từ kép ăn nói, ghép với các từkép khác như: mò ốc, măng mọc, cò bay. Người ta đã nói :Ăn măng, nói mọcĂn cò, nói bayĂn ốc, nói mòNói mọc là bày đặt, nói thêm, nói bớt. Nói bay là nói khoác, nói lác. Nhưng từ nàycó vẻ gượng gạo, ít người dùng. Do đó có người đổi ra là : “Ăn cò, nói leo“. Nếuxét về cấu trúc thành ngữ, câu này không “chỉnh“, vì làm gì có “cò leo“. Họa chăngdùng “cò“ để chỉ một đấng ông chồng nào đó, mới có vụ cò … leo thôi !!!Như đã phân tích ở trên, vế sau của câu thành ngữ mới là chính, ăn măng, ăn ốc,ăn cò … chỉ là gia vị, mắm muối, cho thêm vần, thêm điệu mà thôi. Gần giống như“ngồi gốc chanh, nằm gốc cam” vậy!Có người dùng “thuyết nhân quả“ để giải thích “ăn ốc, nói mò“, rằng : Ăn ốcthường uống rượu, ruợu vào, nhời ra, ăn nói lăng nhăng, ba hoa chích chòe … Nhưthế phải nói : “ăn ốc, nói nhảm “, chứ không nói mò ! Người khác bảo : “Muốn ănốc phải đi mò : Mò ốc! “. Điều này đúng, nhưng giữa chuyện “mò“ và “nói“ cáchnhau xa lắc, xa lơ, không bắt quàng được. Cho nên cách giải thích về cấu trúc, vầnđiệu là đúng hơn cả.Tóm lại : Muốn ăn ốc, ra siêu thị, bỏ ra vài tì, xách về cả bịch, tha hồ nhậu lai rai,chẳng phải đi mò, đi mẫm gì sốt. Và đã ăn ốc rồi, không ắt phải nói … mò. Cứvững bụng thưởng thức các món : Bún ốc riêu cua, ốc nhồi hấp lá gừng, ốc bungchuối xanh đậu phụ … Khoái khẩu vô cùng ! ...