Một cách nhận diện ca dao hiện đại

Văn học dân gian hiện đại đã từng là vấn đề gây nhiều ý kiến tranh luận trong giới nghiên cứu nước ta. Đã có không ít ý kiến khẳng định sự tồn tại tự nhiên và vai trò quan trọng của nó trong đời sống của xã hội hiện đại. Song, bên cạnh đó cũng có một số ý kiến phân vân, thậm chí phủ nhận cả sự tồn tại của văn học dân gian hiện đại.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một cách nhận diện ca dao hiện đại Một cách nhận diện ca dao hiện đạiNguyễn Hằng PhươngTS.Khoa Ngữ văn.Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên - Đại học TháiNguyênVăn học dân gian hiện đại đã từng là vấn đề gây nhiều ý kiến tranh luận trong giới nghiêncứu nước ta. Đã có không ít ý kiến khẳng định sự tồn tại tự nhiên và vai trò quan trọngcủa nó trong đời sống của xã hội hiện đại. Song, bên cạnh đó cũng có một số ý kiến phânvân, thậm chí phủ nhận cả sự tồn tại của văn học dân gian hiện đại. Nhiều năm đã trôiqua kể từ khi vấn đề văn học dân gian hiện đại, trong đó có ca dao hiện đại được chínhthức nêu ra tranh luận với tư cách là một thông tin khoa học mang tính thời sự, ca daohiện đại vẫn tồn tại và vận động theo quy luật của nó. Chứng cớ là vẫn có một số cuốnsách sưu tầm, nghiên cứu và những bài viết quan tâm đến thể thơ dân gian này ra đời.Như vậy, những ý kiến khẳng định sự tồn tại của văn học dân gian hiện đại trong đó có cadao hiện đại đã được thử thách qua thời gian.Ca dao là một thể loại có sức sống lâu bền của sáng tác dân gian. Nhưng trên thực tế, cadao đã có sự vận động, biến đổi. Để có thể tiếp cận ca dao với tư cách là một thể loại vănhọc dân gian trong thời kỳ hiện đại, việc trước tiên là tìm ra những cơ sở khoa học để tiếntới nhận diện nó. Đó cũng chính là mục đích chúng tôi đặt ra trong bài viết này.Tuy nhiên, nghiên cứu một hiện tượng văn học nói chung, ca dao hiện đại nói riêng làvấn đề không đơn giản, cần dựa trên quan điểm khoa học duy vật biện chứng và phải cótrong tay một số lượng tư liệu nhất định về nó. Do vậy, trước khi tìm cơ sở để định ra tiêuchí nhận diện ca dao hiện đại thì việc xác định quan điểm nghiên cứu và tập hợp, sử lý hệthống tư liệu là những thao tác khoa học cần thiết phải đặt ra.1. Cần đứng trên quan điểm động khi xem xét một hiện tượng văn học nói chung,ca dao hiện đại nói riêng và cần “làm chủ” hệ thống tư liệu nghiên cứuĐời sống xã hội không ngừng vận động, biến đổi trong tiến trình lịch sử. Là một hình tháiý thức xã hội, có quan hệ mật thiết với đời sống xã hội, văn học cũng không ngừng vậnđộng, biến đổi. Sự biến đổi không chỉ phụ thuộc vào sự vận động của môi trường xã hộimà còn phụ thuộc vào quy luật vận động, biến đổi của bản thân văn học nghệ thuật, cụthể hơn là của bản thân thể loại văn học đó. Sự vận động, biến đổi của mỗi thể loại lạiphụ thuộc vào nhiều yếu tố cơ bản như bản chất, đặc trưng và nhất là chức năng củachính thể loại đó. Chẳng hạn, lịch sử phát triển văn học nghệ thuật đã chứng kiến sự mộtđi không trở lại của thể loại thần thoại. Nó cũng chứng kiến sự vận động biến đổi củathể loại truyền thuyết, ca dao. Có thể nói, giữa văn học nghệ thuật với đời sống xã hội cómối quan hệ gắn bó, khăng khít. “Nghệ thuật chỉ thực sự phát triển, đóng góp hữu hiệucho sự phát triển chung của xã hội, khi nó xác lập được mối liên hệ vừa sâu sa, vừa trựctiếp với đời sống chính trị, văn hoá, đạo đức của xã hội , tức là vận động đồng bộ vớinhững hình thái ý thức khác của kiến trúc thượng tầng.”(1) Trong quá trình cùng tồn tạivà vận động ấy, các hình thái ý thức xã hội nói trên (kể cả văn học nghệ thuật) ảnh hưởngqua lại một cách tự nhiên, biện chứng và cùng tác động, rồi cùng chịu sự tác động củamôi trường xã hội, lịch sử.Bởi vậy, một hiện tượng văn học nghệ thuật nói chung, văn học dân gian và ca dao hiệnđại nói riêng phải được nhìn nhận bằng quan điểm động. Có nghĩa là, chúng ta khôngxem xét một hiện tượng văn học nghệ thuật, xem xét một thể loại văn học trong tiến trìnhlịch sử ở tư thế đứng yên, không vận động, biến đổi, bởi đó là quan điểm siêu hình,không biện chứng. Khoa học đã chứng minh, vạn vật vận động không ngừng, biến đổikhông ngừng. Văn học - một hình thái ý thức xã hội đặc thù cũng vận động, biến đổikhông ngừng trước những tác động vô ý thức và có ý thức của con người. Là một thể loạivăn học dân gian tiêu biểu, ca dao cũng không nằm ngoài quy luật vận động, biến đổi đó.Thực tế, những lời ca dao hiện đại đã sưu tập có một số đặc điểm khác với ca dao cổtruyền. Sự khác nhau đó thể hiện ở chỗ nó phản ánh những mảng hiện thực mới, nhữngnhân vật trữ tình mới, ngôn ngữ, thể thơ cũng có những đặc điểm mới và đặc biệt, nhiềulời ca dao hiện đại có ghi tên tác giả. Giải thích hiện trạng này, chúng ta không thể khôngxem xét sự vận động của hiện thực lịch sử, của quan niệm nghệ thuật dân gian. Như quanđiểm đã nêu ở trên, không thể giữ cái nhìn bất biến về thể loại ca dao. Không thể lấynhững đặc điểm về nội dung, nghệ thuật... của ca dao cổ truyền làm tiêu chuẩn xem xétca dao hiện đại. Ca dao hiện đại có những điểm không tương đồng với ca dao cổ truyền làmột hiện tượng bình thường, hợp quy luật. Có điều là trong giai đoạn hiện nay, nhiềusáng tác văn học quần chúng và chuyên nghiệp chịu ảnh hưởng rõ rệt nghệ thuật ca daotruyền thống, cho nên phải xem xét ca dao hiện đại như thế nào để vừa không bỏ quanhững tác phẩm ca dao đích thực, vừa không lầm lẫn nó với thơ ca quần chúng ...