Năng lực giao tiếp liên văn hóa: Một mô hình đề xuất

Trong bài viết này, năng lực giao tiếp liên văn hóa (ICC) được nhìn nhận như sự kết hợp giữa bình diện tri nhận và bình diện cảm nhận, có quan hệ tương tác động với bình diện hành vi. Các mô hình ICC khác nhau được trình bày, bàn luận một cách có phê phán và mô hình của tác giả được đưa ra giới thiệu.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Năng lực giao tiếp liên văn hóa: Một mô hình đề xuấtNGHIÊN CỨUNĂNG LỰC GIAO TIẾP LIÊN VĂN HÓA:MỘT MÔ HÌNH ĐỀ XUẤTNguyễn Quang*Trường Đại học Ngoại ngữ, ĐHQGHN, Phạm Văn Đồng, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt NamNhận bài ngày 01 tháng 09 năm 2017Chỉnh sửa ngày 18 tháng 09 năm 2017; Chấp nhận đăng ngày 29 tháng 09 năm 2017Tóm tắt: Trong bài viết này, năng lực giao tiếp liên văn hóa (ICC) được nhìn nhận như sự kết hợp giữabình diện tri nhận và bình diện cảm nhận, có quan hệ tương tác động với bình diện hành vi. Các mô hìnhICC khác nhau được trình bày, bàn luận một cách có phê phán và mô hình của tác giả được đưa ra giới thiệu.Từ khoá: mô hình, năng lực, giao tiếp liên văn hóa1. Đặt vấn đềDo quá trình toàn cầu hóa và quốc tế hóangày càng mạnh mẽ và trở thành xu hướngkhông thể đảo ngược đòi hỏi các nền giáo dụcphải được quốc tế hóa và hướng tới việc đàotạo các ‘công dân toàn cầu’ (education of globalcitizenship), do nhu cầu và thực tế giao tiếp ngàycàng gia tăng giữa các cộng đồng ngôn ngữ-vănhoá đòi hỏi người tương tác liên văn hóa phảicó nhận thức, phẩm chất, kiến thức và kĩ nănggiao tiếp phù hợp trong môi trường liên vănhóa, do nhận thức ngày càng đầy đủ về vai tròquan trọng của văn hóa trong giao tiếp, đặc biệtlà giao tiếp liên văn hóa, đòi hỏi người tươngtác phải có khả năng ‘song văn hóa/đa văn hóa’(going bicultural/multicultural) ở các mức độkhác nhau ... nên việc nghiên cứu năng lực giaotiếp liên văn hoá (intercultural communicativecompetence - ICC) trở thành một nhu cầu bứcthiết. Có thể khẳng định rằng việc nghiên cứuphát triển loại năng lực này được đặt ra nhằmđáp ứng các đòi hỏi của quá trình hội nhập, đồngthời chuẩn bị hành trang cho thế hệ trẻ với tưcách là các công dân toàn cầu (global citizens). * ĐT.: 84-936048670Email: ngukwang@yahoo.comLịch sử giảng dạy và nghiên cứu ngônngữ nói chung và ngoại ngữ nói riêng đã vàđang chứng kiến quá trình chuyển đổi các lưutâm học thuật và thực hành từ năng lực ngônngữ (linguistic competence) qua năng lựcdụng học (pragmatic competence) tới nănglực giao tiếp (communicative competence) và,hiện nay, đến năng lực [giao tiếp] liên văn hóa(intercultural [communicative] competence).Với bài viết này, chúng tôi nhận diện năng lựcgiao tiếp liên văn hóa, xem xét một số cáchthức tiếp cận và mô hình ICC của các tác giảkhác nhau, đồng thời, đưa ra mô hình ý niệm,tổ chức và vận hành ICC theo cách nhìn vàgóc nhìn của chúng tôi.2. Năng lực giao tiếp liên văn hóa là gì?Xét theo tầm quan trọng, Bennett (2004),Fantini (2000), Byram (1997), Guo-MingChen & Starosta (1996), Wiseman (2002),Thomas (2007), Deardoff (2006), Earley &Ang (2003) … , với các cách lập luận khácnhau, đều khẳng định rằng ICC là điều kiệntiên quyết cho các tương tác giữa những ngườithuộc các nền văn hóa khác nhau.Xét theo khả năng, các tác giả, với cáccách diễn giải khác nhau, đều đồng thuận rằng2N. Quang / Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 33, Số 5 (2017) 1-14ICC là khả năng ‘tương tác hiệu quả và phùhợp với các thành viên thuộc các nền văn hóakhác’ (Wiseman, 2002), khả năng ‘dàn xếpcác ý nghĩa văn hóa và thực hiện các hành vigiao tiếp hiệu quả, phù hợp’ (Guo-Ming Chen& Starosta, 1996), khả năng ‘từ bỏ loại hìnhvăn hóa dựa trên giá trị […] [để] thích ứngvới các chu cảnh văn hóa khác nhau dựa trêncác khía cạnh của qui trình nhận thức và siêunhận thức, của các cơ chế động cơ và của sựthích ứng hành vi’ (Earley & Ang, 2003).Ở thập niên 70 và 80 của thế kỉ trước,trong khi rất nhiều học giả nhìn nhận nănglực giao tiếp liên văn hóa như là một ý niệmhành vi (behavioral construct) thì không íthọc giả khác lại coi nó là một ý niệm tháiđộ hoặc ý niệm tri nhận (attitudinal orcognitive construct). Tuy nhiên, hiện nay,các nhà nghiên cứu giao tiếp liên/giao vănhóa có xu hướng nhìn nhận ICC như là sựhòa nhập của ba bình diện tương liên là trinhận (cognitive), cảm xúc (affective) vàhành vi (behavioral) (Xiaodong Dai andGuo-Ming Chen, 2014).Chúng tôi nhận thấy việc xác định ‘điểmnhận diện’ của hành vi trong hệ hình ‘nănghành’ (competence-performance paradigm)là hoàn toàn không đơn giản. Do vậy, ‘[…]việc xác định điểm trung tính hay ‘biên giới’của năng-hành cùng mức độ ‘chồng lấn’ củachúng là lí do để một số nhà nghiên cứu […]cho rằng năng lực […] đã ‘lấn sân’ sang cảhành hiện’ (Nguyễn Quang, 2016). Chúng tôicho rằng ICC nên được hiểu là sự kết hợp củabình diện tri nhận và bình diện cảm xúc cóquan hệ động mang tính tương liên, tương tácchặt chẽ với bình diện hành vi vốn thiên hơnvề hành hiện. Với quan niệm đó, chúng tôinhìn nhận ICC như là khả năng tương tác hiệuquả, phù hợp với những thành viên của (các)nền văn hóa khác trên cơ sở nhận thức đúngđắn, phẩm chất tốt đẹp, thái độ tích cực, kiếnthức phong phú và kĩ năng toàn diện.3. Mô hình năng lực giao tiếp liên văn hóaCác nhà liên văn hóa (Interculturalists)khác nhau đã đưa ra các mô hình ICC khácnhau dựa vào các góc độ nhìn nhận ...