Nghệ thuật hát Then

“Then” theo tiếng đồng bào dân tộc là Thiên tức là Trời, vì thế hiểu theo ngôn ngữ dân tộc thì điệu hát Then được coi là điệu hát thần tiên, là một loại hình nghệ thuật mang màu sắc tín ngưỡng thuật lại một cuộc hành trình lên thiên giới để cầu xin một điều gì đó.Hát Then gắn bó sâu sắc với đời sống tinh thần và tâm linh của đồng bào dân tộc bởi nó xuất phát từ tín ngưỡng về một thế giới thần bí, nơi có những nhân vật và sức mạnh diệu kỳ như:...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nghệ thuật hát ThenNghệ thuật hát Thenkho tàng nghệ thuật dân gian truyền thống của Việt Nam cómột điệu hát vô cùng đặc sắc và là nét đặc trưng văn hóa củađồng bào dân tộc Tày, Nùng, Thái đó là điệu hát Then.Các nghệ sĩ hát Then tỉnh Lạng Sơn“Then” theo tiếng đồng bào dân tộc là Thiên tức là Trời, vìthế hiểu theo ngôn ngữ dân tộc thì điệu hát Then được coi làđiệu hát thần tiên, là một loại hình nghệ thuật mang màu sắctín ngưỡng thuật lại một cuộc hành trình lên thiên giới để cầuxin một điều gì đó.Hát Then gắn bó sâu sắc với đời sống tinh thần và tâm linhcủa đồng bào dân tộc bởi nó xuất phát từ tín ngưỡng về mộtthế giới thần bí, nơi có những nhân vật và sức mạnh diệu kỳnhư: Bụt, Giàng, Trời…Chỉ có những ông Then, bà Thenmới có đủ sức mạnh và bản lĩnh cũng như khả năng đến đượcthế giới đó. Khi những ông Then, bà Then này dâng lênMường Trời những sản vât của con người thì họ hát. Lúc đầuhát Then chỉ có một người, tay đệm đàn, miệng hát, chân xócnhạc. Chính lời hát bài hát Then, hòa trong nhịp đàn tính dìudặt, cùng tiếng đệm đàn, miệng hát, chân xóc nhạc sẽ đưaông Then, bà Then đến với Mường Trời. Do vậy, người hátThen trong dịp lễ, tết là những người đại diện cho cộng đồng,cho người dân giao tiếp với thần linh để cầu xin mùa màngbội thu, tươi tốt, đời sống ấm no, hanh phúc..Âm nhạc là yếu tố xuyên suốt cuộc hát Then. Hát Then cónhiều bài bản, làn điệu khác nhau, đến nay ngoài các điệuThen cổ còn có các điệu Then mới được biên soạn. NgườiTày, người Nùng và người Thái bất kể tuổi tác, giới tính đềurất thích nghe hát Then. Hát Then không chỉ là một làn điệudân ca thông thường mà còn là một nghệ thuật tổng hợp bởingười nghệ sĩ hát Then vừa phải biết hát, biết đệm đàn laiphải biết múa. Mặc dù ở mỗi vùng quê đều có những làn điệuhát Then khác nhau ví dụ như: Then – Lạng Sơn dìu dặt thathiết, Then – Tuyên Quang dồn dập như thúc quân ra trận,Then – Hà Giang lại nhấn nhá từng tiếng một, Then – BắcKạn lại như tiếng thì thầm…Tuy nhiên nhìn một cách tổngthể, Then có một số loại hình thể hiện các chức năng chínhnhư: Then Kỳ Yên có nghĩa là cầu an, Then cầu mùa, Thenchúc tụng, Then chữa bệnh, Then cấp sắc…Nói đến nghệ thuật hát Then sẽ không thể không nhắc đếncây đàn Tính, bởi nếu thiếu đi âm thanh của cây đàn này thìđiệu hát Then sẽ không hoàn chỉnh. Tiếng trầm bổng ngânnga từ cây đàn tính quyện với những lời ca, tiếng hát củaThen như đưa người ta vào một thế giới hư ảo, huyền bí…Cho đến hôm nay, hát Then vẫn còn được lưu giữ và là mộtmón ăn tình thần không thể thiếu ở nhiều địa phương nơi cóngười đồng bào dân tộc Tày, Nùng, Thái sinh sống.Bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật hát thenCũng như rất nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống khác,hát Then đang đứng trước nguy cơ mai một. Để bảo tồn vàphát huy giá trị nghệ thuật của hát Then, các nhà nghiên cứu,các tỉnh có đồng bào dân tộc Tày, Nùng, Thái sinh sống đã cónhững hành động tích cực và cụ thể góp phần bảo tồn nghệthuật này.Được biết đến là một di sản văn hóa – nghệ thuật truyềnthống độc đáo của các dân tộc Tày, Nùng, Thái ở các tỉnhmiền núi phía bắc như Cao Bằng, Bắc Kạn, Yên Bái, LạngSơn…then được lưu giữ, phát triển thành một không gian vănhóa hát then – đàn tính hết sức đồ sộ về khối lượng, phongphú về thể loại, đa dạng về hình thức biểu diễn. Trải quanhiều năm, một số đồng bào người dân tộc ở phía bắc đã dicư đến phía Nam sinh sống và mang theo loại hình này vì vậyhiện nay ở một số tỉnh phía nam cũng thấy xuất hiện nghệthuật hát then.Vốn không chỉ đơn thuần là một loại hình nghệ thuật diễnxướng, hát then còn là một hình thức tín ngưỡng lâu đời củangười đồng bào dân tộc. Truyền thuyết kể rằng: Nhà MườngThen có 22 vạn gian nhà, nhà Then rộng mở khang trang, thahồ cho đôi con Rồng đùa nhau bay lượn khắp các gian nhàThen, đàn voi, đàn ngựa có thể chạy nước đại trên sân nhàThen. Nhà Mường Then cái gì cũng đẹp vì vậy người trầnmuốn đến được nhà Mường Then để ngắm phong cảnh vàcầu xin cho con người ai ai cũng được khỏe mạnh, xinh đẹp,cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt..Nghệ nhân truyền dạy nghệ thuật hát then cho các bạn trẻChính vì hát then gắn với tín ngưỡng của đồng bào dân tộcnên loại hình nghệ thuật này đươc lưu giữ và truyền lại chobiết bao thế hệ. Tuy nhiên trên thực tế hiện nay, cũng nhưnhiều loại hình văn hóa phi vật thể khác, hát then đang đứngtrước nguy cơ mại một trong xã hội phát triển. Lý do là bởilớp nghệ nhân đã quá già, thiếu những thế hệ kế cận, bêncạnh đó không gian diễn xướng cho loại hình nghệ thuật nàycũng đang mất dần trong cơn lốc đô thị hóa. Để bảo tồn vàphát huy giá trị nghệ thuật của hát Then những năm vừa quacác tỉnh, địa phương có người dân tộc Tày, Nùng đã cónhững hành động cụ thể như: Tỉnh Bắc Kạn đã tổ chức mờicác nghệ nhân hướng dẫn, truyền dạy cho thế hệ trẻ thôngqua các lớp học do Sở VHTTDL tỉnh tổ chức ...