Nghĩ về việc nghiên cứu văn học ở Sài Gòn - Nam Bộ

Nghiên cứu văn học ở Sài Gòn - Nam Bộ là một trong những nhiệm vụ trung tâm của Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ trong 40 năm qua (1975 - 2015). Mỗi giai đoạn hoạt động nghiên cứu văn học đều có những mối quan tâm và những thành quả nhất định. Mời các bạn tham khảo!
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nghĩ về việc nghiên cứu văn học ở Sài Gòn - Nam BộTẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 9+10 (205+206) 201597NGHĨ VỀ VIỆC NGHIÊN CỨU VĂN HỌCỞ SÀI GÒN - NAM BỘNGUYỄN THỊ THANH XUÂNNghiên cứu văn học ở Sài Gòn - Nam Bộ là một trong những nhiệm vụ trung tâmcủa Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ trong 40 năm qua (1975 - 2015). Mỗigiai đoạn hoạt động nghiên cứu văn học đều có những mối quan tâm và nhữngthành quả nhất định. Không đủ điều kiện để làm một cuộc tổng kết những thànhquả 40 năm đó, bài viết chỉ xin được nói lên một số suy nghĩ mang tính cá nhâncủa một người đã có 21 năm được tham gia vào hoạt động của Viện, và đặc biệtchú ý đến văn học của Sài Gòn nói riêng và Nam Bộ nói chung.1. Việt Nam của chúng ta có hai trungtâm văn học lớn là Hà Nội và Sài Gòn TPHCM. Thế nhưng so với Hà Nội,văn học của Sài Gòn đi vào lịch sửvăn học không nhiều, đặc biệt là giaiđoạn văn học cận hiện đại, kể từ 1865đến 1975 (Đoàn Lê Giang, 2011)(1).Mặc dù tồn tại quan niệm rằng, lịch sửvăn học là lịch sử của những đỉnh cao,nhưng chúng tôi cho rằng nghiên cứucác tiến trình vận động của văn họccũng cần phải xem xét đầy đủ các dấuhiệu nhỏ lẻ, các tác nhân ngoại vi, códòng chủ lưu nhưng cũng có cácnhánh rẽ bất ngờ ngoại lệ. Đứng trênquan điểm đó, có thể nói, thời nào vănhọc Sài Gòn - Nam Bộ cũng có nhiềuhiện tượng và sự kiện quan trọng, cónhiều nhánh rẽ và ngoại lệ.Vào cuối thế kỷ XIX, trong cuộc vaNguyễn Thị Thanh Xuân. Phó Giáo sư tiếnsĩ. Nguyên Giám đốc Trung tâm Văn học,Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ. Hiệncông tác tại Trường Đại học Khoa học Xãhội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh.chạm đầu tiên của văn học Việt Namvới văn hóa phương Tây, thông quachính sách của thực dân Pháp, NamBộ có hiện tượng văn học TrươngVĩnh Ký (1837 - 1898), cùng với sựkiện ra đời báo chí (Gia Định báo,1865; Thông loại khóa trình, 1888), vàcác thể loại văn học (du ký Chuyến điBắc Kỳ năm Ất Hợi của Trương VĩnhKý, 1876; tiểu thuyết hiện đại đầu tiêncủa Việt Nam: Truyện Thầy LazarôPhiền của Nguyễn Trọng Quản, 1887)(Đoàn Lê Giang, 2011)(2).Nửa đầu thế kỷ XX, Nam Bộ có hiệntượng văn học Hồ Biểu Chánh, sựkiện Hà Hương phong nguyệt của LêHoằng Mưu, và sự khai sinh các thểloại: phê bình văn học (với Thiếu Sơn,1931), thơ Mới (với Tình già và Một lốithơ mới trình chánh giữa làng thơ,Phan Khôi, 1932), phong trào nữquyền (các bài trên báo Phụ nữ tânvăn, 1928).Nửa sau thế kỷ XX, Nam Bộ có cảmột hiện tượng “trăm hoa đua nở”, từ98NGUYỄN THỊ THANH XUÂN – NGHĨ VỀ VIỆC NGHIÊN CỨU VĂN HỌC…chiến khu Nam Bộ cho đến đô thị SàiGòn. Đặc biệt Sài Gòn đã dung nạpnhiều xu hướng văn học: đấu tranh(marxist, yêu nước, dấn thân, phảnkháng), giải trí (kiếm hiệp, trinh thám,truyện kinh dị, tiểu thuyết tâm lý xã hội,truyện thiếu nhi...) và nghệ thuật (hiệnsinh, nữ quyền...).Việc đào tạo ngoại ngữ (Anh, Pháp)được triển khai liên tục trong cáctrường trung học và chính sách vănhóa mở, du nhập nhiều sách báo củaPháp và Mỹ (qua con đường viện trợ)trước năm 1975 khiến cho các tácphẩm văn học nước ngoài được dịchở Sài Gòn - Nam Bộ với số lượng lớnvà đa dạng chưa từng thấy, thúc đẩyvăn học Việt Nam hội nhập với thếgiới.Sau năm 1975, đất nước thống nhất,Sài Gòn - Nam Bộ là mảnh đất quy tụnhiều thế hệ nhà văn với các thànhphần và xu hướng văn học khác nhau.Có nhiều nhà văn từ miền Bắc vào, từchiến khu về đã thành danh ở nơi nàyvà nhiều cây bút trẻ tại chỗ sớmkhẳng định mình, đặc biệt là trong thờikỳ Đổi mới.Được sản sinh trên một vùng đất mớicó lịch sử chỉ hơn ba thế kỷ, nhưngvăn học Nam Bộ có bề dày đáng kể,bởi đã được bồi đắp nhiều lần các lớpphù sa văn hóa và con người. Đặcbiệt, Sài Gòn - Nam Bộ đã trải quanhiều biến cố lịch sử xã hội lớn lao,trong đó có hiện tượng chuyểnvùng/di cư: hiện tượng chuyển vùnglần thứ nhất, thời mở cõi; hiện tượngchuyển vùng lần thứ hai, thời di cư vàtập kết; hiện tượng chuyển vùng lầnthứ ba, người Việt di tản và định cư ởnước ngoài. Thêm vào đó Sài Gòn Nam Bộ là vùng đất chịu ảnh hưởngcủa chính sách thuộc địa trực tiếp vàlâu nhất. Những xáo trộn, va chạm,tiếp xúc (trong cả khía cạnh tích cựcvà tiêu cực) ấy khiến vùng đất nàyluôn có những chuyển động và tươngtác không ngừng. Tất cả đều để lạinhững dấu ấn sâu đậm trong tâm thứccộng đồng, trong sinh hoạt, trong vănhóa. Văn học nhận được nguồn phùsa ấy mà phát triển, và đi theo conđường riêng của nó, đa dạng vàkhông tù đọng.2. Do tính chất cởi mở và đa xuhướng của mình, văn học Sài Gòn Nam Bộ ít khuôn mình theo các hệ mỹhọc chính thống vốn thường xa rời đờisống bình thường của nhân dân. Đặcbiệt, các nhà văn Sài Gòn - Nam Bộ,trong tư thế viết văn là làm văn hóa,trong tâm thế sáng tạo dựa trên trảinghiệm, trong phong cách viết mangtính chuyên nghiệp, đã có những quanniệm nghệ thuật vừa giản dị vừaphong phú, vừa truyền thống vừa hiệnđại, chạm đến những mục tiêu cốt lõicủa văn học(3).Nhưng trong một thời điểm lịch sử nàođó, đặc biệt là thời điểm “nước sôi lửabỏ ...