Nghiên cứu một số đặc điểm về thời gian, không gian nghệ thuật trong tiểu thuyết Bão Biển của Chu Văn

Mục tiêu bài viết là tìm hiểu về tác giả Chu Văn An, đề cập đến một khía cạnh nữa trong cấu trúc tác phẩm. Đó là thời gian nghệ thuật và không gian nghệ thuật trong tiểu thuyết Bão biển của ông.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nghiên cứu một số đặc điểm về thời gian, không gian nghệ thuật trong tiểu thuyết Bão Biển của Chu Văn T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 4(48) Tập 1/N¨m 2008 Khoa häc X· héi Nh©n v¨n NGHI£N CøU MéT Sè §ÆC §IÓM VÒ THêI GIAN, KH¤NG GIAN NGHÖ THUËT TRONG TIÓU THUYÕT B·O BIÓN CñA CHU V¡N §oµn §øc H¶i (Nhµ xuÊt b¶n §H Th¸i Nguyªn) 1. Chu V¨n vµ tiÓu thuyÕt Bo biÓn TiÓu thuyÕt BBo biÓn cña Chu V¨n viÕt n¨m 1965 ®Õn n¨m 1969 th× ra m¾t b¹n ®äc. §©y lµ mét tiÓu thuyÕt t−¬ng ®èi dµy dÆn víi h¬n 800 trang viÕt vÒ hiÖn thùc mét vïng n«ng th«n Thiªn chóa gi¸o thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, b¾t nhÞp vµo thêi k× x©y dùng chñ nghÜa xM héi. TiÓu thuyÕt BBo biÓn ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét t¸c phÈm cã tÇm cì c¶ vÒ sè l−îng trang viÕt vµ chÊt l−îng t¸c phÈm, ®M thu hót ®−îc sù quan t©m cña d− luËn xM héi, tÊt nhiªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sãng giã ®Õn víi t¸c gi¶ (®iÒu nµy lÝ gi¶i v× sao ph¶i sau 5 n¨m tõ khi t¸c phÈm hoµn thµnh míi ®Õn tay cña b¹n ®äc). Nh−ng råi trong sù tr−ëng thµnh cña v¨n häc vµ qua chiªm nghiÖm cña thùc tiÔn, chóng ta nhËn râ r»ng: Mäi s¸ng t¸c, c«ng tr×nh cã sù kh¸m ph¸ s©u s¾c vÒ cuéc sèng con ng−êi, cã ý thøc tr¸ch nhiÖm tr−íc hiÖn thùc ®Òu cã nh÷ng ®ãng gãp - b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c - cho chÝnh cuéc sèng hiÖn t¹i. BBo biÓn ®−îc kh¼ng ®Þnh nh− mét thµnh tùu míi næi bËt cña v¨n häc thêi k× chèng Mü. Khi ®Ò cËp tíi c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, phª b×nh vÒ tiÓu thuyÕt BBo biÓn cña Chu V¨n, chóng ta ph¶i kÓ ®Õn TrÇn Träng §¨ng §µn víi Mét vµi vÊn ®Ò lÝ luËn n¶y ra nh©n ®äc BBo biÓn (1971) [7], Vò Quèc Anh víi TiÓu thuyÕt BBo biÓn cña Chu V¨n (1980) [2], Hµ Xu©n Tr−êng víi BBo biÓn - TiÓu thuyÕt cña Chu V¨n (1970) [5]... Nh×n chung, ®©y lµ nh÷ng bµi nghiªn cøu phª b×nh tiÓu thuyÕt BBo biÓn d−íi gãc nh×n tæng qu¸t vÒ t¸c phÈm nh− hoµn c¶nh ra ®êi, ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c, hÖ thèng nh©n vËt (chÝnh diÖn, ph¶n diÖn), c¸c xung ®ét… vµ ®Æc biÖt lµ ®¸nh gi¸ vÒ sù ¶nh h−ëng cña t¸c phÈm trªn ph−¬ng diÖn xM héi trong hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ mµ ch−a ®i s©u ph©n tÝch, b×nh gi¸ t¸c phÈm d−íi gãc ®é thi ph¸p thÓ lo¹i còng nh− cÊu tróc néi t¹i cña nã. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ t¸c gi¶ Chu V¨n, chóng t«i b−íc ®Çu ®M cã mét sè t×m tßi vÒ nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu cña Chu V¨n [8], c¸c c«ng tr×nh nµy dÇn ®i s©u nghiªn cøu vÒ phong c¸ch nghÖ thuËt cña Chu V¨n còng nh− t×m hiÓu mét sè yÕu tè thuéc vÒ cÊu tróc t¸c phÈm [9]. Trong khu«n khæ bµi viÕt nµy chóng t«i tiÕp tôc ®Ò cËp ®Õn mét khÝa c¹nh n÷a trong cÊu tróc t¸c phÈm - ®ã lµ thêi gian nghÖ thuËt vµ kh«ng gian nghÖ thuËt trong tiÓu thuyÕt BBo biÓn cña «ng. 2. Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ thêi gian nghÖ thuËt trong tiÓu thuyÕt Bo biÓn Nh− chóng ta ®M biÕt, thêi gian vµ kh«ng gian nghÖ thuËt lµ “Nh÷ng phÈm chÊt ®Þnh tÝnh quan träng cña h×nh t−îng nghÖ thuËt, ®¶m b¶o cho viÖc tiÕp nhËn toµn vÑn thùc t¹i nghÖ thuËt vµ tæ chøc nªn kÕt cÊu cña t¸c phÈm” [10]. Thêi gian nghÖ thuËt lµ thêi gian ®−îc thÓ hiÖn trong t¸c phÈm nghÖ thuËt víi tÝnh liªn tôc vµ ®é dµi cña nã, víi nhÞp ®é nhanh hay chËm, víi chiÒu thêi gian vµ hiÖn t¹i, qu¸ khø hay t−¬ng lai. Còng nh− thêi gian nghÖ thuËt, kh«ng gian nghÖ thuËt lµ h×nh thøc tån t¹i cña thÕ giíi nghÖ thuËt, lµ m« h×nh thÕ giíi ®éc lËp cã tÝnh chñ quan vµ mang ý nghÜa t−îng tr−ng cña t¸c gi¶. Theo cuèn DÉn luËn nghiªn cøu v¨n häc cña Pospelov [4 tr.114,115] th× c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt chiÕm lÜnh hiÖn thùc trong c¸c chiÒu kh«ng gian - thêi gian cña nã mét c¸ch kh¸c 11 T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 4(48) Tập 1/N¨m 2008 Khoa häc X· héi Nh©n v¨n nhau. V¨n häc nghÖ thuËt chñ yÕu t¸i hiÖn c¸c qu¸ tr×nh cña ®êi sèng diÔn ra trong thêi gian, tøc lµ ho¹t ®éng sèng cña con ng−êi g¾n liÒn víi nh÷ng chuçi c¶m thô, suy nghÜ, ý ®Þnh, hµnh vi, sù kiÖn. Trong mét t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ, nhµ v¨n kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i kh¾c häa c¸c yÕu tè thêi gian mét c¸ch chÝnh x¸c tuyÖt ®èi, c¬ häc nh− trong ®êi thùc hoÆc trùc tiÕp nh− trªn s©n khÊu mµ cã thÓ cung cÊp nh÷ng lêi b×nh tØ mØ, chi tiÕt vÒ mét kho¶ng c¸ch cùc ng¾n nµo ®ã cña thêi gian. §èi víi nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi th× th«ng th−êng c¸c nhµ v¨n cung cÊp nh÷ng ®Æc ®iÓm liÒn m¹ch cña nã mét c¸ch t¸ch biÖt. Trong toµn bé qu¸ tr×nh s¸ng t¸c mét t¸c phÈm, t¸c gi¶ lu«n hÕt søc chñ ®éng trong viÖc dån nÐn hoÆc kÐo dµi thêi gian cña hµnh ®éng ®−îc miªu t¶. Thêi gian nghÖ thuËt trong c¸c tiÓu thuyÕt ViÖt Nam giai ®o¹n 1960-1975 viÕt vÒ ®Ò tµi x©y dùng chñ nghÜa xM héi cã mét sè ®Æc ®iÓm næi bËt lµ: Thêi gian nghÖ thuËt kh«ng dµi nh−ng bÞ kÐo c¨ng tét cïng víi nh÷ng biÕn cè, sù kiÖn cña céng ®ång nhá lµ nÒn kinh tÕ tËp thÓ víi céng ®ång lín lµ chñ nghÜa xM héi trong viÔn c¶nh t−¬i s¸ng cña ®Êt n−íc. Thêi gian nghÖ thuËt ®Çy ¾p c¸c sù kiÖn mang tÝnh thö th¸ch mµ vÊn ®Ò riªng – chung lµ tiªu chuÈn lùa chän kh¾t khe nhÊt. Xung ®ét chiÕn tranh tuy d÷ déi nh−ng vÉn chØ lµ xung ®ét nhÊt thêi. Xung ®ét gi÷a hai con ®−êng xM héi chñ nghÜa vµ phi xM héi chñ nghÜa míi lµ xung ®ét l©u dµi trong céng ®ång nãi chung vµ trong mçi c¸ nh©n nãi riªng. ChÝnh c¸c xung ®ét nµy ®M mang ...