Nghiên cứu và xử lý tình huống trong giảng dạy các bài thực hành thí nghiệm sinh học ở trung học phổ thông

Bài viết Nghiên cứu và xử lý tình huống trong giảng dạy các bài thực hành thí nghiệm sinh học ở trung học phổ thông trình bày việc nghiên cứu và xử lý các tình huống trong giảng dạy các bài thực hành thí nghiệm ở trường trung học phổ thông đóng vai trò quan trọng trong giảng dạy môn Sinh học.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nghiên cứu và xử lý tình huống trong giảng dạy các bài thực hành thí nghiệm sinh học ở trung học phổ thông NGHIÊN CỨU VÀ XỬ LÝ TÌNH HUỐNG TRONG GIẢNG DẠY CÁC BÀI THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM SINH HỌC Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG GIÁP ĐẶNG NAM TRÂN Trường THPT Chuyên Quốc Học Huế Tóm tắt: Việc nghiên cứu và xử lý các tình huống trong giảng dạy các bài thực hành thí nghiệm ở trường trung học phổ thông đóng vai trò quan trọng trong giảng dạy môn Sinh học. Qua quá trình nghiên cứu, chúng tôi phát hiện được một số tình huống thực hành cũng như tìm ra nguyên nhân và cách xử lý các tình huống này. Trong dạy học Sinh học, có thể sử dụng các tình huống này để xây dựng các bài tập tình huống thực hành nhằm giúp học sinh trung học phổ thông hình thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề. Từ khóa: dạy học sinh học, tình huống thực hành, năng lực giải quyết vấn đề. Sinh học là một môn học khoa học thực nghiệm cho nên việc giảng dạy thực hành thí nghiệm đóng vai trò rất quan trọng trong việc giảng dạy sinh học ở trường trung học phổ thông (THPT). Trong thực tế, giáo viên (GV) và học sinh (HS) thường gặp nhiều khó khăn trong việc giảng dạy cũng như thực hiện các bài thực hành thí nghiệm sinh học. Từ đó xuất hiện nhiều tình huống khó giải quyết trong giảng dạy và học thực hành. 1. TÌNH HUỐNG Theo quan điểm triết học, tình huống là một tổ hợp các mối quan hệ cụ thể, đến một thời điểm nhất định sẽ liên kết con người với chủ thể nhận thức. Lúc này, chủ thể nhận thức biến thành chủ thể hành động tác động lên đối tượng nhằm đạt được một mục tiêu nhất định. Xét về mặt tâm lý học: “Tình huống là một hệ thống những điều kiện bên trong quan hệ với chủ thể, những điều kiện này tác động một cách gián tiếp lên tính tích cực của chủ thể đó”. [1] Nói một cách khái quát, Tình huống là toàn thể sự việc xảy ra tại một địa điểm, trong một thời điểm, buộc người khác phải suy nghĩ, hành động và giải quyết. Tình huống dạy học là tổ hợp những mối quan hệ xã hội cụ thể được hình thành trong quá trình dạy học, khi mà HS ở đó trở thành chủ thể hoạt động với đối tượng nhận thức trong một môi trường dạy học nhằm một mục đích dạy học cụ thể. Xét về mặt chủ quan, tình huống dạy học chính là trạng thái bên trong được sinh ra do sự tương tác giữa chủ thể với đối tượng nhận thức. [1], [4], [5]. 2. VAI TRÒ CỦA THÍ NGHIỆM Trong quá trình dạy học nói chung và dạy học Sinh học nói riêng, thí nghiệm đóng vai trò hết sức quan trọng [2]: - Thí nghiệm là mô hình đại diện cho hiện thực khách quan, là cơ sở xuất phát cho quá trình nhận thức của HS. - Thí nghiệm là cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn. Vì vậy nó là phương tiện duy nhất giúp hình thành ở HS kỹ năng, kỹ xảo thực hành và tư duy kỹ thuật. - Thí nghiệm giúp HS đi sâu tìm hiểu bản chất của các hiện tượng, các quá trình sinh học. 348 KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC TRẺ 2016 11/2016 - Thí nghiệm do GV biểu diễn phải là mẫu mực về thao tác để qua đó HS học tập, bắt chước dần dần, khi HS tiến hành được thí nghiệm (TN), HS sẽ hình thành được kỹ năng thực hành TN. - Thí nghiệm có thể được sử dụng để tổ chức hoạt động nhận thức của HS với các mức độ tích cực, tự lực và sáng tạo khác nhau. 3. MỘT SỐ TÌNH HUỐNG TRONG GIẢNG DẠY THỰC HÀNH SINH HỌC THPT 3.1. Thí nghiệm nhận biết tinh bột * Mục tiêu: Chứng minh sự có mặt của tinh bột trong tế bào sống. * Cơ sở khoa học: Amilose trong tinh bột có khả năng tương tác tạo phức hợp với iốt (phức hợp này có màu xanh đặc trưng). * Chuẩn bị: Khoai lang sống; thuốc thử iốt (thuốc thử Lugol); ống nghiệm, pipet; cối sứ; giấy lọc. * Cách tiến hành: Giã 50g khoai lang trong cối sứ, hòa với 20ml nước cất rồi lọc lấy 5ml dịch cho vào ống nghiệm 1; lấy 5ml nước hồ tinh bột cho vào ống nghiệm 2; thêm vài giọt thuốc thử iốt (kali iotdua) vào cả hai ống nghiệm đồng thời nhỏ vài giọt thuốc thử iốt lên phần cặn trên giấy lọc; quan sát sự thay đổi màu và giải thích. * Kết quả thí nghiệm: Dung dịch ống nghiệm 2 và phần cặn trên giấy lọc khi cho thuốc thử iốt chuyển sang màu xanh. * Các tình huống: Tình huống 1: Không biết cách chuẩn bị hồ tinh bột. - Cách giải quyết: Cách chuẩn bị dung dịch hồ tinh bột 5%: Hòa tan 0,5g tinh bột trong một ít nước cất, thêm nước cất đang sôi vào, khuấy đều, tiếp tục đun đến sôi, để nguội, thêm nước cất đến đủ 100ml. Tình huống 2: Không có thuốc thử iốt. - Cách giải quyết: + Cách pha thuốc thử Lugol: Hòa tan 2,5g KI trong 20ml nước cất, thêm 1g iốt, lắc cho tan hết, thêm nước cất đến 100ml. + Sử dụng iốt y tế. Tình huống 3: Nước hồ tinh bột không cho phả ...