NGHIÊN CỨU VỀ TRẦN NHÂN TÔNG 1

NGHIÊN CỨU VỀ TRẦN NHÂN TÔNGTác giả: Lê Mạnh Phát 1 1. VẤN ĐỀ SỬ LIỆU Vua Trần Nhân Tông đã được sử sách qua hàng trăm năm đánh giá là một hoàng đế anh minh, một lãnh tụ thiên tài, một vị anh hùng dân tộc. Do thế, cuộc đời vua được ghi chép tương đối tỉ mỉ, khi so với cuộc đời của một số danh nhân khác của dân tộc. Dẫu vậy, vẫn có những chi tiết không rõ ràng, đặc biệt liên hệ với các tác phẩm của nhà vua. Cho nên, để dựng lại những...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
NGHIÊN CỨU VỀ TRẦN NHÂN TÔNG 1 NGHIÊN CỨU VỀ TRẦN NHÂN TÔNG Tác giả: Lê Mạnh Phát 1 1. VẤN ĐỀ SỬ LIỆU Vua Trần Nhân Tông đã được sử sách qua hàng trăm năm đánh giá là mộthoàng đế anh minh, một lãnh tụ thiên tài, một vị anh hùng dân tộc. Do thế, cuộcđời vua được ghi chép tương đối tỉ mỉ, khi so với cuộc đời của một số danh nhânkhác của dân tộc. Dẫu vậy, vẫn có những chi tiết không rõ ràng, đặc biệt liên hệvới các tác phẩm của nhà vua. Cho nên, để dựng lại những nét chính của cuộc đờivua Trần Nhân Tông, nhằm làm cơ sở cho việc nghiên cứu những đóng góp to lớn,mà nhà vua đã cống hiến cho đất nước về các mặt võ công và văn trị, ta phải huyđộng tới những nguồn tư liệu khác nhau, hiện được bảo lưu tại nước ta cũng nhưtại Trung Quốc. Trước hết, về phía các nguồn t ư liệu Việt Nam thì tư liệu cơ bản nhất, ta phảiquan tâm, dĩ nhiên là bộ ĐVSKTT, phần Bản kỷ của vua Trần Nhân Tông, do NgôSĩ Liên lấy lại từ Đại Việt sử ký của Phan Phu Tiên. Đây là bộ sử đầu nguồn, màcác bộ sử sau như Việt sử tiêu án của Ngô Thì Sỹ (1726-1780), và Khâm định Việtsử thông giám cương mục của Quốc sử quán triều Nguyễn đã sử dụng để viết về vịvua anh minh này. Dù có tham khảo thêm các sử liệu khác, chủ yếu xuất phát từTrung Quốc, chúng cũng không có đóng góp gì mới. Thậm chí có điểm còn sai lạcthêm. Vì vậy, khi nghiên cứu vua Trần Nhân Tông, ĐVSKTT vẫn là nguồn tư liệu cấpmột. Tuy nhiên, có những khía cạnh và sự việc của cuộc đời vua Trần Nhân Tông,mà ĐVSKTT đã không ghi lại hoặc ghi lại một cách sơ sài thiếu sót. Ví dụ nhữngngày cuối đời của nhà vua, ĐVSKTT chép không rõ ràng lắm, khi so với những gìdo Thánh đăng ngữ lục chép lại. Do vậy, ngo ài ĐVSKTT, chúng ta may mắn cònđược một số các tài liệu đời Trần hoặc do người viết về sau, mà chúng ta phảitham khảo. Cụ thể là Thánh đăng ngữ lục, Thiền tông bản hạnh, Thượng sĩ ngữlục, Việt điện u linh tập, Nam ông mộng lục và Việt âm thi tập. Thánh đăng ngữ lục là một tác phẩm ghi chép lại các thiền ngữ và thơ văn củacác vị vua đồng thời là thiền sư của đời Trần, tức các vua Thái Tông, Thánh Tông,Nhân Tông, Anh Tông và Minh Tông. Có thể nói đây là bộ sử Phật giáo Việt Namtừ năm 1226 khi vua Trần Thái Tông lên ngôi cho đến năm 1357 lúc vua TrầnMinh Tông mất. Người viết bộ Ngữ lục này, ngày nay không thấy ghi chép. Tuynhiên, căn cứ vào nội dung tác phẩm, ta biết tác giả phải là một người rất gần gũivới vua Trần Minh Tông, và khi viết, phải được sự đồng ý của vị vua kế nghiệp làTrần Dụ Tông và triều đình. Lý do nằm ở chỗ, thứ nhất, nếu không gần gũi với các vị vua Trần, đặc biệt làvua Trần Minh Tông, thì người viết không có được những tư liệu đầu tay để viếtnên bộ Ngữ lục ấy, như ta có hôm nay. Thứ hai, nếu không được phép của vua vàtriều đình, bộ Ngữ lục ấy sẽ không bao giờ được viết, và nếu có viết lén thì khôngbao giờ được công bố, vì nội dung nó có nhiều điều, thậm chí nhiều văn kiện, liênhệ với các vua. Từ đó, trong số những tác gia Việt Nam được biết tên sống saunăm 1357 và có những điều kiện như vừa nói, ta thấy có thiền sư Kim Sơn, ngườicó quan hệ chặt chẽ với vua Minh Tông và được chứng kiến những giây phút cuốiđời của vị vua này. Nói cách khác, ngoài khả năng là tác giả của Thiền uyển tậpanh và Cổ châu Pháp vân Phật bản hạnh ngữ lục, thiền sư Kim Sơn cũng có thể làngười biên soạn Thánh đăng ngữ lục. Thực tế, Thánh đăng ngữ lục được viết theo phương pháp thực lục, nghĩa làphương pháp dùng để ghi chép sự việc hàng ngày, chủ yếu của các vị vua, mà sửgia Trung Quốc thường dùng. Cho nên, đếữn thế kỷ thứ 18, nhằm dựng lại thiềnphả của dòng thiền Trúc Lâm, thiền sư Tính Quảng và Ngô Thời Nhiệm (1746 -1803) đã trích phần Trần Nhân Tông của Thánh đăng ngữ lục, ghép với bản Ni ênphổ của Pháp Loa khắc trên bia tại chùa Thanh Mai và tiểu sử của Huyền Quangchép trong Tổ gia thực lục, để soạn nên tác phẩm Tam tổ thực lục. Điều đáng chúý là dù viết theo phương pháp thực lục, Thánh đăng ngữ lục chỉ cơ bản ghi lại cácsự việc liên quan tới hoạt động Phật giáo của các vị vua thiền sư, mà tuyệt đốikhông có bất cứ ghi chép nào quan hệ tới hoạt động chính trị và quân sự của họ.Dẫu thế, Thánh đăng ngữ lục vẫn là một tư liệu đáng quý, đặc biệt khi ta nghi êncứu các hoạt động Phật giáo của vua Trần Nhân Tông. Hơn thế nữa, Thánh đăng ngữ lục đã là nguồn tài liệu để cho thiền sư ChânNguyên (1647-1726) sử dụng và viết nên tác phẩm Thiền tông bản hạnh. Điểm đặcbiệt của bản Thiền tông bản hạnh này là khi in vào năm 1745, người đứng in đãcho in kèm vào 3 tác phẩm tiếng Việt và Ngộ đạo nhân duyên của chính ChânNguyên. Trong 3 tác phẩm tiếng Việt ấy, thì 2 là của vua Trần Nhân Tông. Đó làCư trần lạc đạo phú và Đắc thú lâm tuyền thành đạo ca. Hai bài phú này, dù đếnnăm 1745 mới được khắc bản, nhưng chắc chắn đã tồn tại trong thế kỷ thứ 17, bởivì Chân Nguyên đã trích d ...