Ngô Thì Sĩ

Trên vách đá động Nhị Thanh tại làng Vĩnh Trại, huyện Thoát Lãng thuộc tỉnh lỵ Lạng Sơn (cũ), hiện còn bức phù điêu khắc đá, tạc hình một ông già ngôi, bên dưới khắc bài văn "tự tán": "Người là ai? khăn áo đạo sĩ, nét mặt nhà nho, Thân cao bốn thước, lưng nhỏ ba chét tay, Râu thưa, tóc mai trĩu, má hóp, lưỡng quyền gầy. Há không chốn tiêu dao mà làm tổ trong hang này? Văn dốt vũ dát, chính sự độn, việc "hành chỉ" tuềnh toàng, không một nét đáng ghi lại. Duy tính...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ngô Thì Sĩ Ngô Thì Sĩ T rên vách đá động Nhị Thanh tại làng Vĩnh Trại, huyện Thoát Lãngthuộc tỉnh lỵ Lạng Sơn (cũ), hiện còn bức phù điêu khắc đá, tạc hình mộtông già ngôi, bên dưới khắc bài văn tự tán: Người là ai? khăn áo đạo sĩ, nét mặt nhà nho, Thân cao bốn thước, lưng nhỏ ba chét tay, Râu thưa, tóc mai trĩu, má hóp, lưỡng quyền gầy. Há không chốn tiêu dao mà làm tổ trong hang này? Văn dốt vũ dát, chính sự độn, việc hành chỉ tuềnh toàng, không mộtnét đáng ghi lại. Duy tính ưa suối đá, mà chí khí ở nơi hồ biển, Được hang động này thật thích hợp, để gìn giữ cái tuổi già lều lảocủa ta... Đó là chân dung thực của Ngô Thì Sĩ và cũng là những lời ông bộcbạch về con người mình - chỗ hay cũng như chỗ dở. Ông sinh ngày 15-10-1726, có hiệu là Ngọ Phong, quê làng Tả Thanh Oai, trấn Sơn Nam (naythuộc tỉnh Hà Tây). Gia đình Ngô Thì Sĩ nổi tiếng thi thư. Ông nội là NgôTrân, cha là Ngô Thì ức, em là Ngô Thì Đạo đều có tài văn học. Thuở nhỏ, vì cha mất sớm, Ngô Thì Sĩ được ông nội chăm sóc dạy dỗ.Ông học giỏi, nhưng thi cử lận đận, vì những ý tứ mới lạ và văn chươngphóng khoáng của ông không hợp với các quan trường. Tiếng tăm ông lừnglẫy càng làm cho người ta thành kiến. ở các kỳ thi Hội, người chấm cứ tìmcác bài văn đoán là văn Ngô Thì Sĩ để đáng hỏng. Chúa Trịnh biết việc này,đã cách chức một khảo quan là Trần Tổ (1752), nhưng thành kiến của quantrường vẫn không thay đổi. Đến năm 1766, Ngô Thì Sĩ mới đỗ được HoàngGiáp. Ông liên tiếp làm quan ở nhiều nơi: Thái Nguyên, Thanh Hóa, NghệAn, rồi cuối cùng là Đốc trấn ở Lạng Sơn, mất tại nhiệm sở ngày 22-10-1780. Ngô Thì Sĩ xuất thân từ một gia đình quan chức nhỏ, cái nghèo đeođuổi ông từ thuở học trò cho đến khi đã thành một viên chức trong phủ chúavà cả khi đã thành một triều quan. ông đã từng có những giai đoạn mỗi thángcó đến mười lăm ngày bị gạo củi bức bách..., túi rỗng, bếp lạnh (Trách manghèo). Cũng đã từng phải đi vay để đáp ứng nạn gạo châu củi quế, nhưngdần dần người ta chán vì thất tín nên một tiền cũng kiên quyết chối từ(Nông đáp). Tình cảnh Ngô Thì Sĩ cũng là hiện tượng khá phổ biến của tầnglớp nho sĩ trí thức đương thời. Tuy nhiên, nhiều người trong số họ vẫn rấttha thiết với đất nước, vẫn mang hoài bão tri quân trạch dân và họ trăn trởrất nhiều trước thời cuộc, Ngô Thì Sĩ cũng vậy. Hơn ba mươi năm làm quan,ông đã đề xuất nhiều vấn đề và trực tiếp đối thoại với phủ chúa. Đó là các đềnghị chấn chỉnh thi cử, sửa đổi chính sách thuế khóa, chiêu tập nông dânphiêu bạt về khai hoang, hạn chế việc nhà giàu chiếm đoạt ruộng đất,nghiêm trị bọn quan lại hà hiếp dân, phòng thủ biên giới... Ông đặc biệtthông cảm và dành nhiều ưu ái cho tầng lớp học trò và nông dân. Vào thờiđiểm bấy giờ, khi bộ máy quan liệu đã hết sức sa sút, một người có nhâncách cao đẹp như ông thật hiếm có. Ngô Thì Sĩ là một trí thức có nhiều hoài bão. Suốt đời, ông theo đuổilý tưởng làm một người có ích cho dân cho nước. Trong chính trị, có thể ôngkhông thành công, nhưng trong s ử học, văn học, ông có rất nhiều đóng góp.Ông thực sự có vai trò người sáng lập Ngô gia văn phái. Ông là một nhà sửhọc lớn với các tác phẩm Việt sử tiêu án, Đại Việt sử ký tiền biên, một phầnĐại Việt sử ký tục biên. Lối chép sử của ông có tinh thần dân tộc, có nhiềuphát hiện, và có phong cách khoa học. Ngô Thì Sĩ cũng là một nhà văn đadạng về bút pháp và có một khối lượng tác phẩm khá lớn. Bảo chướnghoằng mộ cho ta thấy sự sắc sảo, giàu tinh thần phê phán của ngòi bút nghịluận, Ngọ phong văn tập thể hiện chất hiện thực, phong phú của ngòi bút kýsự. Anh ngôn thi tập thể hiện chất hào hoa đằm thắm của một tâm hồn thi sĩgiàu nhân ái, trung hậu... Song có lẽ nổi bật nhất ở Ngô Thì Sĩ là chất cận đạitrong thi pháp của ông. Đó là chất văn xuôi, chất đời sống thường xuất hiệnđậm nét ở mọi thể loại. Có thể gặp trong tác phẩm của ông những con sốthống kê có thực, những cảnh thực, người và chuyện thực. Điều này là mớimẻ so với bút pháp ước lệ, khoa trương, tượng trưng của văn học thời Trungđại, Ngô Thì Sĩ cũng có thể xem là nhà thơ tình sớm nhất trong văn học ViệtNam. Có lẽ trước ông, không tìm thấy trong văn học nước ta nhà văn nào cócả một tập như tập Khuê ai lục nói về người vợ, người tình một cách thâmtrầm da diết như vậy. Ngoài ra, thơ đề vịnh của Ngô Thì Sĩ cũng bộc lộ đượctính cách hào hoa, tâm hồn phong phú và nhạy cảm của ông trước cảnh đẹpcủa quê hương đất nước. ...