Ngôn ngữ văn hóa trong vở tuồng liệu đố của Nguyễn Diêu

Bài viết tập trung đánh giá về cuộc đời, hành trạng của nhà biên soạn tuồng Nguyễn Diêu của Bình Định và những giá trị đặc sắc của vở tuồng Liệu đố, một tác phẩm tuồng Nôm tiêu biểu của ông. Mời các bạn cùng tham khảo!
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ngôn ngữ văn hóa trong vở tuồng liệu đố của Nguyễn Diêu32 TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN NGÔN NGỮ VĂN HÓA TRONG VỞ TUỒNG LIỆU ĐỐ CỦA NGUYỄN DIÊU Võ Minh Hải*, Võ Thị Thu Hòa Trường Đại học Quy NhơnTóm tắt Bài viết tập trung đánh giá về cuộc đời, hành trạng của nhà biên soạn tuồng NguyễnDiêu của Bình Định và những giá trị đặc sắc của vở tuồng Liệu đố, một tác phẩm tuồng Nômtiêu biểu của ông. Từ hướng tiếp cận văn hoá, chúng tôi đã khái quát và nêu bật một số nét đặcsắc về ngôn ngữ của tác phẩm Liệu đố. Qua ngôn ngữ văn hoá, người đọc có thể nhận thấy tácphẩm đã đánh dấu một bước phát triển khá đặc sắc của dòng tuồng Nôm trung đại nói chung vàtuồng Bình Định nói chung. Từ khoá: Tuồng Nôm, tuồng Bình Định, ngôn ngữ văn hoá, ngôn ngữ tuồng, Liệu đố.Abstract: The cultural language in Nguyen Dieu’s classical drama Liệu đố This article focuses on assessing the life of Nguyen Dieu, the Binh Dinh classical dramacomposer, and the unique values of the classical drama Liệu đố, a typical classical drama of hisworks. From a cultural point of view, we have generalized and highlighted some linguisticfeatures of Liệu đố. Through his cultural language, readers can find that the work has markedthe development of the medieval classical drama in Nôm script in particular, and the classicaldrama of Binh Dinh in general. Key words: classical drama in Nôm script, Binh Dinh classical drama, culturallanguage, the language of classical drama, Liệu đố.1. Nguyễn Diêu và vở tuồng Liệu đố liệu điền dã cá nhân, sau khi đỗ Tú Tài, vì1.1. Nguyễn Diêu – xử sĩ chốn Nho những lý do cá nhân, ông lui về ở ẩn, dạytrường Bình Định học và viết tuồng tại quê nhà cho đến khi Nguyễn Diêu sinh năm 1822, không mất (1880). Ông là vị ân sư khai tâm dạyrõ tên tự, hiệu là Quỳnh Phủ, người thôn chữ và cũng chính là người gieo niềm đamNhơn Ân, xã Phước Thuận, huyện Tuy mê hát bội (hay còn gọi là Tuồng) cho nhàPhước, tỉnh Bình Định. Ông được sinh thơ Đào Tấn – soạn giả tuồng lỗi lạc củatrưởng trong một gia đình nghèo nhưng bản Bình Định, môn sinh đắc ý nhất của cụ Tú.tính hiếu học và quyết chí theo khoa cử. Trong tiến trình lịch sử phát triển củaÔng đỗ tú tài năm Tự Đức thứ 13 (1860) văn chương Hán Nôm Bình Định, ngoàinên dân gian thường gọi là cụ Tú Nhơn Ân. những nhân vật tiêu biểu như Đào Duy Từ,Ông tiếp tục con đường khoa cử nhưng Đặng Đức Siêu, Hồ Sĩ Tạo... và Đào Tấn,không thành đạt nên về nhà mượn thơ rượu, chúng ta cần nghiên cứu về trứ tác, nhânlấy trăng thanh, cỏ biếc làm vui; làm thơ, cách và những ảnh hưởng của Nguyễn Diêuviết tuồng và mở trường dạy học. Theo tư trong văn giới Bình Định. Đây là một trong_____________________________ những tác giả lớn trong tiến trình văn học* Email: minhhaiquynhon@gmail.com Bình Định. Ông không chỉ là những nhàTẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 22 * 2019 33hoạt động văn chương nghệ thuật mà phong dần củng cố ách đô hộ trên đất nước ta.thái đức độ của ông còn ảnh hưởng đến Trước sự đầu hàng của vua quan nhànhững tầng lớp sĩ phu Bình Định cuối thế Nguyễn, bản thân Nguyễn Diêu tự suy xétkỉ XIX, đầu thế kỉ XX. Từ ý thức lịch sử đó, thời cuộc, ông cho rằng:tiếp cận các văn bản Tuồng và thơ của cụ Liếc mắt thấy thế tình đà điên đảoTú Diêu, chúng ta có thể nhận ra một nhà Lắng tai nghe thời sự quá dở dangthơ lớn Nguyễn Diêu. Ông là nhà thơ ưu (Hàn sĩ vịnh)thời mẫn thế, luôn trăn trở với đời. Và chán ngán thế sự: Nhiều người biết tiếng cụ Tú Nhơn Văn hay chẳng khỏi nề xanh cỏÂn. Nhiều tài liệu viết về cụ, nhưng rất sơ Võ giỏi rồi ra cũng bạc đầusài, cả về tiểu sử lẫn văn nghiệp. Tác phẩm (Chán đời)của ông cũng bị thất lạc hầu hết. Hiện nay Do đó, trong những cách lựa chọn, ôngchỉ còn một số vở tuồng: Ngũ Hổ Bình Tây chỉ muốn an phận, an bần mà vui với đạo,(có người gọi là Ngũ hổ bình Liêu), Liệu theo lời dạy của các bậc tiên Nho:đố (chữa bệnh ghen), Chém cáo (Nguyệt cô Áo cơm xong phận theo ngày thánghoá cáo)… một số bài thơ nôm: Chán đời, Ruột đặng như vầy rứa cũng tiênAn phận, Con muỗi, bài phú Hàn sĩ vịnh do (An phận)cư sĩ Bùi Văn Lăng dịch và in lại trong tập Với tư cách một nhà nho, ông đã rấtDanh nhân Bình Định do tác giả tự xuất tự hào về cuộc sống thanh b ...