Ngư Phong thi tập của Nguyễn Quang Bích từ góc nhìn văn hóa

Bài viết này đi sâu tìm hiểu giá trị văn hóa của tập thơ chữ Hán đầu tiên viết về đề tài Tây Bắc trong văn học Việt Nam ở các phương diện cụ thể như: Hệ thống địa danh, thiên nhiên đa sắc màu, văn hóa ẩm thực, văn hóa nhà ở, văn hóa sinh hoạt cộng đồng, phương tiện giao thông, tập quán canh tác nông nghiệp...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ngư Phong thi tập của Nguyễn Quang Bích từ góc nhìn văn hóa TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 19/2017 13 NGƯ PHONG THI TẬ TẬP CỦ CỦA NGUYỄ NGUYỄN QUANG BÍCH TỪ GÓC NHÌN VĂN HÓA Dương Thu Hằng Trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên Tóm tắ tắt: Ngư Phong thi tập - “một cuốn nhật kí kháng chiến” của nhà yêu nước Nguyễn Quang Bích ñã ñược nhiều nhà nghiên cứu khai thác các giá trị về nội dung và nghệ thuật. Bài viết này ñi sâu tìm hiểu giá trị văn hóa của tập thơ chữ Hán ñầu tiên viết về ñề tài Tây Bắc trong văn học Việt Nam ở các phương diện cụ thể như: hệ thống ñịa danh, thiên nhiên ña sắc màu, văn hóa ẩm thực, văn hóa nhà ở, văn hóa sinh hoạt cộng ñồng, phương tiện giao thông, tập quán canh tác nông nghiệp... Qua ñó, giúp người ñọc có ñược một cái nhìn tổng quát về ñời sống vật chất và văn hóa tinh thần của con người Tây Bắc hơn một thế kỷ về trước. Từ khóa: khóa Ngư Phong thi tập, Nguyễn Quang Bích, Tây Bắc, văn hóa, giá trị Nhận bài 25.9.2017; gửi phản biện, chỉnh sửa và duyệt ñăng ngày 15.10.2017 Liên hệ tác giả: Dương Thu Hằng; Email: duongthuhang@gmail.com 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Là một trong những vị văn thân yêu nước tiêu biểu cuối thế kỷ XIX, trong nhiều cuốn sách, công trình nghiên cứu, Nguyễn Quang Bích ñã ñược khẳng ñịnh là một “ông quan thanh liêm hết lòng vì dân tộc, ñược ca ngợi là “hoạt phật” (phật sống)” và là “một nhà yêu nước lớn, một nhà thơ ñặc sắc trong văn học yêu nước chống Pháp thế kỉ XIX” [1]. Ngư Phong thi tập - “một cuốn nhật kí kháng chiến” [2, tr.76], gồm toàn bộ những bài thơ ñược ông sáng tác từ năm 1884 - 1889 khi ông lãnh ñạo cuộc khởi nghĩa tại vùng rừng núi Tây Bắc. Tư tưởng chủ ñạo của tập thơ yêu nước “biểu hiện sắc cạnh trong ý chí căm thù giặc, trong lòng yêu thiên nhiên, yêu lao ñộng, trong tình ñồng chí, tình nhân dân, trong lòng hiếu ñối với cha mẹ. Bấy nhiêu yếu tố ñó hòa hợp chặt chẽ với nhau ñể tạo nên giá trị chân chính của Ngư Phong thi tập” [3, tr.47]. Đồng tình với các ý kiến của các nhà nghiên cứu ñi trước, tuy nhiên, trong bài viết này, chúng tôi muốn bổ sung giá trị văn hóa của tập thơ chữ Hán ñầu tiên viết về ñề tài Tây Bắc trong văn học Việt Nam. 14 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI 2. NỘI DUNG 2.1. Khung cảnh Tây Bắc Suốt 5 năm lãnh ñạo phong trào Cần Vương ở vùng rừng núi Tây Bắc (1884-1889), Nguyễn Quang Bích ñã ñặt chân ñến rất nhiều nơi suốt dọc dài các tỉnh Tây Bắc. Bởi vậy, ñọc Ngư phong thi tập, ñộc giả như ñược xem một tấm bản ñồ ñịa danh về một miền sơn cước xa xôi, kỳ thú. Đây là xứ Điền Phòng (Quá Điền Phòng ñại than), phủ Khai Hóa (Khai Hóa phủ thành kiến kỉ), châu Bằng La, Văn Chấn (Di trú Văn Chấn thượng Bằng La), trại Thái Bình (Túc Thái Bình sơn trại), ñộng núi ñá An Bình (Đăng An Bình sơn thạch ñộng), huyện Lai Châu (Trú Lai Châu trung thu ngộ vũ vô nguyệt), huyện Văn Sơn (Cung ngộ gia nghiêm húy nhật tại nội ñịa Văn Sơn huyện ñạo trung)... Đây là thác Chiến Than (Quá Chiến Than), nọ là sông Hồng (Hồng giang, Tái quá Hồng giang chi thủy bất năng ñộ), sông Thao (Quá Thao hà thượng lưu cảm tác), ñấy là núi Thái Bình, núi Yên Bình (Đăng Thái Bình sơn), ñèo Mã Điếm (Quá Mã Điếm nhai)... Đặc biệt là hàng loạt tên ñường như ñường Khai Hóa (Khai Hóa ñạo trung), ñường Đại Lịch (Đại Lịch ñạo trung ngộ vũ), ñường Quảng Lăng (Quảng Lăng Đạo trung), ñường Hoài Lai (Hoài Lai ñạo trung), ñường Quỳnh Nhai (Quỳnh Nhai ñạo trung), ñường Mã Đường (Mã Đường ñạo trung)... Thú vị nhất phải kể ñến một bài thơ ngầm ẩn rất nhiều ñịa danh của vùng Tây Bắc: Phi yến song song bạn lữ tường, Nhất ban hòa hú mậu xuân dương, Thiên hàng ngọc lập lăng tu trúc, Vạn thủy sa lung hộ thiển ñường. Đan huyệt dưỡng thành tề phượng vĩ, Thanh khê tà nhiễu quá sơn lương, Xuân lôi phát hậu âm hàn thấu, An dưỡng thừa hưu hóa nhật trường. (Xuân nhật tức sự) Ở ñây, chỉ một bài thơ thất ngôn bát cú mà tác giả ñã nhắc tới 10 xã thuộc châu Yên Lập (Phú Thọ) ngày nay, ñó là: Phi Yến, Mậu Xuân, Ngọc Lập, Sa Lung, Đan Huyệt, Phượng Vĩ, Thanh Khê, Sơn Lương, Xuân Lôi, An Dưỡng. Rõ ràng, ñiều thú vị của bài thơ không chỉ ở những hình ảnh rực rỡ, tươi vui của mùa xuân (ñan huyệt, hóa nhật trường…) mà còn ở sự am hiểu sâu sắc về ñịa danh Tây Bắc của nhà thơ. Điểm nhấn trong tấm bản ñồ ñịa danh khá phong phú, chi tiết ñó là một thiên nhiên Tây Bắc vừa thơ mộng, hùng vĩ, tráng lệ vừa vô cùng khắc nghiệt. Đây là khung cảnh thơ mộng sau cơn mưa: TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 19 ...