Nhận diện văn hóa học - GS.VS.TSKH Trần Ngọc Thêm

Vì văn hóa học liên quan đến rất nhiều ngành khoa học xã hội và nhân văn, cho nên tình trạng khá phổ biến hiện nay là cái gì cũng có thể xem là văn hóa học và, ngược lại, có thể quy văn hóa học về mọi thứ. Bởi vậy, việc xác định xem một nội dung nghiên cứu có thuộc văn hoá học hay không là rất quan trọng. Bài góp phần khu biệt văn hóa học với các khoa học giáp ranh và xác định vị trí của văn hóa học.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhận diện văn hóa học - GS.VS.TSKH Trần Ngọc Thêm NHẬN DIỆN VĂN HOÁ HỌC GS.VS.TSKH. Trần Ngọc Thêm Bộ môn Văn hóa học Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Tp. HCM Vì văn hóa học liên quan đến rất nhiều ngành khoa học xã hội và nhân văn, chonên tình trạng khá phổ biến hiện nay là cái gì cũng có thể xem là văn hóa học và,ngược lại, có thể quy văn hóa học về mọi thứ. Bởi vậy, việc xác định xem một nộidung nghiên cứu có thuộc văn hoá học hay không là rất quan trọng. Một cách khái quát, một nội dung nghiên cứu sẽ được xem là thuộc về văn hoáhọc nếu thoả mãn ba điều kiện: (a) Đối tượng nghiên cứu phải thuộc về văn hoá;(b) Phạm vi nghiên cứu không rơi vào các khoa học giáp ranh; và (c) Nội dungnghiên cứu không đi sâu vào các khoa học chuyên ngành. Điều kiện thứ nhất làđương nhiên và đã được chúng tôi bàn đến ở một bài khác, cho nên ở đây chỉ nóivề hai điều kiện (b) và (c).1. Khu biệt văn hóa học với các khoa học giáp ranh Văn hóa học có liên quan đến tất cả các ngành khoa học xã hội và nhân văn,nhưng có quan hệ mật thiết nhất là với các ngành nhân loại học, xã hội học, sử học,địa lý học và khu vực học.a) Văn hóa học với Nhân loại học và Xã hội học Sự gắn bó nhiều nhất giữa văn hóa học với nhân loại học và xã hội học liênquan đến chủ thể là con người. Với Nhân loại học, hiện nay vẫn tồn tại một quan niệm và khuynh hướng kháphổ biến xem văn hóa học như một bộ phận của nhân loại học. Quan niệm nàyhình thành ở Mỹ và một phần Tây Âu, nơi mà giới nhân loại học có đóng góp khálớn vào viêc hình thành văn hoá học. Mặc dù vậy, quan niệm này không đúng cảvề mặt thực tiễn, lẫn mặt lý luận khoa học. Trên thực tiễn, tuy nhân loại học là khoa học có đóng góp nhiều nhất cho việchình thành văn hoá học, nhưng không phải mọi lúc, mọi nơi và không phải là duynhất. Về thời gian, đóng góp của nhân loại học cho việc hình thành văn hoá họcchủ yếu là trong giai đoạn nửa đầu tk. XX. Về không gian, khu vực có đóng gópchủ yếu là Tây Âu và Mỹ. Về chủ thể thì ngoài nhân loại học với các tên tuổi nhưE.B.Tylor, F.Boas, L.White, C. Lévi-Strauss, còn có rất nhiều khoa học khác cũngtham gia vào quá trình này như triết học (trường phái triết học văn hóa ở Đức,Nga), ngôn ngữ học (W. Humboldt, E.Sapir, B.Worf), xã hội học (E.Durkheim,B.Malinowski), tâm lý học (S.Freud), thậm chí cả thư viện học (G.Klemm). Bởivậy, trên thực tiễn không thể đồng nhất hoặc đơn thuần quy văn hóa học về nhânloại học. Về lý luận, văn hoá học và nhân loại học trước hết khác nhau về đối tượng. Đốitượng của nhân loại học là con người, sự sống của con người (human beings)[Ember C.R., Ember M. 1996: 2; Schultz E.A., Lavenda R.H. 2001: 10-11] nhưmột cộng đồng dân tộc, chủng tộc, nhân loại[1]; còn đối tượng của văn hoá học làvăn hóa (cultura). Quan hệ giữa con người, dân tộc với văn hóa là quan hệgiữa chủ thể và sản phẩm. Văn hoá học và nhân loại học còn khác nhau về mục tiêu. Đối với văn hóa học,nghiên cứu văn hóa là mục đích cuối cùng; còn đối với nhân loại học thì văn hóachỉ là một trong những phương tiện. Nhân loại học văn hoá (culturalanthropology) như một bộ phận của nhân loại học nghiên cứu hệ thống thân tộc vàtổ chức xã hội, đời sống vật chất và kỹ thuật, sản xuất tự cấp và kinh tế, thế giớiquan... để thông qua đó tìm hiểu về nguồn gốc và sự tiến hóa của con người và sựhình thành các chủng tộc. Văn hoá học và nhân loại học còn khác nhau về cả phương pháp. Phương phápnghiên cứu của nhân loại học, cũng như dân tộc chí (ethnography), dân tộc học(ethnology), đều coi trọng quan sát tham dự, điều tra thực địa. Còn văn hoá học thìkhông nhất thiết: văn hóa học làm việc với các tư liệu do tất cả các ngành khoahọc xã hội và nhân văn khác (trong đó có nhân loại học) cung cấp. Văn hoá học và nhân loại học còn khác nhau về tính chất phân loại khoa học:Nhân loại học, dân tộc học là những khoa học xã hội, còn văn hóa học là một khoahọc giáp ranh giữa khoa học xã hội và khoa học nhân văn, có phần thiên về nhânvăn hơn. Như vậy, tuy rằng văn hóa học có nhiều duyên nợ với nhân loại học, nhưngvẫn là một khoa học độc lập. Phần giáp ranh giữa hai khoa học này là hai mônnhân loại học văn hóa và văn hóa học nhân loại (hay nhân loại - văn hóahọc). Nhân loại học văn hóa như cách trình bày chẳng hạn của Anderson R.[1976], Ember C.R. và Ember M. [1996], Schultz E.A. và Lavenda R.H. [2001] làmột bộ phận của nhân loại học. Còn văn hóa học nhân loại (hay nhân loại - vănhóa học) mới thuộc về văn hóa học. Văn hóa học với Xã hội học. Xã hội học (sociology), cũng như nhân loại học,cùng có liên quan đến văn hóa vì cùng liên quan đến con người. Nhưng, cũnggiống như nhân loại học, xã hội học và văn hoá học khác nhau về đối tượng, mụctiêu ...