NHỊP SINH HỌC - ÐẶC ÐIỂM CỦA SỰ SỐNG VÀ VIỆC DÙNG THUỐC

Qua nghiên cứu nhịp ngày đêm, các nhà khoa học thấy trong khoảng thời gian 1 giờ đêm giấc ngủ thường không sâu, dễ nhạy cảm với những cơn đau. 2 giờ đêm, các bộ phận cơ thể đều hoạt động ở mức thấp nhất, riêng gan lại hoạt động tích cực để thải độc... Và 9-10 giờ sáng là lúc tinh thần hưng phấn, sự nhạy cảm với những cơn đau giảm, tim hoạt động hết công suất, khả năng làm việc tăng lên... Riêng với người cao tuổi, cơ thể sẽ không còn khả năng thể hiện các...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
NHỊP SINH HỌC - ÐẶC ÐIỂM CỦA SỰ SỐNG VÀ VIỆC DÙNG THUỐCNHỊP SINH HỌC - ÐẶC ÐIỂM CỦA SỰ SỐNGVÀ VIỆC DÙNG THUỐCTác giả : BS. VŨ HƯỚNG VĂNCHU KỲ HOẠT ÐỘNG MANG TÍNHTHỜI GIANQua nghiên cứu nhịp ngày đêm, các nhàkhoa học thấy trong khoảng thời gian 1 giờđêm giấc ngủ thường không sâu, dễ nhạy cảm với nhữngcơn đau. 2 giờ đêm, các bộ phận cơ thể đều hoạt động ởmức thấp nhất, riêng gan lại hoạt động tích cực để thảiđộc... Và 9-10 giờ sáng là lúc tinh thần hưng phấn, sựnhạy cảm với những cơn đau giảm, tim hoạt động hếtcông suất, khả năng làm việc tăng lên...Riêng với người cao tuổi, cơ thể sẽ không còn khả năng thểhiện các nhịp ngày đêm bình thường nữa, mặc dù các nhịpnày có tính di truyền. Giờ ngủ và thức có xê dịch so với lúccòn trẻ.Trong ngày, khả năng làm việc của cơ tim thường giảm đi 2lần vào lúc 13 giờ và 21 giờ. Khi ngủ tim sẽ đập chậm hơn,lượng máu bơm đi trong hệ tuần hoàn vì thế cũng giảm, làmcho cả huyết áp động mạch lẫn tĩnh mạch đều giảm. Tần sốco bóp của tim và mạch đập tụt xuống thấp nhất vào lúc gầnsáng (cuối giấc ngủ), lúc đó máu tụ lại ở các buồng phổi.Ðiều này giúp chúng ta hiểu được vì sao những người bịviêm phổi lại thường bị các cơn ho gần về sáng.Việc ghi nhận các dòng điện tim giúp người ta có thể pháthiện ra những biến đổi đặc biệt theo thời gian trong ngày ở cảnhững người khỏe mạnh, vì những dòng điện đi kèm mỗi lầnco bóp phản ánh rất nhạy hoạt động của tim. Nếu cơ tim bịthương tổn, nhất là khi bị nhồi máu, trên điện tâm đồ sẽkhông còn thấy nhịp biến đổi ngày đêm nữa.Huyết áp động mạch thường cao nhất vào 18 giờ và thấp nhấtvào khoảng 8-9 giờ. Các mao mạch thường giãn nở tối đavào 18 giờ và co lại nhiều nhất vào 2 giờ sáng. Máu có nhiềuhuyết cầu tố nhất vào khoảng 11-13 giờ và ít hơn cả là vào16-18 giờ.Còn nhãn áp thì tăng vào buổi sáng và giảm vào buổi chiều.Về vấn đề tiểu tiện thì nhiều vào ban ngày, ít vào ban đêm.Tuy nhiên đối với một số bệnh thì quy luật này bị đảo lộn:Việc bài tiết nước tiểu cực đại lại về đêm...Nếu xét nhịp sinh học theo mùa thì lông, tóc người mọcchậm nhất vào tháng giêng và nhanh nhất vào tháng 9. Timđập mạnh nhất về mùa hè và yếu nhất về mùa đông. Huyếtcầu tố, thể tích hồng cầu, protein huyết tương, nồng độ Clotrong máu cho các số liệu cao nhất về mùa nóng... Như vậychứng tỏ thời gian hoạt động trong ngày của một cơ quannhất định có thể thay đổi theo mùa trong năm.CHỌN THỜI ÐIỂM DÙNG THUỐCCác loại thuốc khi hấp thu vào cơ thể sẽ phát huy tác dụngtùy thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó quyết định nhất là vấnđề chuyển hóa. Thuốc chuyển hóa nhanh, tác dụng dược lý sẽmạnh nhưng ngắn. Nếu gặp chất chuyển hóa là những chấtđộc, có thể thuốc sẽ gây độc. Trong trường hợp quá trìnhchuyển hóa quá chậm, tác dụng của thuốc sẽ yếu, kéo dài thờigian tích lũy trong cơ thể và chậm bài tiết ra ngoài. Nếuthuốc ít nhiều có tính độc sẽ gây hại cho cơ thể.Qua nhiều nghiên cứu về cấu trúc sinh học theo thời gian,người ta nhận thấy sự chuyển hóa trong cơ thể không phải lúcnào cũng như nhau. Các enzym hoạt động theo nhịp 24 giờ,lúc mạnh lúc yếu, do đó khả năng chuyển hóa thuốc của cơthể cũng biến đổi tương ứng. Do sức chịu đựng các yếu tốđộc hại của cơ thể thay đổi theo một chu kỳ có thể biết trước,nên việc nghiên cứu thời điểm nhằm giúp từng loại thuốc đạthiệu quả tối ưu đã được đặt ra. Từ đó dẫn đến sự hình thànhbộ môn khoa học mới mang tên dược lý thời khắc(chronopharmacologie) - là một ngành chuyên khoa của thờisinh học.Từ lâu trên lâm sàng, người ta đã nhận thấy khi tiêmstrophantin vào chiều tối sẽ có hiệu lực hơn ban ngày. Hoặccác thuốc ngủ, thuốc lợi niệu hay strycnin cũng tác dụngmạnh hơn vào buổi chiều. Penicillin tiêm vào chiều tối baogiờ cũng cho nồng độ cao hơn và phát huy tác dụng lâu hơnnếu tiêm buổi sáng hay ban ngày. Nhưng ngược lại, các thuốcgiải phóng adrenalin lại tác dụng đến hệ cơ phế quản mạnhhơn vào buổi sáng.Trong nha khoa, người ta nhận thấy với cùng một liều thuốcgây tê nhưng thời gian tác dụng ở người bệnh có thể xê dịchtrong một phạm vị rộng từ 30-80 phút tùy theo giờ sử dụng.Buổi sáng, thời gian gây tê ngắn nhất và dài nhất vào khoảng15 giờ.Morphin có tác dụng ổn định trong cả năm, nhưng các loạinội tiết tố thì có tác dụng theo mùa. Ngoài ra sự biến đổi tácdụng còn thể hiện cả về lượng lẫn chất, thí dụ cortisol tăngtính thấm của thành mạch về mùa xuân, nhưng ACTH lại chotác dụng mạnh vào mùa hè. Vào các mùa khác thì hai loạithuốc nói trên sẽ làm giảm tính thấm của thành mạch.Hoặc tác dụng kích thích thần kinh trung ương của nhân sâmmạnh nhất vào mùa thu và mùa đông, thấp nhất vào mùa hèvà mùa xuân v.v...Hiện nay, người ta đã biết đến hơn một trăm nhịp sinh họcngày đêm ở người, và lấy đó làm cơ sở để tính toán thời điểmsao cho các thuốc có thể phát huy được tác dụng tối ưu. ...