NHO LÂM NGOẠI SỬ - PHỤ LỤC

Trong sách này có nói đến một số danh từ chuyên môn khoa cử và chức tước đời Minh, nếu để nguyên sợ khó hiểu. Mặt khác chế độ thi cử và chức tước đời Minh giống hệt như triều Nguyễn trước nên cũng cần trình bày những điểm chính một cách có hệ thống để tiện việc theo dõi. Nói chung chế độ thi cử và hệ thống quan lại đời Minh cũng như đời Thanh, lúc tác giả sống. Giữa hai triều đại có sự khác nhau nhưng không đáng kể. Việc thi cử gồm ba bực:...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
NHO LÂM NGOẠI SỬ - PHỤ LỤC NHO LÂM NGOẠI SỬ PHỤ LỤC CHẾ ĐỘ KHOA CỬ VÀ NHỮNG CHỨC TƯỚC NHẮC ĐẾNTRONG SÁCH NÀY Trong sách này có nói đến một số danh từ chuyên môn khoa cử vàchức tước đời Minh, nếu để nguyên sợ khó hiểu. Mặt khác chế độ thi cử vàchức tước đời Minh giống hệt như triều Nguyễn trước nên cũng cần trìnhbày những điểm chính một cách có hệ thống để tiện việc theo dõi. Nói chung chế độ thi cử và hệ thống quan lại đời Minh cũng như đờiThanh, lúc tác giả sống. Giữa hai triều đại có sự khác nhau nhưng khôngđáng kể. Việc thi cử gồm ba bực: Viện thí, Hương thí, và những kỳ thi caonhất ở kinh gồm Hội thí, Phúc thí, Điện thí. Viện thí là kỳ thi mở ở huyện. Trước khi mở Viện thí có hai kỳ thithử. Kỳ thi đầu gọi là Huyện thí do quan huyện chủ tọa. Ai được thi thì gọilà đồng sinh. Ai thi phủ đỗ thì gọi là tú tài. Quan học đạo phụ trách việc thicử ba năm một lần và phải đi các nơi trong địa hạt của mình để tổ chức haikỳ thi huyện thí và phủ thí. Mục đích của Viện thí là chọn những người tú tài. Ai giỏi đượcthưởng, ai kém bị phạt, có thể bị đòn. Số tú tài lấy từ tám đến hai mươi tùytheo. Một số tú tài mỗi năm được chọn làm lẫm sinh. Những người này đượcưu đãi hơn vì họ có học bổng của chính phủ. Có những kỳ thi riêng của triềuđình để chọn một số cống sinh. Những người đỗ cống sinh sau một kỳ thinhững có thể ra làm quan. Nói chung, những người đỗ tú tài không cần phải giỏi lắm. Cốt nhất làbiết viết văn bát cổ là có hy vọng đỗ. Có những người không thi lại nhờngười khác thi thay mình hay đút lót tiền cho quan chấm thi để lấy đỗ tú tài. Địa vị xã hội một anh tú tài không phải cao lắm, nhưng vẫn còn hơnđịa vị dân thường. Đó là vì họ có thể giao thiệp trực tiếp với các quan. Họkhông phải quỳ lạy quan phủ, huyện và có khi có thể xem các quan phủhuyện cùng ngang vai vế với mình. Nhờ vậy họ thường dựa vào đấy để ápbức người khác. Sau khi đỗ tú tài, họ có thể kiếm cách sinh nhai bằng việcdạy học. Hương thí thi ở tỉnh một năm sau phú thi, và như vậy là cứ ba nămmột lần. Kỳ thi tổ chức ở các tỉnh lỵ cũng như ở Bắc Kinh và Nam Kinh. Thísinh thi đỗ gọi là cử nhân. Muốn thi hương phải là tú tài, hay cống sinh haynếu thi hỏng tú tài thì phải có tiền mua chức giám sinh mới được thi hương. Trường Quốc tử giám ở Bắc Kinh và ở Nam Kinh là tổ chức giáo dụccao nhất ở đời Minh và đời Thanh. Theo lệ thì phải cống sinh hay con cácquan to mới được vào Quốc tử giám. Nhưng ở đời Thanh, miễn là trả một sốtiền là được vào, cách này rõ rệt là một phương tiện bệnh vực con nhà giàuvà quyền thế vì họ có thể đi thẳng lên công danh và tiền tài không phải quanhiều bậc thi cử. Quan chủ khảo chủ tọa kỳ thi hương, có những quan phó chủ khảogiúp việc. Lại có những người thư ký gọi là mạc khách để đọc các bài trước.Số cử nhân thay đổi tùy tỉnh, từ năm mươi đến hơn một trăm. Đỗ thi hươnglà một sự kiện quan trọng. Nó có nghĩa rằng thí sinh có thể thi hội và nếu thihội có hỏng cũng có thể làm quan. Thi hội do bộ Lễ tổ chức. Phúc thí do một ông quan đại thần được nhàvua chỉ định làm chủ khảo. Còn Điện thí thì chính nhà vua làm chủ khảo.Trong ba kỳ thi cuối cùng này thì quan trọng nhất vẫn là hội thí. Hội thí banăm một lần ở Bắc Kinh. Cử nhân ở tất cả các tỉnh đều đến thi. Ai đỗ thì gọilà cống sĩ được chọn để thi Phúc thí. Thường đã thi Phúc thí thì ít ai hỏng.Phúc thú và Điện thí gọi là tiến sĩ chia làm ba giáp là đệ nhất giáp, đệ nhịgiáp, đệ tam giáp tiến sĩ. Ba người ở trong đệ nhất giáp là Trạng nguyên,Bảng nhãn, Thám hoa. Đệ nhị giáp gồm từ sáu mươi đến bảy mươi người. *** Thi dỗ xong các ông tân khoa được bổ làm quan. Những người đỗ đệnhất giáp thì được vào Hàn lâm biên tu. Có người thi đỗ Điện thí nhưngkhông chịu làm quan. Địa vị xã hội của họ tuy vậy cũng rất cao. Hệ thống quan lại đời Minh gồm chính quyền trung ương và chínhquyền địa phương ở tỉnh, phủ, huyện. Chính quyền trung ương gồm có những cơ quan trung ương như làNội các, Lục bộ, Đô sát viên, Thông Chính sứ tư, Hàn Lâm viện, Quốc tửgiám. Vị quan cao nhất ở trong chính quyền trung ương là Đại học sĩ tươngđương với chức tể tướng. Dưới Đại học sĩ có các thị độc học sĩ và Thị giảnglo về việc giấy tờ và các Trung thư để làm các giấy tờ, sắc lệnh. Chức vụTrung thư là một chức vụ có thể mua được. Lục bộ là sáu bộ: bộ Lại, bộ Lễ, bộ Hộ, bộ Binh, bộ Hình và bộ Công.Đó là những cơ quan cai trị chính. Đô sát viên lo việc kiểm soát và giám sát các quan lại. Trong Đô sátviện có Tả, hữu đô ngự sử và một số ngự sử có thể để ở kinh hay gửi đi cácnơi để điều tra. Thông Chính tư là chức quan lo việc giấy tờ công văn ở các địaphương gửi về trung ương. Viện Hàn lâm gồm một số học giả do Chưởngviện học sĩ cầm đầu. Những người khác gọi là Thị đ ...