Những vấn đề lý luận chung của quan hệ trung tâm và ngoại vi trên cấp độ không gian văn hóa

Bài viết nhằm giúp hiểu rõ hơn mối quan hệ trung tâm và ngoại vi trong không gian văn hóa, giải quyết các mâu thuẫn và những xung đột đả khả dĩ giữa hai phạm trù này; đồng thời tìm hiểu đặc trưng không gian văn hóa xem xét trong không gian tự nhiên và không gian xã hội.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Những vấn đề lý luận chung của quan hệ trung tâm và ngoại vi trên cấp độ không gian văn hóa NH÷NG VÊN §Ò Lý LUËN CHUNG CñA QUAN HÖ TRUNG T¢M Vµ NGO¹I VI TR£N CÊP §é KH¤NG GIAN V¡N HO¸ NGUYÔN V¡N D¢N(*) ãi ®Õn quan hÖ trung t©m vµ ngo¹i tr−ng bëi c¸c ®Æc ®iÓm tù nhiªn nh− ®Êt N vi vÒ ph−¬ng diÖn v¨n ho¸ tr−íc hÕt lµ nãi ®Õn quan hÖ trong kh«ng gian ®ai, ®Þa h×nh, khÝ hËu, hÖ sinh th¸i... (*) Nghiªn cøu kh«ng gian tù nhiªn lµ v¨n ho¸. §©y lµ m«i tr−êng mµ sù t¸c mét trong nh÷ng nhiÖm vô ®Çu tiªn ®Ó ®éng qua l¹i gi÷a trung t©m vµ ngo¹i vi phôc vô cuéc sèng con ng−êi. §Æc biÖt, ®−îc thÓ hiÖn râ nhÊt. Mèi quan hÖ nµy khi kh«ng gian cã yÕu tè con ng−êi x· kh«ng ph¶i lóc nµo còng diÔn ra thuËn héi, th× nã trë thµnh mét ®èi t−îng phøc lîi cho sù ph¸t triÓn. VÊn ®Ò lµ quan t¹p h¬n rÊt nhiÒu so víi kh«ng gian tù niÖm kh«ng gian v¨n ho¸ nh− thÕ nµo nhiªn. V× thÕ, nhµ khoa häc ng−êi Ph¸p vµ nh×n nhËn nã tõ quan ®iÓm g×. HiÓu Henri Lefebvre ®· nãi ®Õn viÖc ph¶i x©y râ mèi quan hÖ gi÷a trung t©m vµ ngo¹i dùng mét khoa häc mµ «ng gäi lµ khoa vi trong kh«ng gian v¨n ho¸ sÏ gióp ta häc kh«ng gian (tiÕng Ph¸p: “la science gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn vµ nh÷ng de l’espace”; tiÕng Anh: “the science of xung ®ét kh¶ dÜ gi÷a hai ph¹m trï nµy. space”). Theo «ng, ®èi t−îng cña khoa §ã chÝnh lµ ®iÒu quan träng cña mèi häc nµy chÝnh lµ kh«ng gian x· héi. §©y quan hÖ gi÷a trung t©m vµ ngo¹i vi, ®Æc lµ mét ngµnh khoa häc nghiªn cøu c¸c biÖt lµ trong lÜnh vùc v¨n ho¸. Song, ®Ó mèi quan hÖ x· héi trong kh«ng gian hiÓu b¶n chÊt vµ ®Æc tr−ng cña kh«ng chø kh«ng ph¶i lµ ngµnh khoa häc gian v¨n ho¸, chóng ta cÇn xem xÐt nã chinh phôc vò trô ngµy nay. Ngµnh trong kh«ng gian tù nhiªn vµ kh«ng khoa häc nµy sÏ tr¶ lêi cho chóng ta gian x· héi. nh÷ng c©u hái: Kh«ng gian x· héi lµ g×? Nã kh¸c biÖt víi kh«ng gian tù nhiªn 1. Kh«ng gian tù nhiªn nh− thÕ nµo? Con ng−êi t¹o ra kh«ng Kh«ng gian tù nhiªn bao gåm: gian x· héi ra sao?... ë ®©y, khi nghiªn Kh«ng gian ®ång b»ng, kh«ng gian miÒn cøu kh«ng gian v¨n ho¸, tr−íc hÕt nói, kh«ng gian trung du, kh«ng gian chóng ta h·y t×m hiÓu kh«ng gian x· miÒn §«ng, kh«ng gian miÒn T©y, héi lµ g×. kh«ng gian ®Êt liÒn, kh«ng gian biÓn ®¶o... Kh«ng gian tù nhiªn ®−îc ®Æc (*) PGS.TS., ViÖn Th«ng tin KHXH. 12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2015 2. Kh«ng gian x· héi Lefebvre cho r»ng kh«ng gian x· héi cã ba cÊp ®é thÓ hiÖn: Lefebvre lµ mét trong nh÷ng ng−êi 1, CÊp ®é thùc hµnh kh«ng gian ®Çu tiªn, vµo ®Çu thÕ kû XX, ®· cã nç (tiÕng Anh: “spatial practice”) bao gåm lùc x©y dùng mét ngµnh khoa häc mµ c¶ viÖc s¶n xuÊt lÉn viÖc t¸i s¶n xuÊt, c¶ «ng gäi lµ “khoa häc nghiªn cøu kh«ng c¸c ®Þa ®iÓm / vÞ trÝ riªng biÖt vµ c¸c tËp gian x· héi”. Dùa vµo häc thuyÕt duy hîp yÕu tè kh«ng gian ®Æc tr−ng cho vËt m¸c xÝt, Lefebvre cho r»ng trong khi mçi mét sù h×nh thµnh kh«ng gian. §èi kh«ng gian tù nhiªn lµ mét “t¸c phÈm” víi mét x· héi, viÖc thùc hµnh kh«ng cña thiªn nhiªn, do thiªn nhiªn “s¸ng gian sÏ t¹o ra kh«ng gian x· héi. Nã ®Ò t¹o ra” (tiÕng Ph¸p: “crÐer”; tiÕng Anh: xuÊt ra kh«ng gian x· héi, s¶n xuÊt ra “create”), th× kh«ng gian x· héi lµ do con kh«ng gian x· héi trong mét mèi quan ng−êi “s¶n xuÊt ra” (tiÕng Ph¸p: hÖ t−¬ng t¸c biÖn chøng, råi nã lµm chñ “produire”; tiÕng Anh: “produce”). Theo vµ chiÕm h÷u kh«ng gian x· héi. XÐt tõ «ng, mét vËt ®−îc s¸ng t¹o lµ mét “t¸c quan ®iÓm ph©n tÝch, viÖc thùc hµnh phÈm” mang tÝnh ®éc nhÊt, kh«ng lÆp kh«ng gian x· héi cña mét x· héi ®−îc l¹i. ThÕ giíi vËt chÊt lµ thÕ giíi cña béc lé th«ng qua viÖc gi¶i m· kh«ng nh÷ng sù vËt ®−îc thiªn nhiªn s¸ng t¹o, gian cña nã. kh«ng lÆp l¹i. Cßn thÕ giíi x· héi lµ thÕ giíi cña nh÷ng sù vËt do con ng−êi lµm 2, CÊp ®é biÓu t¶ kh«ng gian (tiÕng ra. Chóng ®−îc s¶n sinh ra bëi c¸c lùc Anh: representations of space) liªn quan l−îng s¶n xuÊt, b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn chÆt chÏ víi c¸c mèi quan hÖ s¶n xuÊt s¶n xuÊt vµ th«ng qua c¸c ph−¬ng thøc vµ “trËt tù” mµ c¸c mèi quan hÖ nµy ¸p s¶n xuÊt, v× thÕ chóng lµ nh÷ng “s¶n ®Æt, vµ v× thÕ liªn quan ®Õn tri thøc, ®Õn phÈm” cã thÓ lÆp l¹i (tøc cã thÓ ®−îc ký hiÖu, ®Õn m·, vµ ®Õn c¸c mèi quan “s¶n xuÊt hµng lo¹t”). T−¬ng tù, kh«ng hÖ “mÆt tiÒn”. Cã thÓ nãi, ®©y lµ kh«ng gian x· héi còng lµ nh÷ng kh«ng gian gian ®−îc ...