Phản ứng của nhà Thanh khi Quang Trung mất

Tìm hiểu nền bang giao Trung Việt; hầu như bất cứ lúc nào trong nước ta có biến, đều được Trung Quốc dòm ngó hết sức kỹ lưỡng. Lịch sử thường ghi nhận những cuộc xâm lăng của Trung Quốc được khởi đầu bởi những biến cố trong nước ta; hoặc do chính bàn tay Trung Quốc tạo ra, hoặc tự phát trong nội bộ.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phản ứng của nhà Thanh khi Quang Trung mất Phản ứng của nhà Thanh khi Quang Trung mấtTìm hiểu nền bang giao Trung Việt; hầu như bất cứ lúc nào trong nước ta có biến, đềuđược Trung Quốc dòm ngó hết sức kỹ lưỡng. Lịch sử thường ghi nhận những cuộc xâmlăng của Trung Quốc được khởi đầu bởi những biến cố trong nước ta; hoặc do chính bàntay Trung Quốc tạo ra, hoặc tự phát trong nội bộ.Nếu cần phải dẫn chứng, thì nguyên nhân gần mở đầu cảnh ngàn năm đô hộ, phải kể đếnviệc Sứ giả Trung Quốc có mặt trong cung đ ình nhà Triệu, xúi dục mẹ con Cù Thị bánnước; việc không thành, xảy ra cuộc chính biến của Lữ Gia. Tiếp đó Hán Vũ Đế ra lệnhmang đại quân sang xâm lăng; biến lãnh thổ Nam Việt thành 9 quận của nhà Hán:Lâu thuyền qua đỉnh, sư tứ khởi,Hoặc xuất Quế Dương hạ Ly Thuỷ.Việt Lang truy trảm Lữ Gia đầu,Cửu quận đồng qui Hán Thiên tử. [1](Rồi Lâu Thuyền, Qua Thuyền [2] Tướng quân khởi binh bốn phương,Xuất phát từ Quế Dương hướng theo dòng sông Ly Thuỷ [3] .Tướng Việt Lang truy kích chém đầu Lữ GiaChín quận Nam Việt đều thu về tay nhà Hán.)Đến giai đoạn tự chủ chưa được bao lâu, thì vua Đinh Tiên Hoàng bị thích khách giết;trong nước sinh nội loạn bởi phe chống đối Thập đạo Tướng quân Lê Hoàn. Tin tức đếntai triều đình Trung Quốc, viên đại thần Lư Đa Tốn vồ lấy cơ hội, tâu với vua nhà Tốngnhư sau:“Nước Việt có nội loạn, đây là lúc trời muốn diệt chúng, nên bất thình lình dùng binh t ậpkích như sấm sét không kịp bịt lỗ tai. Nếu dùng lời nhân nghĩa giảng giải dông dài, thìmưu kế sẽ bị tiết lộ. Một khi chúng biết sẽ ngăn sông phá núi để chuẩn bị, thì sự thắng bạikhó mà lường được. Chi bằng dùng Nhân Bảo làm tiên phong, chọn tướng giỏi và 3 vạnlính Kinh Hồ rong ruổi mà tiến, thế như bẻ cành khô củi mục, đó là kế vẹn toàn không lothất thố.” [4]Vua Tống chuẩn y cho mang quân sang xâm lă ng; nhưng nhờ tài dụng binh của Thập đạoTướng quân Lê Hoàn tức vua Lê Đại Hành, nên quân Tống thua to, Hầu Nhân Bảo bịgiết, mưu đồ xâm lăng bị dập tắt.Hai sự kiện nêu trên đều được ghi lại trong sử nước ta. Nhưng cũng có lúc trong nước cóbiến, nhưng sử Việt không chép một dòng nào về mối đe doạ từ bên ngoài; thì cũng do tachưa phát hiện ra mà thôi, chứ trong vòng bí mật không hẳn là không có.Hãy nêu lên một biến cố lớn, là việc vua Quang Trung đột ngột mất; sử nhà Nguyễn [ĐạiNam Chính Biên liệt truyện, Nguỵ Tây] chép mối bang giao Trung Việt lúc này đầy t ìnhhoà bình hữu nghị, qua đoạn trích dịch dưới đây:“Ngày 29 tháng 9, Nguyễn Huệ chết, tiếm vị được 5 năm, mới 40 tuổi. Thái tử QuangToản nối ngôi, tháng 10 an táng tại phía nam sông Hương, đặt tên thuỵ là Thái Tổ VõHoàng đế. Sai quan Thị trung Đại học sĩ Ngô Nhậm, Hộ bộ Tả đồng nghị Nguyễn ViếtTrực, Hộ bộ Tả Thị lang Nguyễn Văn Thẩm sang nhà Thanh báo tang; nói dối rằng Huệdi chúc sau khi mất chôn tại Bắc thành Hồ Tây ngõ hầu được gần gũi nương dựa Thiêntriều. Vua Thanh tin theo, ban cho thuỵ là Trung Thuần và đích thân làm bài thơ điếu:Ngoại bang lệ dĩ khiển bồi thần,Triển cận tùng vô chí kỷ thân.Nạp khoản tối gia lai ngọc khuyết,Hoài nghi kham tiếu đại kim nhân.Thu trung thượng ức y quan túc,Tất hạ thành như phụ tử thân.Thất tự bất năng bãi ai thuật,Liên kỳ trung khổn xuất trung chân.Dịch nghĩa:Nước ngoài có lệ sai Bồi thần,Việc triều cận, Quốc vương chưa hề đích thân đến.Nộp cống tốt đẹp nhất là Quốc vương đến kinh khuyết,Đáng cười cho triều trước bị ngờ vực, nên đem người vàng đến thay.Trong mùa thu trước nhớ Quốc vương áo mũ chỉnh túc,Ân cần ôm gối, thân mật như cha con.Thơ bảy chữ không nói hết lòng xót xa của Trẫm,Thương lòng trung thành phát xuất tự đáy lòng.Còn ban thêm một tượng Phật, ba ngàn lạng bạc để làm việc tang, phái quan Án sátQuảng Tây Thành Lâm đến mộ giả tại Linh Đường thuộc huyện Thanh Tr ì để đọc văn tế.Bài văn có câu:Chúc ly nam cực hiệu trung đặc tưởng kỳ xu triều,Thoả phách Tây Hồ một thế vô vong ư luyến khuyết.(Chúc cho Vương ở cực nam hết lòng trung, nên đặc thưởng sang chầu Thoả hồn phách ởTây Hồ, chết cũng không quên lòng quyến luyến kinh khuyết)Bài văn điếu được khắc vào bia đá bên tả mộ” [5]Sử nước ta chỉ mới chép được một nửa sự thực, đó là mặt nổi của sự việc. Còn mặt chìmthì phải đọc ngay đạo dụ của vua Càn Long gửi cho quan Đại thần lo việc cơ mật của nhàThanh, trong văn bản này nhà vua tiên liệu sau khi vua Quang Trung mất, nước ta sẽ cóbiến, hoặc do Nguyễn Nhạc giành ngôi của cháu, hoặc do quyền thần Ngô Văn Sở uyhiếp vua còn nhỏ tuổi; do vậy Càn Long âm thầm bày mưu tính kế, để thừa cơ hội sangxâm lăng nước ta. Nhà vua lập tức sai viên Tri đạo Thành Lâm sang phúng điếu với mậtlệnh dò xét tình hình nội bộ nước ta, cùng ra lệnh cho Phúc Khang An từ Nepal đến biêngiới gấp; với ý đồ chờ nước ta có biến, sẽ ra tay can thiệp:Ngày 22 tháng Giêng năm Càn Long thứ 58 [3/4/1793]Dụ các Quân Cơ Đại thần: Cứ lời tấu của Quách Thế Huân:“Quốc vương An Nam Nguyễn Quang Bình đã mất tại Nghĩa An [Nghệ An] [6] vàotháng 9 năm ngoái, Thế tử Nguyễn Quang Toản 15 tuổi, tạm quyền quốc sự; định trongvòng tháng giêng sai Bồi thần cung kính dâng biểu văn cùng tiến cống v.v…Xem tờ tấu rất lấy làm thương tiếc, Quốc vương nước này mất vào tháng 9 năm ngoái,viên Di mục báo tin hơi chậm, chắc lúc này đã làm lễ tống táng, nên điển lệ lúc lâmchung không kịp thi hành. Nay làm bài thơ điếu, sai viên Tri đạo Thành Lâm đến NghĩaAn, làm lễ phần hoá [7] trước mồ Nguyễn Quang Bình, lại lấy từ ngân khố tỉnh QuảngTây ra 3.000 lượng bạc, kèm một tượng Phật, cũng sai Thành Lâm mang đến tế điện vàthưởng cấp để tỏ lòng thể tuất. Con Nguyễn Quang Bình là Nguyễn Quang Toản trướcđây đã được phong Thế tử, tự nhiên đáng được làm Phiên thần; nay lệnh cho Thành Lâmtruyền chỉ phong Nguyễn Quang Toản An Nam Quốc vương. Các sắc thư, y phục cẩmbào đợi sau khi viên Sứ thần Ngô Thời Nhiệm đến kinh đô sẽ theo lệ ban cấp, cho lệnhmang về.Nguyễn Quang Bình ngưỡng vọng uy linh của Thiên triều cai trị đất An Nam. Nước nàymới lập ...