Phân vùng theo yêu cầu phòng hộ đầu nguồn lưu vực Sông Hương trên quan điểm Địa lý tự nhiên và đề xuất một số giải pháp bảo vệ

Bài viết Phân vùng theo yêu cầu phòng hộ đầu nguồn lưu vực Sông Hương trên quan điểm địa lý tự nhiên và đề xuất một số giải pháp bảo vệ trình bày: Rừng phòng hộ đầu nguồn đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là hạn chế xói mòn, điều tiết dòng chảy ở trên các lưu vực,... Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phân vùng theo yêu cầu phòng hộ đầu nguồn lưu vực Sông Hương trên quan điểm Địa lý tự nhiên và đề xuất một số giải pháp bảo vệ PHÂN VÙNG THEO YÊU CẦU PHÒNG HỘ ĐẦU NGUỒN LƯU VỰC SÔNG HƯƠNG TRÊN QUAN ĐIỂM ĐỊA LÝ TỰ NHIÊN VÀ ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP BẢO VỆ NGUYỄN ĐĂNG ĐỘ NGUYỄN HOÀNG SƠN - LÊ PHÚC CHI LĂNG Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế Tóm tắt: Rừng phòng hộ đầu nguồn đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là hạn chế xói mòn, điều tiết dòng chảy ở trên các lưu vực. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, rừng phòng hộ đầu nguồn lưu vực sông Hương đang bị tàn phá nghiêm trọng, gây tổn thương đến môi trường sinh thái, ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất và đời sống của người dân. Trên quan điểm Địa lý tự nhiên, bài báo tiến hành phân vùng theo yêu cầu phòng hộ đầu nguồn lưu vực sông Hương và đề xuất một số giải pháp góp phần quản lý và bảo vệ rừng phòng hộ đầu nguồn theo hướng bền vững. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Lưu vực sông Hương có diện tích 3.232 km2, nằm trong phần núi cao Trường Sơn và kéo dài ra tới biển nên địa hình trên lưu vực sông Hương chủ yếu là đồi núi (chiếm khoảng 70%). Độ cao bình quân của lưu vực là 330 m nhưng độ dốc bình quân đạt tới 28,5% - so với các sông suối đổ trực tiếp ra biển thì đây là sông có độ dốc bình quân lưu vực lớn nhất [2]. Mặt khác, đây là khu vực có lượng mưa trung bình năm vào loại lớn nhất Việt Nam, kèm theo đó là hiện tượng lũ lụt, hạn hán, bão… đã làm thiệt hại rất lớn về tài sản và tính mạng của con người. Trong những năm gần đây, diện tích lớp phủ trên lưu vực sông Hương có sự biến động khá mạnh mẽ. Diện tích rừng giàu giảm từ 17.156,9 ha năm 2000 xuống còn 11.385,5 ha năm 2005, chủ yếu là nằm trong vùng phòng hộ đầu nguồn [6]. Tính đến tháng 7/2008, đã có 231,61 ha rừng đầu nguồn sông Hương thuộc các xã Bình Thành, Bình Điền và Hồng Tiến bị người dân chặt phá và lấn chiếm [6]. Sự suy giảm diện tích rừng làm gia tăng dòng chảy mặt, gây xói mòn đất đai, lũ lụt nghiêm trọng cho vùng hạ lưu, mặt khác còn gây tổn thương đến môi trường sinh thái, ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất và đời sống của người dân. Việc phục hồi lớp phủ thực vật rừng đầu nguồn là biện pháp thiết thực nhất để hạn chế những tai biến thiên nhiên và môi trường hiện nay trên lưu vực sông Hương. Xuất phát từ thực tế trên, việc phân vùng theo yêu cầu phòng hộ và bảo vệ rừng đầu nguồn đang là vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng. Dưới góc độ Địa lý tự nhiên, vấn đề phòng hộ đầu nguồn ở mức độ đánh giá các yếu tố tự nhiên ảnh hưởng đến quá trình xói mòn và dòng chảy, đề xuất bản đồ phân vùng theo yêu cầu phòng hộ đầu nguồn làm cơ sở cho việc quy hoạch rừng phòng hộ đầu nguồn lưu vực sông Hương. Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế ISSN 1859-1612, Số 03(19)/2011: tr. 38-48 PHÂN VÙNG THEO YÊU CẦU PHÒNG HỘ ĐẦU NGUỒN LƯU VỰC SÔNG HƯƠNG… 39 2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHỈ TIÊU PHÂN VÙNG THEO YÊU CẦU PHÒNG HỘ ĐẦU NGUỒN LƯU VỰC SÔNG HƯƠNG 2.1. Nguyên tắc xây dựng chỉ tiêu Việc xây dựng chỉ tiêu phân vùng cần tuân theo các nguyên tắc: - Các chỉ tiêu phải có sự phân hóa rõ rệt theo đơn vị lãnh thổ ở tỷ lệ nghiên cứu. - Chỉ tiêu phải có ảnh hưởng lớn đến chức năng phòng hộ của rừng đầu nguồn. - Việc xây dựng và phân cấp các chỉ tiêu phải dựa trên cơ sở những nguyên tắc chung nhưng phải điều chỉnh cho phù hợp với những đặc thù của lãnh thổ nghiên cứu. - Bài báo vận dụng hệ thống chỉ tiêu phân cấp rừng phòng hộ theo Quyết định 61/2005/QĐ-BNN của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Tuy nhiên, các chỉ tiêu này được điều chỉnh để phù hợp với mục tiêu, tỷ lệ bản đồ nghiên cứu 1:300.000 và tính đặc thù của lãnh thổ. 2.2. Một số chỉ tiêu được lựa chọn sử dụng Qua tham khảo các nguồn tài liệu [3], [4], [5] cũng như phân tích đặc điểm tự nhiên của lưu vực, chúng tôi lựa chọn 4 chỉ tiêu để phân vùng theo yêu cầu phòng hộ đầu nguồn: lượng mưa, độ dốc, độ cao và đất. Mỗi chỉ tiêu trên được phân chia theo 3 mức độ tác hại: rất nguy hại, nguy hại và ít nguy hại đến phòng hộ. 2.2.1. Lượng mưa: Mưa được xem là nhân tố có ảnh hưởng lớn tới xói mòn đất, hạn hán và dòng chảy. Tuy nhiên, ảnh hưởng của nhân tố mưa tương đối phức tạp và phụ thuộc vào đặc điểm của mưa, trong đó lượng mưa và độ tập trung là ảnh hưởng nhất. Căn cứ vào lượng mưa bình quân hàng năm, chia mức độ ảnh hưởng của mưa đến xói mòn đất và dòng chảy thành 3 cấp như sau: Cấp Cấp 1 Cấp 2 Cấp 3 Bảng 2.1. Chỉ tiêu phân cấp mức độ ảnh hưởng của lượng mưa Mức độ ảnh hưởng Chỉ tiêu Rất nguy hại Lượng mưa > 3.200mm/năm Nguy hại Lượng mưa 2.800- 3.200mm/năm Ít nguy hại Lượng mưa < 2.800mm/năm Điểm 3 2 1 2.2.2. Độ dốc: Độ dốc là nhân tố tự nhiên quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến xói mòn đất và dòng chảy. Độ dốc càng lớn thì xói mòn đất và dòng chảy càng lớn và ngược lại. Căn cứ vào bản đồ độ dốc lưu vực sông Hương tỷ lệ 1:300.000, độ dốc có thể xếp theo 3 cấp như sau. Cấp Cấp 1 Cấp 2 Cấp 3 Bảng 2.2. Chỉ tiêu phân cấp mức độ ảnh hưởng của độ dốc Mức độ ảnh hưởng ...