Rèn luyện các thao tác tư duy trong dạy học môn hoá học ở trường phổ

Rèn luyện các thao tác tư duy trong dạy học môn hoá học ở trường phổ thôngChúng ta đã biết việc phát triển tư duy là một khâu rất quan trọng trong quá trình dạy học. Có ba phương pháp hình thành phán đoán mới: qui nạp, suy diễn và loại suy. Ba phương pháp tư duy này có quan hệ chặt chẽ với các thao tác tư duy: phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát hoá … Chúng ta sẽ tìm hiểu các thao tác tư duy cụ thể: 1. Phân tích “Là quá trình tách các bộ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Rèn luyện các thao tác tư duy trong dạy học môn hoá học ở trường phổRèn luyện các thao tác tư duy trong dạy học môn hoá học ở trường phổ thôngChúng ta đã biết việc phát triển tư duy là một khâu rấtquan trọng trong quá trình dạy học. Có ba phương pháphình thành phán đoán mới: qui nạp, suy diễn và loại suy.Ba phương pháp tư duy này có quan hệ chặt chẽ với cácthao tác tư duy: phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quáthoá …Chúng ta sẽ tìm hiểu các thao tác tư duy cụ thể:1. Phân tích“Là quá trình tách các bộ phận của sự vật, hiện tượng tựnhiên của hiện thực với các dấu hiệu và thuộc tính củachúng cũng như các mối liên hệ và quan hệ giữa chúngtheo một hướng xác định”.Xuất phát từ góc độ phân tích các hoạt động tư duy đisâu vào bản chất thuộc tính của bộ phận từ đó đi tớinhững giả thiết và những kết luận khoa học. Trong họctập hoạt động này rất phổ biến. Ví dụ: Muốn giải mộtbài toán hóa học, phải phân tích các yếu tố dữ kiện từ đómới giải được.2. Tổng hợp“Là hoạt động nhận thức phản ánh của tư duy biểu hiệntrong việc xác lập tính thống nhất của các phẩm chất,thuộc tính của các yếu tố trong một sự vật nguyên vẹncó thể có được trong việc xác định phương hướng thốngnhất và xác định các mối liên hệ, các mối quan hệ giữacác yếu tố của sự vật nguyên vẹn đó, trong việc liên kếtvà liên hệ giữa chúng và chính vì vậy đã thu được mộtsự vật và hiện tượng nguyên vẹn mới”.Như vậy tư duy tổng hợp cũng được phát triển từ sơđẳng đến phức tạp với khối lượng lớn.Phân tích và tổng hợp không phải là hai phạm trù riêngrẽ của tư duy. Đây là hai quá trình có liên hệ biệnchứng. Phân tích để tổng hợp có cơ sở và tổng hợp đểphân tích đạt được chiều sâu bản chất hiện tượng sự vật.Sự phát triển của phân tích và tổng hợp là đảm bảo hìnhthành của toàn bộ tư duy và các hình thức tư duy củahọc sinh.3. So sánh“Là xác định sự giống nhau và khác nhau giữa các sựvật hiện tượng của hiện thực”. Trong hoạt động tư duycủa HS thì so sánh giữ vai trò tích cực.Việc nhận thức bản chất của sự vật hiện tuợng khôngthể có nếu không có sự tìm ra sự khác biệt sâu sắc, sựgiống nhau của các sự vật, hiện tượng.Việc tìm ra những dấu hiệu giống nhau cũng như khácnhau giữa hai sự vật hiện tượng là nội dung chủ yếu củatư duy so sánh. Cũng như tư duy phân tích, tư duy tổnghợp thì tư duy so sánh có thể ở mức độ đơn giản (tìmtòi, thống kê, nhận xét) cũng có thể thực hiện trong quátrình biến đổi và phát triển.Trong dạy học nói chung và dạy học hoá học nói riêngthực tế trên sẽ đưa tới nhiều hoạt động tư duy đầy hứngthú. Nhờ so sánh người ta có thể tìm thấy các dấu hiệubản chất giống nhau và khác nhau của các sự vật. Ngoàira còn tìm thấy những dấu hiệu bản chất, không bản chấtthứ yếu của chúng.Ví dụ : So sánh tính khử của KL Kiềm với các kim loạikhác mức độ cụ thể.4. Khái quát hoáKhái quát hoá là hoạt động tư duy tách những thuộc tínhchung và các mối liên hệ chung, bản chất của sự vật,hiện tượng tạo nên nhận thức mới dưới hình thức kháiniệm, định luật, qui tắc.- Khái quát hoá cảm tính: diễn ra trong hoàn cảnh trựcquan, thể hiện ở trình độ sơ đẳng.- Khái quát hoá hình tượng, khái niệm: là sự khái quátcả những tri thức có tính chất khái niệm bản chất sự vậtvà hiện tượng hoặc các mối quan hệ không bản chấtdưới dạng các hình tượng hoặc trực quan, các biểutượng.Tư duy khái quát hoá là hoạt động tư duy có chất lượngcao, sau này khi học ở cấp học cao, tư duy này sẽ đượchuy động một cách mạnh mẽ vì tư duy khái quát hoá làtư duy lí luận khoa học.