Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Khúc xạ ánh sáng trong môi trường có chiết suất thay đổi

Sáng kiến kinh nghiệm THPT được hoàn thành với một số nội dung như sau: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài; Định dạng, phân loại và hướng dẫn giải bài tập về sự khúc xạ ánh sáng trong môi trường có chiết suất thay đổi; Hiệu quả của đề tài.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Khúc xạ ánh sáng trong môi trường có chiết suất thay đổi SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NINH BÌNH TRƯỜNG THPT CHUYÊN LƯƠNG VĂN TỤY ----------SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM SỰ KHÚC XẠ ÁNH SÁNG TRONG MÔI TRƯỜNGCÓ CHIẾT SUẤT THAY ĐỔI Người thực hiện: Bùi Khương DuyTổ Vật lý, trường THPT chuyên Lương Văn Tụy Ninh Bình Ninh Bình, ngày 18 tháng 5 năm 2015 0 PHẦN I. MỞ ĐẦU1. Lí do chọn đề tài Nghị quyết Hội nghị lần 8 của Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộngsản Việt Nam khóa XI ngày 4-11-2013 (nghị quyết 29-NQ/TW) đã chỉ rõ mộttrong những nhiệm vụ của việc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục là phảitiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạotheo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học. Trong đóđặc biệt nhấn mạnh giải pháp “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạyvà học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vậndụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt mộtchiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tựhọc, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, pháttriển năng lực.” Trong dạy học vật lý ở trường phổ thông, bài tập vật lý (BTVL) từtrước đến nay luôn giữ một vị trí đặc biệt quan trọng trong việc thực hiệnnhiệm vụ dạy học vật lý bởi những tác dụng tích cực và quan trọng của nó.- BTVL là một phương tiện để ôn tập, cũng cố kiến thức lí thuyết đã học mộtcách sinh động và có hiệu quả.- BTVL là một phương tiện rất tốt để rèn luyện tư duy, bồi dưỡng phươngpháp nghiên cứu khoa học cho học sinh.- BTVL là một phương tiện rèn luyện cho học sinh khả năng vận dụng kiếnthức vào thực tiễn, đời sống.- Thông qua hoạt động giải BTVL có thể rèn luyện cho học sinh những đứctính tốt như tinh thần tự lập, tính cẩn thận, tính kiên trì, tinh thần vượt khó.- BTVL là một phương tiện để kiểm tra đánh giá kiến thức, kỹ năng của họcsinh.- BTVL có thể được sử dụng như là một phương tiện nghiên cứu tài liệu mớitrong giai đoạn hình thành kiến thức mới cho học sinh giúp cho học sinh lĩnh 1hội được kiến thức mới một cách sâu sắc và vững chắc. Vì vậy, để quá trình dạy học vật lý ở trường trung học phổ thông(THPT), đặc biệt là trường THPT chuyên đạt hiệu quả cao, phát huy đượctính tích cực và sáng tạo của học sinh nhằm góp phần nâng cao chất lượngdạy học thì việc giảng dạy BTVL ở trường phổ thông cũng phải có sự thayđổi, nhất là về cách thức tổ chức, giao nhiệm vụ (BTVL) cho học sinh tự rènluyện. Trong xã hội giáo dục hiện nay, các em học sinh đang được tiếp cận vớimột nguồn tư liệu tham khảo vô cùng phong phú như sách in, báo chí, cáctrang mạng internet… Tuy nhiên, nếu không có được sự định hướng, chỉ dẫnvề phương pháp của người giáo viên thì việc tiếp thu các kiến thức là rất khókhăn và thiếu tính hệ thống, các em học trước quên sau. Hơn nữa, từ khi ápdụng thi theo hình thức trắc nghiệm thì HS say mê với loại bài tập này hơn vìkhông phải tư duy nhiều, không phải viết mà chỉ cần nhớ một cách rất máymóc công thức thì cũng có thể đạt điểm cao. Chính vì thế mà sự tư duy mônhọc của học sinh không được rèn luyện và phát triển như khi làm các bài tậptự luận. Với những ưu điểm vượt trội của bài tập tự luận trong việc rèn luyện kĩnăng tư duy, sáng tạo cho học sinh, bản thân tác giả rất chú trọng tới việc biênsoạn, sưu tầm, hệ thống hóa các bài tập tự luận trong quá trình giảng dạy. Tác giả nhận thấy trong phần Quang học của chương trình vật lý ởtrung học phổ thông đặc biệt là chương trình chuyên (lớp 11 và 12) thì “Sựkhúc xạ ánh sáng trong môi trường có chiết suất thay đổi” là một chuyên đềtương đối khó nhưng hay và khá quan trọng không những về mặt lí thuyết màcòn có nhiều ý nghĩa trong thực tế. Việc làm tốt các bài tập về “Sự khúc xạánh sáng trong môi trường có chiết suất thay đổi” từ lớp 11 không nhữnggiúp các em HS hiểu sâu sắc hơn kiến thức về khúc xạ ánh sáng mà còn làphương tiện hiệu quả giúp các em giải tốt các bài toán về tính chất sóng vàtính chất hạt của ánh sáng trong chương trình Vật lí lớp 12. 2 Vấn đề “Khúc xạ ánh sáng trong môi trường có chiết suất thay đổi”là nội dung thường được đề cập đến trong các đề thi chọn HSG cấp tỉnh, cấpquốc gia, chọn HS tham dự đội tuyển quốc tế, đề thi châu Á, quốc tế với cácmức độ khác nhau. Hiểu được tầm quan trọng đó, ngay từ khi bắt đầu tham gia giảng dạy(năm 2001), tác giả đã sưu tầm, chọn lọc một cách có hệ thống bài tập về “Sựkhúc xạ ánh sáng trong môi trường có chiết suất thay đổi” theo các chuyên đềnhỏ. Đến nay, sau hơn 10 năm trực tiếp đứng lớp, tham gia bồi dưỡng HSGcá ...