Sổ tay bệnh động vật - Chương 11

CHƯƠNG 11 ĐỘNG VẬT CHÂN ĐỐT1. Giới thiệuĐộng vật chân đốt gồm ruồi, chấy rận, bọ chét, ve và ghẻ, trong số đó nhiều loài ký sinh trên da gia súc. Nhiều động vật chân đốt chỉ làm gia súc hơi khó chịu, nhưng một số gây kích ứng và tổn thương da nghiêm trọng, một số loài là vectơ truyền tác nhân gây bệnh.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sổ tay bệnh động vật - Chương 11 CH¦¥NG 11 §éNG VËT CH¢N §èT1. Giíi thiÖu§éng vËt ch©n ®èt gåm ruåi, chÊy rËn, bä chÐt, ve vµ ghÎ, trong sè ®ã nhiÒu loµi ký sinh trªnda gia sóc. NhiÒu ®éng vËt ch©n ®èt chØ lµm gia sóc h¬i khã chÞu, nh−ng mét sè g©y kÝch øngvµ tæn th−¬ng da nghiªm träng, mét sè loµi lµ vect¬ truyÒn t¸c nh©n g©y bÖnh. Cã hai nhãm®éng vËt ch©n ®èt chñ yÕu nh− sau:Nhãm c«n trïng (ruåi, chÊy rËn vµ bä chÐt) C«n trïng ®iÓn h×nh cã ®Çu, ngùc, bông vµ ba ®«ich©n g¾n víi ngùc. NhiÒu c«n trïng cã c¸nh vµ cã thÓ bay. Vßng ®êi gåm c¸c giai ®o¹n kh¸cnhau gäi lµ biÕn th¸i. Sau khi giao phèi, con c¸i tr−ëng thµnh ®Î trøng, trøng në thµnh Êutrïng, vÝ dô dßi cña ruåi, trong ®ã cã thÓ cã mét sè giai ®o¹n tr−íc khi lµm kÐn, cuèi cïng tõkÐn ruåi tr−ëng thµnh chui ra. Mét sè loµi ®Î con vµ ®Î ra Êu trïng thay b»ng ®Î trøng.Nhãm ve vµ ghÎ Kh¸c víi c«n trïng, con tr−ëng thµnh cã bèn ®«i ch©n. Th©n chóng gåmphÇn phÝa tr−íc cã c¸c bé phËn miÖng (gnathosoma) vµ phÇn th©n chÝnh (idiosoma) mangch©n. Gièng nh− c«n trïng, con c¸i tr−ëng thµnh ®Î trøng, trøng në thµnh Êu trïng gièng nh−con tr−ëng thµnh nhá, nh−ng chóng chØ cã ba ®«i ch¸n. Êu trïng lét x¸c thµnh nhéng cã bèn®«i ch©n, ®Õn l−ît nhéng l¹i lét x¸c thµnh con tr−ëng thµnh. Nhãm ve ghÎ kh«ng cã c¸nh nªnkh«ng bay ®−îc.C¸c vïng nhiÖt ®íi th−êng thuËn lîi cho ®éng vËt ch©n ®èt nªn ®éng vËt ch©n ®èt vµ bÖnh do®éng vËt ch©n ®èt truyÒn bÖnh ë c¸c vïng nµy quan träng h¬n so víi vïng «n ®íi. C¸c bÖnhquan träng do ®éng vËt ch©n ®èt truyÒn tr×nh bµy trong Ch−¬ng 12.2. RuåiRuåi sinh s¶n vµ ho¹t ®éng khi ®iÒu kiÖn phï hîp víi chóng. ë vïng «n ®íi, ®ã th−êng lµ c¸cth¸ng Êm ¸p trong n¨m, ë vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi lµ mïa m−a. C¸c yÕu tè ®Þa ph−¬ngnh− vïng ®Çm lÇy cã thÓ cã ®iÒu kiÖn phï hîp cho ruåi sinh s¶n quanh n¨m, ®Æc biÖt ë vïngnhiÖt ®íi. C¸c biÖn ph¸p khèng chÕ ®ßi hái hiÓu biÕt ë ®Þa ph−¬ng vÒ mïa ho¹t ®éng, n¬i sinhs¶n vµ c− tró vµ cã thÓ cÇn cã h−ëng dÉn cña chuyªn ngµnh c«n trïng. Cã thÓ ph©n lo¹i ruåithµnh hai nhãm lín, nhãm ruåi ®èt g©y khã chÞu vµ nhãm ruåi g©y bÖnh dßi.Nhãm ruåi ®èt vµ g©y khã chÞu Mét sè loµi ruåi tÊn c«ng gia sóc vµ ng−êi ®Ó hót m¸u nªn g©yngøa ®¸ng kÓ vµ khã chÞu. Ngoµi ra, mét sè t¸c nh©n g©y bÖnh quan träng truyÒn qua ruåi®èt. Ruåi ®èt thÊy kh¾p thÕ giíi vµ mét sè loµi quan träng nhÊt nªu t¹i B¶ng 11.1 vµ minhho¹ ë H×nh 11.1. vµ 11.2. C¸c loµi kh¸c còng Ýt nhiÒu quan träng do kÝch øng chóng g©y ra. 2281. Ruåi ®en (Simulium spp.) dµi 1.5 - 5.0 mm2. Ruåi Culicoides spp. dµi 1,5 - 5.0 mm3. Muçi (Anopheles spp.) dµi 2.0 –10.0 mm (H)4. Ruåi tr©u (Tabamus spp.) dµi tíi 25 mm5. Mßng (Stomoxys calcitious) dµi xÊp xØ 7mm6. Ruåi Haematobia spp. dµi tíi 4mm7. Ruåi nhµ (Musca domestica), dµi xÊp xØ 7mm8. Ruåi cõu (kh«ng cã c¸nh) (Melophagus ovinus) dµi 5.0mm9. Ruåi rõng (Hippobosca spp) dµi xÊp xØ 10mm H×nh 11.1 Mét sè ruåi ®èt vµ g©y khã chÞu quan träng trong thó y 229H×nh 11.2 Ruåi Hematobia trªn bß 230B¶ng 11.1 Ruåi hót m¸u vµ ruåi g©y khã chÞu.Ruåi VËt chñ VÞ trÝ sinh s¶n T¸c ®éng bÖnh T¸c nh©n truyÒn lý bÖnhRuåi ®en Gia sóc vµ §¸ vµ c©y cá, §èt ®au vµ mÊt Onchonocerca spp ë(Simulium ng−êi, kh¾p thÕ n¬i n−íc trong m¸u; cã thÓ tÊn gia sóc (xem bÖnh uspp) giíi, trõ mét sè ch¶y c«ng thµnh ®µn, gißi) ®¶o ®Æc biÖt vµo buæi s¸ng vµ chiÒu tèiRuåi Gia sóc vµ §iÒu kiÖn Èm §èt ®au, tÊn Onchocerca spp ë giaCuliciodes ng−êi; kh¾p thÕ −ít, môc n¸t c«ng thµnh ®µn sóc (xem bÖnh uspp giíi hoÆc c©y cá Èm vµo ban ®ªm; gißi); nhiÒu lo¹i vi- −ít ngøa m¹nh ë rót nh− bÖnh sèt phï ngùa; lan xa du ë bß, bÖnh l−ìi theo chiÒu giã xanhMuçi Gia sóc vµ N−íc ®äng, Ho¹t ®éng vÒ C¸c virót (viªm n·o(Allophels, ng−êi; kh¾p thÕ kh«ng ph¶i lµ ®ªm; ®èt ®au, tuû NhËt B¶n ë ngùa;Culex vµ giíi hå hay suèi g©y ngøa m¹nh sèt phï du ë bß), giunAedes spp) ch¶y nhanh vµ mÊt m¸u chØ Dirofilaria immitis kÝ sinh trong hÖ tuÇn hoµ ...