Sổ tay bệnh động vật - Chương 3

CHƯƠNG 3 BỆNH NHIỄM TRÙNGĐể hiểu rõ hơn các quá trình xảy ra trong bệnh nhiễm trùng, cần phải biết tác nhân gây bệnh thực sự. Chúng ta đã biết rằng bệnh nhiễm trùng có thể truyền từ con vật này sang con vật khác theo nhiều cách khác nhau, kể cả truyền qua vectơ truyền bệnh là động vật chân đốt.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sổ tay bệnh động vật - Chương 3 CH¦¥NG 3 BÖNH NHIÔM TRïNG§Ó hiÓu râ h¬n c¸c qu¸ tr×nh x¶y ra trong bÖnh nhiÔm trïng, cÇn ph¶i biÕt t¸c nh©n g©y bÖnhthùc sù. Chóng ta ®· biÕt r»ng bÖnh nhiÔm trïng cã thÓ truyÒn tõ con vËt nµy sang con vËtkh¸c theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, kÓ c¶ truyÒn qua vect¬ truyÒn bÖnh lµ ®éng vËt ch©n ®èt.Chóng ta còng biÕt r»ng bÖnh nhiÔm trïng l©y lan trùc tiÕp gi÷a gia sóc gäi lµ bÖnh truyÒnnhiÔm. Kh«ng kÓ ®Õn ph−¬ng tiÖn truyÒn l©y th× c¸c t¸c nh©n g©y bÖnh thùc sù cña bÖnhnhiÔm trïng lµ c¸c loµi vi sinh vËt kh¸c nhau.Vi sinh vËt, nh− tªn ®· gäi, rÊt nhá, nhá ®Õn nçi thùc tÕ chØ cã thÓ nh×n thÊy vi sinh vËt b»ngkÝnh hiÓn vi. V× vi sinh vËt, khi x©m nhËp vµo c¬ thÓ, g©y nªn hµng lo¹t nh÷ng biÕn ®æi bÖnhlý ë tæ chøc, nªn vi sinh vËt ®−îc x¸c ®Þnh lµ cã tÝnh g©y bÖnh vµ th−êng ®−îc gäi lµ mÇmbÖnh.CÇn hiÓu r»ng trong hµng ngµn loµi vi sinh vËt kh¸c nhau cña tù nhiªn, chØ cã mét tû lÖ nhá lµcã tÝnh g©y bÖnh vµ sù thùc mét sè kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi søc khoÎ con ng−êi vµ gia sóc. VÝdô, thøc ¨n ®−îc tiªu ho¸ lµ nhê c¸c vi sinh vËt tån t¹i trong d¹ dÇy vµ ruét, hç trî ph©n gi¶ithøc ¨n thµnh c¸c yÕu tè cã thÓ ®−îc hÊp thu vµo c¸c hÖ thèng cña c¬ thÓ, ®Æc biÖt lµ ë loµinhai l¹i.Cã bèn lo¹i vi sinh vËt g©y bÖnh lµ vi-rót, vi khuÈn, nÊm vµ ®¬n bµo.1. Vi-rót§©y lµ nh÷ng mÇm bÖnh nhá nhÊt, nhá ®Õn nçi chØ cã thÓ nh×n thÊy b»ng kÝnh hiÓn vi ®iÖn törÊt m¹nh. VÒ c¬ b¶n vi-rót gåm chÊt liÖu di truyÒn (axit nucleic) ®−îc b¶o vÖ b»ng vá protein(capsid). Mét sè vi-rót cã mét líp lipid bao ngoµi líp vá protein. V× vi-rót lµ c¸c sinh vËt rÊt®¬n gi¶n, chóng chØ cã thÓ nh©n lªn nhê x©m nhËp vµo tÕ bµo cña sinh vËt cao cÊp h¬n, vÝ dô®éng vËt, vµ sö dông c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña sinh vËt cao cÊp ®ã. KÕt qu¶ lµ tÕ bµo bÞvi-rót x©m nhËp ®iÒu khiÓn s¶n sinh ra nhiÒu vi-rót míi. Khi c¸c vi-rót míi nµy gi¶i phãng ra®Ó x©m nhËp vµo tÕ bµo kh¸c, tÕ bµo ban ®Çu cã thÓ bÞ ph¸ huû. Mét sè vi-rót cã thÓ t¸c ®éngnh− vËy trªn mét quy m« lín vµ møc ®é tæn th−¬ng tÕ bµo mµ vi-rót g©y ra gäi lµ ®éc lùc cñavi-rót.Nh− vËy vi-rót lµ vi sinh vËt b¾t buéc ph¶i sèng trong tÕ bµo. Vi-rót x©m nhËp vµo tÕ bµo cñamäi h×nh th¸i sù sèng, gåm ®éng vËt, c«n trïng, thùc vËt, vi khuÈn vµ nÊm. Nh÷ng vi-rót cãtÝnh g©y bÖnh quan träng ®èi víi thó y x©m nhËp vµo vµ ph¸ huû tÕ bµo ®éng vËt trong qu¸tr×nh x©m nhËp. VÝ dô vi-rót DÞch t¶ tr©u bß x©m nhËp vµo tÕ bµo ®−êng tiªu ho¸, h« hÊp, ph¸huû tÕ bµo g©y Øa ch¶y vµ xuÊt dÞch tõ miÖng vµ mòi. Mét ®Æc tÝnh quan träng n÷a cña bÖnhDÞch t¶ tr©u bß lµ vi-rót cßn ph¸ ho¹i nh÷ng tÕ bµo chÞu tr¸ch nhiÖm c¬ chÕ phßng vÖ cña vËtchñ lµm cho vËt chñ dÔ m¾c bÖnh do c¸c vi sinh vËt cã tÝnh g©y bÖnh yÕu h¬n. Mét vÝ dôkh¸c lµ vi-rót Lë måm long mãng x©m nhËp vµo nhiÒu tæ chøc kh¸c nhau, gåm c¶ bÒ mÆt l−ìi(H×nh 3.1).Ng−êi ta −íc tÝnh 60% æ dÞch cña ng−êi vµ ®éng vËt lµ do vi-rót. MÆc dï vi-rót cã tÇm quanträng lín nh−ng cã rÊt Ýt thuèc chèng vi-rót. Khã kh¨n lµ ë chç vi-rót kÕt g¾n chÆt chÏ víi tÕbµo chñ nªn bÊt cø lo¹i thuèc nµo tiªu diÖt ®−îc vi-rót th× rÊt cã thÓ còng h¹i cho tÕ bµo chñ. 41C¸i ®ã, nãi chung, ®· h¹n chÕ viÖc sö dông cho ng−êi, cßn cho gia sóc ®«i khi vÉn ®−îc södông, vÝ dô trong bÖnh Viªm da môn mñ ®Æc hiÖu ë cõu. H×nh 3.1 BÖnh Lë måm long mãng. Vi-rót ph¸ huû bÒ mÆt l−ìi t¹o thµnh nhiÒu môn n−íc vì ra2. Vi khuÈnVi khuÈn lµ c¸c sinh vËt mét tÕ bµo, xÕp lo¹i cao h¬n vi-rót. Mét sè vi khuÈn, gièng nh− vi-rót, b¾t buéc ph¶i sèng trong tÕ bµo, trong khi c¸c vi khuÈn kh¸c ph¸t triÓn m¹nh ngoµi tÕ bµotrong m«i tr−êng. MÆc dï ®éc gi¶ cã thÓ kh«ng quan t©m ®Õn ph©n lo¹i vi khuÈn, nh−ng còngsÏ cã Ých nÕu hiÓu vi khuÈn ho¹t ®éng vµ g©y bÖnh nh− thÕ nµo. Cã bèn lo¹i vi khuÈn s¾p xÕptheo thø tù t¨ng dÇn vÒ kÝch th−íc lµ Chlamydia, Rickettsia, Myco.plasma vµ vi khuÈn thùcsù.2.1. ChlamydiaGièng nh− c¸c vi khuÈn thùc sù chóng cã v¸ch tÕ bµo nh−ng kh«ng cã tÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh trao®æi chÊt cÇn thiÕt ®Ó tù nh©n lªn, nªn gièng nh− vi-rót, chóng ph¶i sèng trong tÕ bµo. Chóngh×nh trßn vµ h−íng tÕ bµo th−îng b×, tøc c¸c tÕ bµo líp mµng cña niªm m¹c (xem ch−¬ng 4).VÝ dô Chlamydiapsittaci g©y dÞch sÈy thai truyÒn nhiÔm ë cõu, dª, nhiÔm vµo nhau thai cõuc¸i mang thai g©y viªm nhau thai vµ sÈy thai. §©y lµ mét bÖnh chñ yÕu cña ch¨n nu«i cõu tËptrung vµ x¶y ra kh¾p n¬i trªn thÕ giíi. 422.2. RickettsiaRickettsia rÊt gièng Chlamydia vµ ph¶i sèng ë trong tÕ bµo. Mét lo¹i rickettsia lµ Anaplasma,x©m nhËp vµ ph¸ ho¹i hång cÇu g©y nªn thiÕu m¸u.MÆc dï kh«ng ph¶i lµ mét ®Æc ®iÓm cña tÊt c¶ c¸c bÖnh do rickettsia, nh−ng nhiÒu bÖnh dorickettsia quan träng ®èi víi ch¨n nu«i vïng nhiÖt ®íi ®Òu do ve truyÒn nh−Anaplasma, ...