Sông nước trong tâm thức người Việt

Sông nước đã từ lâu trở thành một phần không thể thiếu trong tâm thức và đời sống văn hóa của người Việt. Với hàng ngàn kilômét sông ngòi, kênh rạch, hình ảnh sông nước không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn gắn liền với những truyền thuyết, phong tục và tập quán của dân tộc. Sông nước là biểu tượng cho sự sống, sự gắn bó với thiên nhiên và là nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm nghệ thuật. Bài viết này sẽ khám phá ý nghĩa sâu sắc của sông nước trong tâm thức người Việt, từ những giá trị văn hóa, tinh thần đến những ảnh hưởng trong đời sống hàng ngày.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sông nước trong tâm thức người Việt50 NGUYỀN THỈ THU TRANG - SÔNG NUỞC TR O N G - phát biểu, chúng tôi chỉ nói đến sông nưóc có liên quan đến nhận thức, tư duy, cáchSÔNG NƯỚC ứng xử cũng như biểu hiện tâm hồn, cảm xúc của người Việt từ xưa đến nay.TRONG T Â M THỨC 1. Nước Việt Nam có nhiều con sông lớn nhỏ, rộng hẹp khác nhau nhưng hầuNGƯỜI VIỆT ________________■ như vùng, miền nào cũng có. Nưốc trong tiếng Việt còn có nghĩa là Tổ quôc, lãnhNGUYỄN THỊ THU TRANG thổ, quốc gia, đất nưốc... Sông nưốc tồn tại cùng với con người. Với những cư dân lúa ông nưốc từ lâu vẫn là hình ảnh quen nước, nước không chỉ là điều kiện tiên thuộc, dung dị nhất về quê hương, quyết của kinh tế nông nghiệp (nước, phân,bản quán trong lòng mỗi người dân Việt. cần, giông) mà còn là yêu cầu đầu tiên cho Mỏ đầu bài thơ Tông biệt hành, Thâm mọi sự lựa chọn từ nơi sinh sông đến vị tríTâm viết: quan trọng n h ất là kinh đô của một nước. Trong một bài viết có tên “VỊ thê địa - vãn Đưa người ta không đưa qua sông hóa của Hà Nội nghìn xưa trong bôi cảnh Sao có tiếng sóng ở trong lòng môi sinh lưu vực sông Hồng và cả nưởc Việt Bóng chiều không thắm, không vàng vọt Nam”, cố giáo sư Trần Quốc Vượng đã vẽ ra Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?... tứ giác nước của Hà Nội trong đó có hai con Nhiều nhà nghiên cứu, phê bình văn sông quan trọng: sông trước là sông Nhị vàhọc đã tranh luận và giảng giải rấ t nhiều sông sau là sông Tô. Giáo sư Vượng cũngvề khổ thơ hay nhất bài này. Nhìn từ góc cho rằng: ... các cửa ô cơ bản ngày trướcđộ văn hóa còn thấy thêm rằng tiếng sóng” của thủ đô Hà Nội đều là cửa nước (đúngdào dạt không phải từ đáy sông mà từ với khái niệm Watergate), ví dụ: Ồ cầ utrong lòng ấy chính là tâm thức sông nước Giấy nằm ở ngã ba Tô Lịch - Kim Ngưu...,có sẵn trong mỗi người. Người Việt xưa và tư duy sông nước ấy còn có liên quancũng như nay, nói tới chia li, cách trở vẫn đến việc hình thành nên những cảng thịhay nghĩ tới hình ảnh dòng sông, con đò, như mặt tiền của cả một vùng duyên hảibến nước... Nghịch lí mà Thâm Tâm đưa ra miền Trung [7:366], Thượng tọa Thíchlà không mà có ấy tựa như một điểm Nguyên Đức, trụ trì chùa Hồ Sơn, Tuy Hòanhấn có giá trị biểu cảm và thẩm mĩ rất cũng cho rằng ngay cả việc dựng chùa,đặc trưng cho tâm hồn dân tộc. Người ra đi, tưởng như chỉ cần chọn nơi hẻo lánh, thâmdù không qua sông vẫn nghe âm vang sóng sơn cùng cốc để th u ậ n tiệ n cho việc tuvỗ và dòng sông không có ấy, qua ngôn ngữ hành, nhưng thực ra yếu tô nưổc vẫn đượcthơ, thực sự đã chảy trong tâm hồn người tính đến đầu tiên. Suối nước, giếng nướcđọc. nhà chùa thường rấ t trong và ngọt và Nói tới sông nước trong tâm thức của không chỉ có trong văn chương của Nguyễnngười Việt là đề cập tới khá nhiều vấn đê Tuân [5], Trong nhận thức của người Việt,liên quan: điểu kiện địa lí, môi trường sông, sự hiện hữu của sông nước khẳng định sựtiến trình lịch sử, đặc điểm dân tộc và tồn tại của sự sông, hay nói khác hơn, giáphong tục, tập quán V.V.. Trong giới hạn trị của nước chính là đem lại cuộc sông chocủa một bài viết ngắn cũng là một ý kiến con người. Nước dồi dào, cây côi xanh tươi,TCVHDG s ó 3/2006 - NGHIÊN cứu TRAO Đ ổ l 51mùa màng sung túc; sông cạn, nước khô có nhận như một lẽ tấ t yêu của tự nhiên.nghĩa là sự sống đang cạn kiệt, đang bị hủy Chuyện “Sơn Tinh - Thủy Tinh” dù có thừadiệt. Dần dần, từ tự nhiên tồn tại khách nhận thần núi thắng thần nước, nưởc dù cóquan, nước hiện hữu, chi phối nhận thức và dâng cao mấy cũng không ngập núi được,cách ứng xử trong mỗi con người. Sông nhưng hằng năm lũ lụt vẫn xảy ra vì Thủynước là dòng chảy bất tận của thời gian (Dù Tinh vẫn nhở mốì thù xưa và Thủy Tinhcho sông cạn, đá mòn...)-, là sự xác định giới vẫn là một vị thần mang tính cách người,hạn về không gian (Đôi ta cách một con hành xử như là một người bình thường. Sựsông...), là nguồn cội thiêng liêng (ưông giận dữ của tự nhiên đối với con ngườinước nhớ nguồn), là niềm tin trong cuộc phần lốn là do con người đã không tônsông (Có nước, có cá / Sông có khúc, người trọng nó. Điều này còn được thể hiện rấ t ấncó lúc), là đạo đức và cách hành xử (Thác tượng qua nhiều truyện ngắn của Bìnhtrong hơn sống đục / Chớ thấy sóng cả mà Nguyên Lộc như truyện “Bà Mọi hú”,ngã tay chèo)... Những tính chất: lỏng, truyện Câu dầm... Trong truyện “Bà Mọimềm, trong, linh hoạt, liên kết không có hú”, nhà văn Bình Nguyên Lộc lí giải vùngranh giới, truyền nhiệt, dễ bốc hơi... của ruộng rừng phía tây Hồ Nai - Biên Hòanước dường như đều có ảnh hưởng đến tính luôn khô cạn là do Bà Mọi linh thiêng giậncách của người Việt. Đó cũng là hệ quả tấ t đồng bào Kinh phá rừng nên đã bịt tắ tyếu từ mối quan hệ giữa con người vởi tự dòng nưởc. Tiếng hú tuyệt vọng, đau đớnnhiên. của người đàn bà rừng rú mà thần thánh ...