Sự ảnh hưởng của chuyển đổi số đến việc xây dựng các dấu hiệu cấu thành tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng

Chuyển đổi số đã đem lại nhiều thay đổi đáng kể trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, tạo ra những lợi nhuận và tác động đến sự thay đổi về tư duy quản lý và cách thức hoạt động của hệ thống ngân hàng. Bài viết đề xuất hoàn thiện về các dấu hiệu có liên quan đến công nghệ cao làm cơ sở để truy cứu trách nhiệm hình sự các hành vi mới phát sinh trong thời gian tới.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sự ảnh hưởng của chuyển đổi số đến việc xây dựng các dấu hiệu cấu thành tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA CHUYỂN ĐỔI SỐ ĐẾN VIỆC XÂY DỰNG CÁC DẤU HIỆU CẤU THÀNH TỘI PHẠM TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG Hà Lệ Thủy Lữ Vũ Lực TÓM TẮT: Chuyển đổi số đã đem lại nhiều thay đổi đáng kể trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, tạo ra những lợi nhuận và tác động đến sự thay đổi về tư duy quản lý và cách thức hoạt động của hệ thống ngân hàng. Bên cạnh những điểm tích cực mà chuyển đổi số mang lại, những hành vi lợi dụng sự phát triển của khoa học công nghệ để đạt được các mục đích cá nhân hoặc vì vụ lợi mà đã gây ra những thiệt hại không nhỏ cho xã hội. Bộ luật hình sự 2015 ra đời trong bối cảnh nói trên đã có những quy định mới về cấu thành tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng. Chính vì vậy, bài viết hướng tới phân tích quy định của pháp luật hình sự hiện hành về các tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng và sự ảnh hưởng của chuyển đổi số, công nghệ cao đến việc định tội, định khung hình phạt. Ngoài ra, dưới góc nhìn của pháp luật các nước trên thế giới quy định về tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng, có thể đánh giá, phân tích và so sánh với pháp luật hình sự Việt Nam để qua đó thấy được pháp luật Việt Nam đã đón đầu, đi trước hay có sự kế thừa học hỏi kinh nghiệm lập pháp các nước trong việc sử dụng các dấu hiệu có yếu tố công nghệ cao vào việc định tội, định khung hay chưa. Việc quy định đó có thực sự đáp ứng được nhu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm trong bối cảnh chuyển đổi số ngày càng diễn ra mạnh mẽ hay chưa. Từ đó, bài viết đề xuất hoàn thiện về các dấu hiệu có liên quan đến công nghệ cao làm cơ sở để truy cứu trách nhiệm hình sự các hành vi mới phát sinh trong thời gian tới. Từ khóa: chuyển đổi số, cấu thành tội phạm, tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng, công nghệ cao, bộ luật hình sự Có thể nói rằng chuyển đổi số là xu hướng tất yếu của ngành ngân hàng giúp các ngân hàng vượt lên thách thức, tạo lợi thế cạnh tranh, chủ động thích ứng và  TS., GV Khoa Luật Hình sự, Trường Đại học Luật, Đại học Huế; Email: thuyhl@hul.edu.vn  GV Khoa Luật Hình sự, Trường Đại học Luật, Đại học Huế; Email: luclv@hul.edu.vn 247 phát triển bền vững. Chính vì vậy, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Chỉ thị số 01/CT-TTg ngày 14/01/2020 về thúc đẩy phát triển doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam và Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Tuy nhiên bên cạnh đó, những mặt trái của chuyển đổi số đã làm phát sinh các hành vi vi phạm và cả tội phạm mới. Vì vậy, việc tội phạm hóa một số hành vi phạm tội phát sinh trong lĩnh vực ngân hàng, đặc biệt là hành vi có sử dụng công nghệ cao để phạm tội trong BLHS năm 2015 đã cho thấy chủ trương và chính sách kịp thời của Nhà nước trong công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng. 1. Quy định của pháp luật hình sự về tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng Pháp luật hình sự từ trước đến nay đã có quy định liên quan đến tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng. Tuy nhiên, quan niệm của các nhà tội phạm học đều cho rằng, những hành vi phạm tội phát sinh trong lĩnh vực ngân hàng là những loại tội phạm kinh tế xâm hại đến trật tự quản lý kinh tế của nhà nước. Bên cạnh đó, các hình thức phạm tội trước đây cũng chủ yếu là những hành vi như lừa đảo thông qua các hoạt động cầm cố, thế chấp trong tín dụng ngân hàng, tham ô, cố ý làm trái, nhận hối lộ chiếm đoạt tiền của ngân hàng253. Chính vì vậy có thể nói rằng, ở thời điểm đó chưa có một định nghĩa rõ ràng về tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng cũng như chưa đánh giá được tầm quan trọng của việc xây dựng cấu thành tội phạm cụ thể trong Bộ luật hình sự (BLHS). Nghiên cứu BLHS đầu tiên của Việt Nam là BLHS 1985, có thể thấy nhà làm luật không xây dựng một cấu thành tội phạm nào đối với hành vi phạm tội trong lĩnh vực ngân hàng mà chỉ có một tội danh cố ý làm trái những nguyên tắc, chính sách, chế độ quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng ở điều 174. Sau đó, Luật Ngân hàng nhà nước và Luật các tổ chức tín dụng chính thức được ban hành vào năm 1997 đã quy định cụ thể về các hành vi trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng. Đây cũng chính là cơ sở pháp lý để nhà làm luật quy định các hành vi vi phạm trong lĩnh vực ngân hàng vào trong BLHS năm 1999 và sau đó là BLHS 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009 (BLHS 1999). Bên cạnh việc sửa đổi điều 174 BLHS 1985 thành tội danh cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý 253 Xem thêm Nguyễn Xuân Yêm (2004), Tội phạm kinh tế thời mở cửa, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 248 kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng ở điều 165 BLHS 1999 nhằm để xử lý hành vi cố ý làm trái quy định của Nhà nước trong các lĩnh vực kinh tế nói chung và trong lĩnh vực ngân hàng nói riêng thì các nhà làm luật cũng đã bổ sung mới Tội vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng ở Điều 179 BLHS 1999 bao gồm các hành vi: cho vay không có bảo đảm trái quy định của pháp luật; cho vay quá giới hạn quy định và hành vi khác vi phạm quy định của pháp luật về cho vay trong hoạt động tín dụng. Với những quy định này, chúng ta có thể nhận ra được cách thức xây dựng cấu thành tội phạm của các tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng, qua đó cho thấy chính sách xử lý đối với các tội phạm này. Để cấu thành tội phạm, dấu hiệu bắt buộc là ngoài hành vi nói trên, còn phải có dấu hiệu “gây hậu quả nghiêm trọng”. Đây được coi là dấu hiệu định tính, phản ánh tính chất của thiệt hại làm cơ sở để định tội. Với cách quy định này, ưu điểm là nếu có sự thay đổi trên thực tế về mức độ thiệt hại (do sự ảnh hưởng của nền kinh tế), thì điều này không ảnh hưởng đ ...