Tại sao vi khuẩn 'biết' kháng thuốc?

LTS: Sau sự việc vi khuẩn E.Coli gây dịch bùng phát làm nhiều người mắc và một số người tử vong tại các quốc gia châu Âu - nơi có nền y học phát triển đã đặt ra một câu hỏi tại sao vi khuẩn tưởng chừng dễ bị tiêu diệt bởi kháng sinh này lại có thể kháng thuốc? Kháng thuốc là do “gen” Kháng sinh là thuốc tấn công vào cơ thể vi khuẩn nhằm mục đích tiêu diệt. Nó như một vũ khí ngăn chặn sự sống của loài vi sinh vật này. Nhưng ngày nay, càng...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tại sao vi khuẩn “biết” kháng thuốc?Tại sao vi khuẩn “biết” kháng thuốc?LTS: Sau sự việc vi khuẩn E.Coli gây dịch bùng phát làm nhiềungười mắc và một số người tử vong tại các quốc gia châu Âu - nơi cónền y học phát triển đã đặt ra một câu hỏi tại sao vi khuẩn tưởngchừng dễ bị tiêu diệt bởi kháng sinh này lại có thể kháng thuốc?Kháng thuốc là do “gen”Kháng sinh là thuốc tấn công vào cơ thể vi khuẩn nhằm mục đích tiêudiệt. Nó như một vũ khí ngăn chặn sự sống của loài vi sinh vật này.Nhưng ngày nay, càng có nhiều loại vi khuẩn kháng thuốc và ngày càngcó nhiều thuốc bị kháng. Tại sao vi khuẩn lại có khả năng nhận ra thuốckháng sinh và kháng lại?Thuốc kháng sinh là một thuốc duy nhất có công hiệu có thể tiêu diệt cácvi khuẩn gây bệnh. Nó đã cứu được hàng triệu triệu người trên thế giới.Tuy nhiên, vấn nạn kháng thuốc kháng sinh đang trở thành một vấn đềđau đầu, nhức nhối và thời sự, WHO phải lên tiếng cảnh báo rằng“không hành động hôm nay, ngày mai không thuốc chữa”.Kể từ khi xuất hiện một trường hợp kháng thuốc kháng sinh đầu tiên vàonăm 1947, nạn vi khuẩn kháng lại kháng sinh đã lan rộng. Sự lan rộngcủa kháng thuốc kháng sinh không chỉ về mặt địa lý, mà còn cả về mặtchủng loại vi khuẩn và loại thuốc bị kháng. Mắt xích DNA bị đột biến trong kháng thuốc.Hiện tượng kháng thuốc kháng sinh đã lan từ vùng này sang vùng khác,khiến nó trở thành một vấn đề toàn cầu. Không chỉ các quốc gia kémphát triển và vệ sinh nghèo nàn mới có hiện tượng kháng thuốc khángsinh mà ngay cả các nước phát triển như Anh, Pháp, Đức... cũng có sựkháng lại kháng thuốc kháng sinh.Ngày càng có nhiều chủng loại vi khuẩn kháng thuốc. Ban đầu chỉ cómột loại vi khuẩn kháng thuốc là vi khuẩn tụ cầu vàng Staphylococcusaureus. Nhưng ngày nay đã có nhiều loài vi khuẩn có đặc tính này nhưtrực khuẩn mủ xanh Pseudomonas aeruginosa, vi khuẩn kỵ khí gramdương như Clostridium spp, vi khuẩn viêm màng não Neisseriameningitidis, phế cầu khuẩn...Sự kháng lại thuốc kháng sinh của vi khuẩn về cơ bản là do gen. Tức làvi khuẩn “tự nhiên” có những gen kháng thuốc trong tế bào. Nhờ có genkháng thuốc mà vi khuẩn có đủ năng lực chống lại tác dụng của thuốckháng sinh. Và nhờ đó mà chúng có thể tồn tại và tiếp tục gây bệnh. Vấnđề là ở chỗ, làm thế nào mà vi khuẩn có được gen kháng thuốc này?Cách “tạo” ra gen kháng thuốcNhư trên đã nói, sự kháng thuốc có thể nói rằng về cơ bản do xuất hiệncác gen kháng thuốc. Nhưng không phải “tự nhiên” mà vi khuẩn cóđược mẩu gen nguy hại này. Việc có được gen kháng thuốc là do mộttrong nhiều cách thức sau đây:Thứ nhất là do đột biến, tức là chính thuốc kháng sinh đã làm đột biếnhệ vật chất di truyền của vi khuẩn làm cho hệ vật chất này bị biến đổi.Cụ thể ở đây là DNA của vi khuẩn bị biến đổi. Sự biến đổi này theohướng kháng lại thuốc kháng sinh và gen bị biến đổi này được gọi là genkháng thuốc.Không phải là dễ dàng mà vi khuẩn có được sự đột biến này. Sự đột biếnchỉ xảy ra khi thuốc được dùng với liều lượng không quy chuẩn và vikhuẩn có thể sống sót sau đợt điều trị. Những “con” vi khuẩn sống sótnày sẽ nhận biết, cảm hoá và biến đổi DNA để chống lại tác dụng củathuốc kháng sinh. Và thế là gen kháng thuốc được tạo thành. Về cơ bản,đây là cách thức chủ yếu nhất tạo ra kháng thuốc. Tuy nhiên, sự đột biếntự thân của vi khuẩn chưa phải là cách chủ đạo gây ra sự kháng thuốclan nhanh.Thứ hai là do sự lai tạo của dòng vi khuẩn động vật với vi khuẩn trênngười. Tức là vi khuẩn gây bệnh trên người có được gen kháng thuốc làdo tiếp nhận được những gen kháng thuốc từ hệ vi khuẩn trên động vật.Quá trình này diễn ra như sau: Ban đầu, vi khuẩn trên động vật khángthuốc. Sau đó, vì một lý do nào đó, những vi khuẩn này thâm nhập đượcvào cơ thể người. Những vi khuẩn bị đột biến này sẽ truyền tải genkháng thuốc theo cơ chế chuyển gen cho vi khuẩn trên người. Vật manggen kháng thuốc từ vi khuẩn động vật sang vi khuẩn người là một “bánsinh thể sống” có tên gọi là plasmid. Kết quả là vi khuẩn trên người cókhả năng kháng thuốc.Thứ ba là có sự chuyển đổi gen kháng thuốc giữa những vi khuẩn trênlãnh thổ quốc gia này sang lãnh thổ quốc gia khác thông qua những chủthể người đi du lịch. Ban đầu, những người đi du lịch có những vi khuẩnkháng thuốc. Họ đi sang một quốc gia khác, mang theo luôn cả loại vikhuẩn này. Những vi khuẩn này sẽ truyền gen kháng thuốc cho những vikhuẩn lành ở quốc gia bị tạp nhiễm. Kết quả cuối cùng là tạo ra mộtdòng vi khuẩn kháng thuốc ở chính quốc gia thứ hai này và từ đó có thểlàm nạn kháng thuốc lan ra toàn cầu.Các gen kháng thuốc chống lại thuốc như nào?Xét dưới góc độ tế bào, hạt nhân giúp vi khuẩn kháng thuốc ấy chính làcác gen kháng thuốc trong bộ vật chất di truyền DNA. Những gen khángthuốc sẽ giúp vi khuẩn chống lại thuốc theo một trong 4 phương thức:tránh sự xâm nhập kháng sinh vào tế bào, tổng hợp các enzym bấ ...