Tây Sơn đánh nhà Nguyễn ở phía Bắc

Tây Sơn đánh nhà Nguyễn ở phía BắcTrong khi Tây Sơn Vương lo củng cố nội bộ, chiêu mộ hào kiệt, đồn lương tích thảo, thì trấn thủ Quảng nam sai quân vào đánh. Ðất nhà Nguyễn lúc bấy giờ chạy từ Hoành Sơn đến Hà Tiên, Quy Nhơn nằm khoảng giữa, phía nam giáp Phú Yên, có dãy núi Cù Mông làm ranh giới, phía bắc giáp Quảng Nghĩa, có dãy Bình Ðê làm ranh giới. Nam cũng như Bắc đều có đèo mở lối ra vào, nhưng địa thế rất hiểm trở. Ðược tin quân nhà Nguyễn kéo...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tây Sơn đánh nhà Nguyễn ở phía Bắc Tây Sơn đánh nhà Nguyễn ở phía BắcTrong khi Tây Sơn Vương lo củng cố nội bộ, chiêu mộ hào kiệt, đồn lương tíchthảo, thì trấn thủ Quảng nam sai quân vào đánh.Ðất nhà Nguyễn lúc bấy giờ chạy từ Hoành Sơn đến Hà Tiên, Quy Nhơn nằmkhoảng giữa, phía nam giáp Phú Yên, có dãy núi Cù Mông làm ranh giới, phía bắcgiáp Quảng Nghĩa, có dãy Bình Ðê làm ranh giới. Nam cũng như Bắc đều có đèomở lối ra vào, nhưng địa thế rất hiểm trở. Ðược tin quân nhà Nguyễn kéo vào QuyNhơn, Tây Sơn Vương giao thành và mặt nam Quy Nhơn cho Trần Quang Diệu vàcác tướng tâm phúc. Còn mình và Tập Ðình, Lý Tài cử đại binh ra chống cự quânnhà Nguyễn. Trần Quang Diệu tiến cử tỳ tướng Nguyễn văn Xuân theo phò tá.Quân nhà Nguyễn do phò mã Nhất thống lãnh. Phò mã chia quân làm hai đạo, theohai đường thủy, bộ. Ðạo bộ binh do chưởng cơ Vệ chỉ huy, chưa qua khỏi Bình Ðêđã bị quân Tập Ðình và Lý Tài chận đánh. Trông thấy quân Trung Nghĩa và HoàiNghĩa cao lớn dữ tợn, quân chưởng cơ Vệ khiếp sợ, chưa đánh đã thua chạy, bịtruy kích giết sạch. Chưởng cơ Vệ không chống nổi Lý, Tập, bị tử trận. Còn đạothủy quân đi đường bể làm sách ứng, thuyền bị dạt vào doi cát tại cửa sông TràKhúc, không tiến được.Vừa lúc ấy gặp quân Tây Sơn Vương kéo ra đánh tan hết chiến thuyền, bắt sốngđược 50 thủy binh và lấy được 10 khẩu đại bác. Phò mã Nhất đại bại rút tàn quânchạy về Quảng Nam bị quân Tây Sơn chặn đánh, bỏ lại bốn thớt voi và nhiều xelương cùng vũ khí.Tây Sơn Vương toàn thắng, đắp một lũy cát tại Bến Ván (Bình Sơn, Quảng Ngãi)giao cho Nguyễn Văn Xuân đóng giữ, rồi đem chiến lợi phẩm trở về Quy Nhơn.Ðó là vào trung tuần tháng 11 năm Quý Tỵ (1773).Qua tháng chạp, nhà Nguyễn lại cử hai đạo binh vào đánh Tây Sơn Vương.- Một đạo do Tiết chế Tôn Thất Hương điều khiển kéo thẳng vào Bồng Sơn.- Một đạo do Tổng nhung Thành và Tán lý Ðản chỉ huy, kéo đánh lũy Bến Ván.Quân số của binh nhà Nguyễn quá đông, Nguyễn Văn Xuân không chống nổi, phảibỏ bến Ván rút lên núi, theo thượng đạo về Quy Nhơn. Thành và Ðản thừa thắngkéo quân vào Bồng Sơn hiệp cùng quân Tôn Thất Hương chiếm núi Bích Kê.Tây Sơn Vương hay tin sai Tập Ðình và Lý Tài theo đường rừng, đến Trà Câu ởQuảng Nghĩa, để chận đường về của quân Nguyễn, và Nguyễn Văn Xuân đemquân yếm phục phía nam núi Mồng Gà để làm sách ứng. Còn mình đem quân rathẳng Bích Kê.Tại Bích Kê, quân Tây Sơn và quân nhà Nguy ễn kịch chiến. Tôn Thất Hương bị tửtrận. Quân nhà Nguyễn bị giết gần hết. Thành và Ðản rút tàn binh chạy lui, đếnTrà Câu bị phục binh Tây Sơn giết chết.Quân Tây Sơn cướp thu được rất nhiều voi ngựa và quân lương quân dụng.Tây Sơn Vương kéo quân chiếm phủ lỵ Quảng Nghĩa, lưu Nguyễn Văn Xuân lạigiữ thành, cùng Tập Ðình, Lý Tài kéo đại binh đánh thẳng vào Quảng Nam.Quân của Vương đóng tại sông Cối Giang, quân Lý Tài đóng tại sông Thế Gianghuyện Duy Xuyên. Quân Tập Ðình đóng tại bãi cát gần Kim Sơn thuộc Hà Ðôngđể ứng viện[36].Ðầu năm Giáp Ngọ (1774), quân nhà Nguyễn do Thống binh Huy và Hiến quậncông Nguyễn Cửu Dật chỉ huy, kéo vào đánh. Trận đầu bị quân Tây Sơn Vươngđánh thua, quân nhà Nguyễn dồn nơi phố Mỹ Thị thuộc Hòa Vang. Hai bênthường ngày kéo quân giáp trận kịch liệt, không phân thắng bại[37].Ðể làm kế cửu trì, Tây Sơn Vương rút quân về Thế Giang, đóng nơi Thiên Lộcthuộc Duy Xuyên, trước sông sau sông cứ hiểm làm đồn lũy.Thiên Lộc là một gò cát lớn dài hơn 30 dặm, thuộc xã Văn Ly. Hai nguồn sôngphát xuất từ Kim Sơn và Ngọc Sơn hiệp lưu tại phường An Lâm huyện Hòa Nam,Hòa Vang thành sông Trừng. Sông Trừng bị gò cát Thiên Lộc chia làm hai nhánhBắc Nam. Nhánh phía nam chạy đến xã Thi Lai huyện Duy Xuyên tách ra làm hainhánh. Một chảy xuống đông làm dòng sông Dưỡng Châu, qua xã Mỹ Xuyên tụcgọi là sông Kẻ thế, tức là Thế Giang, một nhánh phía bắc chảy qua xã Châu Nghêhuyện Duyên Phước làm sông Câu Nghê. Sông Câu Nghê chảy xuống Ðông Angọi là sông Chợ Cối, tức là Cối Giang. Cối Giang và Thế Giang đều chảy vào cửabiển Ðại Chiêm.Thiên Lộc nằm giữa nhiều nhánh sông sâu, thế rất hiểm. Quân nhà Nguyễn khôngđánh nổi. Nguyễn Cửu Dật bàn mưu cùng Thống binh Huy án binh bất động. Rồicho đóng chiến thuyền, đặt đại bác, lén theo đường sông, lấy ván chận nước đểđưa thuyền xuống, xuất kỳ bất ý, đánh úp đồn Thiên Lộc. Ðồn Thiên Lộc bị vỡ.Binh của Lý Tài ở Thế Giang cũng bị đánh úp, binh của Tập Ðình đến cứu khôngkịp. Quân Tây Sơn Vương bị đại bại rút về án cứ Bến Ván và Châu Ổ (QuảngNgãi).Tây Sơn Vương chỉnh đốn lại đội ngũ, rồi theo thượng đạo đi tắt ra Ginh Giangcùng Tập Ðình và Lý Tài.Quân nhà Nguyễn đóng tại Phú Hòa thuộc huyện Hòa Vang, nương thế sông làmhiểm cứ. Tây Sơn Vương dùng chiến thuyền từ Ginh Giang đánh xuống. NguyễnCửu Dật dùng kế sa nang, lấy bao đựng cát ngăn nước sông, rồi giả thua chạy, đợiquân Tây Sơn qua khỏi, vớt bao cát lên, nước ào xuống, thuyền Tây Sơn bị đắmkhá nhiều. Bị thua quân Cửu Dật, Tây ...