Thành ngữ phi logic

Bài viết đề cập đến những thành ngữ "phi logic": những thành ngữ có nội dung thoạt nghe có vẻ phi lý, không hợp logic thông thường trong thực tiễn nhưng lại được sử dụng nhiều trong câu nói thường ngày.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thành ngữ phi logic THAØNH NGÖÕ “PHI LOGIC” LOGIC” 1. Khaûo saùt moät soá töø ñieån thaønh ngöõ, chuùng ta nhaän thaáy loaïi thaønh ngöõ 4 aâm tieátchieám ñeán 70% toång soá thaønh ngöõ cuûa nöôùc ta, töùc laø chieám ñaïi boä phaän thaønh ngöõ [5,83]. 2. Trong soá thaønh ngöõ 4 aâm tieát, chuùng toâi quan taâm ñeán loaïi thaønh ngöõ “philogic” (taïm goïi nhö vaäy, ñoù laø nhöõng thaønh ngöõ coù noäi dung thoaït nghe coù veû phi lyù,khoâng hôïp logic thoâng thöôøng trong thöïc tieãn, seõ noùi kyõ trong phaàn sau) vaø choïn töø nhieàunguoàn ra ñöôïc moät soá caâu nhö sau: Cao chaïy xa bay Con oâng chaùu cha Cuûa ñau con xoùt Ñaàu göôm muõi suùng Höông laïnh khoùi taøn Im hôi laëng tieáng Naâng khaên söûa tuùi Nhöôøng côm seû aùo Ruoäng caû ao lieàn Saåy ñaøn tan ngheù Toái löûa taét ñeøn … Ruoài bu kieán ñaäu Muõi chæ ñöôøng kim Hoøn teân muõi ñaïn AÊn treân ngoài tröôùc Toâ son ñieåm phaán Moø cua baét oác Chò ngaõ em naâng Chaên eâm neäm aám … 3. “Thaønh ngöõ laø nhöõng cuïm töø coá ñònh coù tính hoaøn chænh veà ngöõ nghóa, vöøa coùtính gôïi caûm” [5, 77], nhaèm dieãn taû moät yù nghóa, khaùi nieäm naøo ñoù thoâng qua moät hìnhaûnh gôïi taû, sinh ñoäng. Caùc thaønh toá taïo neân thaønh ngöõ thöôøng saép xeáp theo töøng ñoâi moät, cuøng tröôøngngöõ nghóa vôùi nhau, coù taùc duïng boå sung yù nghóa cho nhau, cuøng xaây döïng neân moätnghóa khaùi quaùt, toång hôïp: Chaân laám tay buøn = chaân, tay + laám, buøn Ñaùnh ñoâng deïp baéc = ñaùnh, deïp + ñoâng, baéc Chaân ñoàng da saét = chaân, da + ñoàng, saét Trong tröôøng hôïp naøy coù theå thay ñoåi vò trí caùc thaønh toá trong caâu cho nhau maøkhoâng heà aûnh höôûng gì ñeán hình thöùc, ngöõ nghóa cuûa caû thaønh ngöõ (neáu coù, chæ laø söïkhoâng thuaän tai veà maët ngöõ aâm, hay theo thoùi quen söû duïng maø thoâi): Thay da ñoåi thòt = ñoåi thòt thay da = thay thòt ñoåi da Chaân laám tay buøn = tay buøn chaân laám = chaân buøn tay laám Nhöng coù nhieàu tröôøng hôïp thì khoù (hoaëc khoâng) coù theå thay ñoåi vò trí nhö treânñöôïc vì noù taïo ra moät hình aûnh khoâng phuø hôïp vôùi hieän thöïc, phi logic töï nhieân, khoângthaáy ai söû duïng: VEÁ THUAÄN (+) VEÁ ÑAÛO (-) Buûa löôùi phoùng lao Buûa lao phoùng löôùi Meï goùa con coâi Meï coâi con goùa Ñaàu baïc raêng long Ñaàu long raêng baïc 4. Nhöng trong thöïc teá laïi coù moät soá thaønh ngöõ ñöôïc caáu taïo theo kieåu “phi logic”nhö vaäy ñaõ toàn taïi hieån nhieân trong kho taøng thaønh ngöõ nöôùc ta töø bao ñôøi nay, vaø ñöôïcsöû duïng töï nhieân nhö caùc thaønh ngöõ khaùc. Laâu nay coù nhieàu ngöôøi laïi thaéc maéc raèng ñoùlaø nhöõng thaønh ngöõ “phi logic”, caàn phaûi söûa laïi theo ñuùng logic töï nhieân trong khi söûduïng. Vaäy noù phi logic nhö theá naøo? Coù caàn thieát phaûi chænh söûa laïi hay khoâng? Ñôn cöûmoät vaøi ví duï: Ñaàu göôm muõi suùng Nhöôøng côm seû aùo Saåy ñaøn tan ngheù … Ñuùng ra phaûi noùi laø “ñaàu suùng muõi göôm” môùi hôïp lyù, vì suùng khoâng nhoïn, laømsao coù muõi ñöôïc. Hoaëc “nhöôøng côm seû aùo”, caàn phaûi ñoåi laïi laø “nhöôøng aùo seû côm” môùi ñuùng vôùihieän thöïc, vì neáu aùo bò “seû”, khoâng coøn nguyeân laønh thì laøm sao coøn coù theå söû duïng ñöôïcnöõa maø “nhöôøng”? Hoaëc “saåy ñaøn tan ngheù”, loaøi traâu coù thoùi quen soáng thaønh töøng baày ñaøn, khi coùbieán ñoäng thì taûn ra moãi con moät nôi, khoâng coøn quaàn tuï vôùi nhau nöõa, ñoù laø tan ñaøn; coøn“saåy” thì thöôøng duøng ñeå chæ söï cheát cuûa moät caù theå ñoäng vaät khi coøn nhoû yeáu, non nôùthay cheát ñoät ngoät nhö kieåu “saåy thai”, “saåy cha coøn chuù, saåy meï buù dì”. 5. Nhöng tröôøng hôïp toàn taïi nhieàu yù kieán baát ñoàng nhaát laø xoay quanh thaønh ngöõ“cao chaïy xa bay”, coù leõ vì söï phi hieän thöïc cuûa noù laø roõ raøng nhaát, vaø cuõng laø thaønh ngöõñöôïc söû duïng vôùi taàn soá raát cao. Truyeän Kieàu: Lieäu maø cao chaïy xa bay AÙi aân ta coù ngaàn naøy maø thoâi. Taùc giaû Vuõ Vaên Kính baên khoaên: “Cao hay xa? Xin giöõ aâm xa chaïy cao bay ñuùnghôn. Vì xa môùi chaïy, cao phaûi bay, chöù cao chaïy xa bay laøm sao ñöôïc. Caâu naøy dòch ôûcaâu (chöõ Haùn) “cao phi vieãn taåu”” [6, 242]. Hoïc giaû Ñaøo Duy Anh cuõng cho raèng: “Xa chaïy cao bay” chæ con thuù chaïy cho xañeå khoûi bò saên, con chim bay cho cao ñeå khoûi bò baén; nghóa boùng laø troán khoûi bò baén,nghóa boùng laø troán ñi xa” (Töø ñieån truyeän Kieàu). Ngöôïc laïi, taùc giaû Trònh Maïnh ñaõ khoâng ñoàng tình vôùi yù kieán treân: “Coù ngöôøi lyùluaän raèng: chaïy ñi vôùi xa vaø bay ñi vôùi cao môùi logic. Ñaây laø lôøi Thuùc Sinh khuyeân Kieàukhi tai hoaï saép aäp ñeán, phaûi thoaùt nhanh khoûi tay Hoaïn Thö môùi soáng ñöôïc. Vì vaäy, caùchnoùi cao chaïy xa bay cuõng gaây ñöôïc aán töôïng hôn, söï caàn thieát phaûi troán ngay ñöôïc nhaânleân gaáp boäi. Lôøi khuyeân naøy coøn mang moät yù khaúng ñònh. Neáu thay baèng “xa chaïy caobay” thì taùc duïng tu töø seõ bò giaûm” [7, 9-10]. Döôùi caùi nhìn cuûa logic hoïc thì söï vieäc seõ saùng toû hôn. 6. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, tröôùc heát chuùng ta phaûi xem xeùt nghóa cuûa caùc thaønhngöõ noùi chung ñöôïc hình thaønh nhö theá naøo. - Caùc thaønh ngöõ t ...