Thêm Một Dị Bản Bài Ca Dao: “Tát Nước Đầu Đình”

Tát nước đầu đình là một bài Ca Dao nổi tiếng của nền văn học dân gian Việt Nam, đã được lưu truyền rộng rãi ở hầu khắp mọi làng quê. Quá trình lưu truyền đó đã làm xuất hiện một số dị bản.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thêm Một Dị Bản Bài Ca Dao: “Tát Nước Đầu Đình” Thêm Một Dị Bản Bài Ca Dao: “Tát Nước Đầu Đình”Tát nước đầu đình là một bài Ca Dao nổi tiếng của nền văn học dân gian Việt Nam, đãđược lưu truyền rộng rãi ở hầu khắp mọi làng quê. Quá trình lưu truyền đó đã làm xuấthiện một số dị bản. Mới đây trong chuyến đi thực tế ở Đồng Xuân (tỉnh Phú Yên),chúng tôi đã sưu tầm được một bản Tát Nước Đầu Đình, xin được giới thiệu cùng độcgiả:“Áo anh rách lỗ bàn sàngCậy nàng mua vải vá quàng cho anhVá rồi anh trả tiền côngĐến lúc lấy chồng anh giúp của cho:Giúp cho một quả xôi vò,Một con heo béo, một vò rượu tǎm.Giúp cho chiếc chiếu nàng nằm,Đôi áo nàng bận đôi vòng nàng đeo.Giúp cho quan mốt tiền cheo,Quan nǎm tiền cưới, lại đèo bông taiGiúp cho một rổ lá gaiMột cân nghệ bột với hai tô mèGiúp cho năm bảy lạng chèCái ấm sắc thuốc cái bồ (ghè?) đựng thanGiúp cho đứa nữa nuôi nàngMai ngày trọn tháng cho chàng tới lui…”Điều dễ dàng nhận thấy bài ca dao nói trên có những dấu hiệu gần gũi với bài TátNước Đầu Đình (Bản hiện hành do Vũ Ngọc Phan sưu tầm và giới thiệu). Biểu hiện rõnhất là nội dung cảm hứng vàkết cấu bài ca. Cả hai đều là ca dao tình yêu, xây dựnglời tỏ tình của chàng trai trên nền kết cấu “áo rách – nhờ khâu (vá) – trả công” Điểmgiống nhau nầy rất căn bản cho ta xác lập mối liên hệ mật thiết giữa bài ca dao vùngđồng bằng Bắc Bộ với bài ca dao Đồng Xuân. Chắc chắn trong quá trình mở rộng địabàn tồn tại bài ca dao Tát Nước Đầu Đình đã được người dân Đồng Xuân tiếp nhậntrên tinh thần địa phương hóa . Và do vậy bên cạnh việc giữ lại nét căn bản của bài ca,người dân Đồng Xuân đã có những sang tạo nhất định khiến cho bài ca có những điểmtương đồng (như vừa nêu) vừa có những dị biệt. Theo chúng tôi, sự khác nhau giữahai bài ca thể hiện ở ba điểm sau:Thứ nhất, bài ca dao Đồng Xuân không dùng lối nói đưa đẩy, bóng gió như ta đã thấyở bài Tát Nước Đầu Đình điều nầy có lý do của nó: người dân miền Trung vốn “ănngay nói thẳng”, không thích loanh quanh, vòng vèo. Lối đặt vấn đề trực tiếp lànguyên nhân dẫn tới việc lược bỏ 6 câu đầu. Do đó câu 1 của bài ca dao Đồng Xuântương đương với câu 7 bài “ttđ”Thứ hai, bài ca dao Đồng Xuân không chỉ đề cập tới nội dung “giúp của” phục vụ chohôn lễ mà còn chú ý đến những việc làm sau hôn nhân. Sáu câu cuối bài mang một nộidung hoàn tòn mới so với bài Tát Nước Đầu Đình. Ở đây việc mở rộng kết cấu có tácdụng nâng giá trị bài ca lên một bước mới, giúp người đọc có một sự nhìn đầy đủ vềtính cách chủ thể trữ tình: thẳng thắn và chu đáo.Thứ ba, bài ca dao Đồng Xuân cũng có những điểm khác biệt so với bản Tát NướcĐầu Đình về mặt ngôn ngữ và chi tiết. Chẳng hạn, bản Đồng Xuân không nói “lợn”mà nói “heo” không nói “khâu” mà nói vá, không nói “giúp đôi chăn” mà nói “giúpđôi áo” … Điều nầy do sự quy định của phương ngữ và điều kiện tự nhiên – sinh hoạtcủa mỗi vùng đấtNhững khác biệt nói trên giữ một vai trò hết sức quan trọng trong việc tăng cường màusắc địa phương cho bài ca. Ở đây có thể nói, quá trình hình thành dị bản Tát Nước ĐầuĐình diễn ra theo con đường địa phương . Nhờ vậy, trên nền cảm hứng chung, nhữngdị bản phản ảnh được nếp cảm, nếp nghĩ của con người từng vùng đất khác nhauCũng xin nói thêm, bài ca dao Đồng Xuân có sự gần gũi hơn so với bài ca dao pháthiện ở Bình Định năm 1986:Tát Nước Đầu Đình (Bản Bình Định)Áo anh đã rách hai tayCậy nàng so chỉ và may cho cùngVá rồi anh trả tiền côngMai mốt lấy chồng anh giúp của choGiúp cho quan mốt tiền cheo,Quan nǎm tiền cưới, lại đeo mâm chèGiúp cho nửa dạ hột mèNửa ang tiêu sọ, nửa ghè muối khôGiúp cho cái ấm cái ôCái niêu sắc thuốc cái bồ đựng thanAnh giúp cho một đứa nuôi nàngLâu ngày chẵn tháng rồi chàng tới thăm…”Biểu hiện rõ nhất là ở cách tổ chức kết cấu bài ca. Điều nầy cũng dễ hiểu vì Bình Địnhvà Phú Yên cùng chung một vùng văn hóa - địa lý, con người vì thế có những tươngđồng. Rất có thể, bản Đồng Xuân chính đã được tạo ra trên cơ sở bản Bình ĐịnhBài viết chỉ nhằm mục đích giới thiệu một dị bản mới của Tát Nước Đầu Đình. Ngườiviết không đặt nhiệm vụ phân tích kỹ và sâu . Ở đây chỉ xin được nhấn mạnh : Nhữngtác phẩm dân gian có giá trị bao giờ cũng mở ra được những chân trời sáng tạo mới.