Thực trạng phát triển năng lực giải quyết vấn đề thông qua dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở trường trung học cơ sở

Bài viết này tập trung làm rõ thực trạng về (1) Các phương pháp dạy học giáo viên đã sử dụng để phát triển NL GQVĐ cho học sinh; (2) Tổ chức dạy học tích hợp: Mức độ dạy học tích hợp giáo viên đang sử dụng; các phương pháp dạy học cần chú trọng vận dụng trong dạy học tích hợp nhằm phát triển NL GQVĐ cho học sinh và những thuận lợi, khó khăn đối với giáo viên khi tổ chức dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở trường Trung học cơ sở.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thực trạng phát triển năng lực giải quyết vấn đề thông qua dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở trường trung học cơ sở JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Educational Sci., 2017, Vol. 62, No. 1, pp. 65-75 This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn DOI: 10.18173/2354-1075.2017-0007 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ THÔNG QUA DẠY HỌC TÍCH HỢP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ Chu Văn Tiềm, Đào Thị Việt Anh Khoa Hoá học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 Tóm tắt. Năng lực giải quyết vấn đề (NL GQVĐ) là một trong những năng lực quan trọng, cần thiết với học sinh trong quá trình học tập, lao động và thích nghi với sự thay đổi của đời sống thực tiễn. Trong dự thảo chương trình phổ thông tổng thể của Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố tháng 8 năm 2015, NL GQVĐ được xác định là một trong những năng lực chung cần hình thành và phát triển cho học sinh qua các môn học. Phát triển NL GQVĐ cho học sinh có thể thông qua nhiều con đường khác nhau trong đó có dạy học tích hợp. Bài báo này tập trung làm rõ thực trạng về (1) Các phương pháp dạy học giáo viên đã sử dụng để phát triển NL GQVĐ cho học sinh; (2) Tổ chức dạy học tích hợp: Mức độ dạy học tích hợp giáo viên đang sử dụng; các phương pháp dạy học cần chú trọng vận dụng trong dạy học tích hợp nhằm phát triển NL GQVĐ cho học sinh và những thuận lợi, khó khăn đối với giáo viên khi tổ chức dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở trường Trung học cơ sở. Từ khóa: Dạy học tích hợp, Năng lực giải quyết vấn đề, Khoa học tự nhiên, Trung học cơ sở. 1. Mở đầu Trên thế giới, dạy học tích hợp đã được nghiên cứu áp dụng từ rất sớm và trở thành một trào lưu sư phạm hiện đại. Dạy học tích hợp được UNESCO định nghĩa: “Một cách trình bày các khái niệm và nguyên lí khoa học cho phép diễn đạt sự thống nhất cơ bản của tư tưởng khoa học, tránh nhấn quá mạnh hoặc quá sớm sự sai khác giữa các lĩnh vực khoa học khác nhau”[4]. Nghiên cứu về vấn đề này, Xavier Rogiers cho rằng, dạy học tích hợp là một quan niệm về quá trình học tập trong đó toàn thể các hoạt động góp phần hình thành ở học sinh (HS) những năng lực rõ ràng, có dự tính trước những điều cần thiết nhằm phục vụ cho các quá trình học tập tương lai hoặc nhằm hoà nhập HS vào cuộc sống lao động. Như vậy, dạy học tích hợp tìm cách làm cho quá trình học tập có ý nghĩa [5]. Ở Việt Nam, trong các nghiên cứu về dạy học tích hợp, tác giả Cao Thị Thặng đã đề cập đến việc xây dựng các chủ đề liên môn và thử nghiệm dạy học ở trường trung học cơ sở (THCS) thực nghiệm theo phương pháp dạy học dự án, nhằm xác định một số vấn đề thực tiễn có liên quan tới định hướng phát triển chương trình tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở trường THCS sau Ngày nhận bài: 21/12/2016. Ngày nhận đăng: 20/2/2017. Liên hệ: Đào Thị Việt Anh, e-mail: vietanhsp2@gmail.com 65 Chu Văn Tiềm, Đào Thị Việt Anh năm 2015 [6]. Các tác giả: Đào Thái Lai và Nguyễn Anh Dũng đã phân tích quan điểm tích hợp trong chương trình giáo dục, đưa ra khái niệm về hoạt động mang tính tích hợp, dạy học tích hợp, xu hướng dạy học tích hợp ở trên thế giới và Việt Nam. Bên cạnh đó, các tác giả cũng đề cập tới một số hình thức và mức độ tích hợp trong xây dựng và đề xuất phương án tích hợp chương trình giáo dục phổ thông của Việt Nam sau năm 2015 ở từng bậc học, cấp học [3]. Ngoài ra, nhóm tác giả Đỗ Hương Trà cùng các cộng sự trong cuốn sách “Dạy học tích hợp phát triển năng lực HS, Quyển 1 Khoa học tự nhiên” đã đề cập tới cơ sở lí luận về dạy học tích hợp – phương thức dạy học theo định hướng phát triển năng lực và giới thiệu một số chủ đề tích hợp ở các mức độ khác nhau [8]. Như vậy, qua nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước có thể thấy rằng dạy học tích hợp là định hướng dạy học giúp HS phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng,... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống, được thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kĩ năng; phát triển được những năng lực cần thiết, nhất là NL GQVĐ [2],[10]. Theo dự thảo chương trình phổ thông tổng thể của Bộ Giáo dục và Đào tạo, NL GQVĐ được xác định là năng lực chung quan trọng cần phát triển cho HS ở mọi cấp học và môn học, một số tác giả như: Cao Thị Thặng, Nguyễn Thị Phương Thuý, Nguyễn Thị Sửu. . . đã đề cập đến các đặc điểm, cấu trúc NL GQVĐ, một số biện pháp phát triển NL GQVĐ cho HS trường phổ thông, sinh viên cao đẳng và đại học. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào đề cập một cách hệ thống về phát triển NL GQVĐ cho HS thông qua dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở trường THCS [7]. Với định hướng đổi mới tăng cường dạy học tích hợp ở cấp Tiểu học và THCS, việc nghiên cứu thực trạng về dạy học tích hợp là vấn đề mang tính thời sự, cấp thiết. Để có cơ sở đề xuất các biện pháp nhằm phát triển NL GQVĐ cho HS THCS thông qua dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu thực trạng về dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhi ...