Tìm hiểu tư tưởng lý luận văn nghệ của Nguyễn Trãi

Bài viết Tìm hiểu tư tưởng lý luận văn nghệ của Nguyễn Trãi thông qua những sáng tác trong Ức Trai thi tập và Quốc âm thi tập để khái quát và chỉ ra có hệ thống những quan niệm, tư tưởng lý luận văn học nghệ thuật của Nguyễn Trãi,... Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tìm hiểu tư tưởng lý luận văn nghệ của Nguyễn TrãiTạp chí Khoa học Đại học Thủ Dầu MộtSố 4(29)-2016TÌM HIỂU TƯ TƯỞNG LÝ LUẬN VĂN NGHỆCỦA NGUYỄN TRÃINguyễn Công LýTrường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (VNU-HCM)TÓM TẮTNguyễn Trãi không chỉ là nhà quân sự - chính trị - ngoại giao thiên tài, nhà văn nhàthơ lỗi lạc mà còn là nhà tư tưởng lý luận văn nghệ với những quan niệm tiến bộ và đúnghướng. Khác với một vài thi hào thời trung đại, họ thường thể hiện tư tưởng và quan niệmvề văn học nghệ thuật qua các bài Tự, Bạt, hay những đoạn thẩm bình thì Ức Trai tiên sinhlại thể hiện qua thơ. Bài viết này, thông qua những sáng tác trong Ức Trai thi tập và Quốcâm thi tập để khái quát và chỉ ra có hệ thống những quan niệm, tư tưởng lý luận văn họcnghệ thuật của Nguyễn TrãiTừ khoá: tư tưởng, lý luận, văn nghệ, Nho giáo, Nguyễn Trãi1. Giới thiệuThái Tổ dẹp yên loạn lạc, lấy văn giúp đứcThái Tông xây nền trị bình, văn chươngNguyễn Trãi (1380-1442) không chỉ làđức nghiệp của ông, các danh tướng bảnnhà văn nhà thơ lỗi lạc cắm mốc khai sángtriều không ai sánh kịp. Không may vì kẻnền văn học cổ điển Việt Nam, nhà văn hoáphụ nhân gây biến để người lương thiệnlớn, nhà quân sự và nhà ngoại giao kiệtmắc oan, thật rất đáng thương! Nói xong,xuất với những chiến lược chiến thuật nhấtnhà vua đem quyển sách để ở đầu giườngquán, mà còn là một nhà lý luận văn nghệlàm gốc cho việc chính trị”. Lời văn trên làtiên phong. Cho dù ở lĩnh vực lý luận văndo Lý Tử Tấn - bạn đồng khoa, đồng liêunghệ, Ức Trai không nêu tuyên ngôn hayvới Nguyễn Trãi đã chép lại lời dụ của vuaphát biểu trực tiếp, nhưng qua những trướcLê Nhân Tông khi ông được lệnh biên tậptác hiện còn, người đọc có thể chắt lọclại Dư địa chí (1). Tiếp theo, vua Lê Thánhđược những tư tưởng lý luận văn nghệ cùngTông (1460-1497) năm 1464 ban chiếumột số quan niệm mang tinh thần Nho giáominh oan và cho tìm con cháu Nguyễn TrãiViệt Nam của tiên sinh.để bổ dụng chức quan, truy tặng tước TánSau vụ án Lệ Chi viên oan nghiệt (mùaTrù bá và cấp 100 mẫu ruộng để tế tự. Nămthu 1442), Nguyễn Trãi và gia tộc bị triềuĐinh Hợi 1467, nhà vua sai Trần Khắcđình kết án tru di, nhưng sau đó không lâu,Kiệm sưu tầm thơ văn của Nguyễn Trãi.các triều đại phong kiến đều lần lượt minhNăm 1494, trong bài Minh lương (tậpoan cho ông. Chẳng hạn, vua Lê NhânQuỳnh uyển cửu ca), nhà vua có lời thơ caTông (1442-1459), có lần đến Bí thư các vàngợi“Ức Trai tâm thượng quang khuê tảo”đọc được bản thảo Dư địa chí của Nguyễn(Tấm lòng Ức Trai sáng như văn chươngTrãi, nhà vua đã phát biểu rằng:“Nguyễncủa ông). Năm Nhâm Thân 1512, vua LêTrãi là người trung thành, lấy võ giúp đức29Nguyễn Công LýTìm hiểu tư tưởng lý luận văn nghệ của Nguyễn Trãi2. Một số quan niệm - tư tưởng lýluận văn nghệ của Nguyễn TrãiTrước khi tìm hiểu tinh thần Nho giáoViệt Nam trong tư tưởng lý luận văn nghệcủa tiên sinh, thiết nghĩ cũng cần nên tìmhiểu cội nguồn những cơ sở hình thànhquan niệm và tư tưởng lý luận văn chươngcủa Nguyễn Trãi. Qua gia phả và qua cuộcđời, có thể thấy:Nguyễn Trãi chịu ảnh hưởng từ dònghọ với truyền thống cương trực, khảngkhái, khí tiết cứng cỏi, đấu tranh chống lạicường quyền, bạo lực, chống cái xấu, cái áclàm hại nước hại dân. Bên cạnh, nhà thơcòn chịu ảnh hưởng sâu đậm tư tưởng, vănhoá và học thuật cùng nhân cách của ôngngoại, của cha mẹ. Nguyễn Trãi đã từngsống đời sống thanh bần, giản dị ở CônSơn, ở Nhị Khê từ thuở thiếu thời, cũngnhư mười năm tìm đường cứu nước và mấynăm cáo quan về Côn Sơn, sống gần gũivới nhân dân nên tiên sinh đã thấu hiểu dântình, đồng cảm những cảnh ngộ cùng khổcủa nhân dân.Dù bản thân là nhà Nho, nhưngNguyễn Trãi đã tiếp thu nhiều nguồn vănhoá tư tưởng: trong kinh sách Tam giáoNho, Phật, Đạo; từ truyền thống văn hoá tưtưởng nhân dân; từ tinh hoa văn hoá thờiđại Lý - Trần; từ thực tế cuộc sống bảnthân, từ hiện thực thời đại lịch sử rồi dunghoà, nâng cao thành hệ tư tưởng của thờiđại phục hưng dân tộc sau chiến thắng giặcMinh xâm lược. Tư tưởng của Nguyễn Trãicũng chính là tư tưởng chung, tiêu biểu chotư tưởng Đại Việt ở thế kỷ XV. Vì thế, tưtưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi, tuykhái niệm này là của Nho gia nhưng quanniệm của ông có khác với Khổng Mạnh, vàkhác xa với Tống Nho, bởi tư tưởng nhânnghĩa của Nguyễn Trãi mang nội dung thânTương Dực (1510-1516) truy tặng NguyễnTrãi tước Tế Văn hầu. Năm Nhâm Ngọ(1822), vua Minh Mạng (1820-1841) triềuNguyễn truy phong cho ông tước Khê Quậncông. Dịp này, nhà vua sai Dương Bá Cunglà người cùng làng sưu tầm di văn của ỨcTrai. Dương Bá Cung đã bỏ ra hơn 10 nămròng mới hoàn thành bộ Ức Trai di tập gồm07 quyển. Dương Bá Cung cùng NguyễnThâm (người cháu trực hệ) soạn lại gia phảNguyễn Nhị Khê, viết lời Tựa. Năm MậuThìn 1868, triều Tự Đức, bản Ức Trai ditập được khắc in bởi Phúc Khê đường tàngbản. Đây là di sản thơ văn Nguyễn Trãihiện còn đến hôm nay. Riêng tác phẩmQuân trung từ mệnh sau này đã được Trần ...