Trống dàm ở mường Én - Một kiểu cồng chiêng

Trống dàm ở mường Én (Thanh Hóa) là một loại nhạc cụ độc đáo, thể hiện nét văn hóa đặc trưng của người Thái vùng Tây Bắc. Bài viết này sẽ giới thiệu chi tiết về trống dàm, từ cấu tạo, chất liệu đến cách thức sử dụng và vai trò của nó trong đời sống văn hóa cộng đồng. Chúng ta sẽ phân tích những nét đặc sắc riêng biệt của trống dàm so với các loại cồng chiêng khác, đồng thời làm rõ vị trí của nó trong hệ thống nhạc cụ truyền thống của người Thái. Cuối cùng, bài viết sẽ nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy giá trị của trống dàm.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Trống dàm ở mường Én - Một kiểu cồng chiêng50 KIỀU TRUNG SƠN - TRỐNG DÀM ỏ MƯỜNG ÉN... họ Bùi, do làm ch ết voi n h à Lang, bị p h ạ tTR Ố N G D À M vạ p h ải chạy từ m ường M ặc (thuộc mường V ang xưa, nay là vùng giáp Vụ B ản - Hoà Bình) vào m ường É n lán h nạn. Khi vàoở M Ư Ờ NG É N - vùng đ ấ t này đã có hai họ khác là họ Cao và họ N guyễn (đểu là người Mường) sinhM Ộ T K lỂ u sông, không rõ từ bao giờ. Cho tới nay, cộng đồng cu d ân m ường E n v ẫn chỉ gồm 3 họ: C Ổ N G C H IÊ N G Cao, N guyễn và Bùi (không tín h họ của n h ữ n g n à n g dâu từ nơi khác về). Hỏi về gia phả, cụ M ận nói rằ n g họ Bùi không biếtKIỂU TRUNG SƠN chữ nên không có gia p hả, lịch sử dòng tộc đời sau b iế t đến các đời trước do truyền ường É n thuộc xã c ẩ m Quý. huyện k hẩu. Vì vậy, họ Bùi sông tro n g nghèo khô C ẩm T huỷ, tỉn h T h a n h Hoá. cơ cực. N hư ng đến nh ữ n g năm 30, 40 của Xã Cẩm Quý nằm ở p h ía bắc huyện th ê kỉ XX, họ Bùi mời th ầ y dạy chử cho cácCẩm Thuỷ, cách hu y ện lị c ẩ m T huỷ con tra i, th ề dù đói cũng không đê th ấ t học.khoảng 14 - 15 km. M uôn đến c ẩ m Quý Từ đó, d ần d ầ n họ B ùi trở nên lớn m ạnh, cóphải vượt qua q u ã n g đường đ ấ t r ấ t khó đi, ưy tín cao ở m ường Én. H iện tại, các conchỉ hơn 10km thôi n h ư n g đi ô tô m ất gần cháu của cụ M ận h ầ u h ế t có bằng Đ ại học,một giờ. M ùa khô, cây cỏ bên dường phủ một số người nắm giữ n h ữ n g cương vị chủtrĩu hụi m àu nâu đ ất. M ùa m ưa đường đầy chốt của m ột sô n g àn h , cơ q u a n trong tỉnh.bùn. H iện nay, xã có m ột trư ờ ng phô thôngcơ sở, ba trư ờng tiểu học, 100% hộ dân được M ường E n ngày nay vân giữ dượcsủ dụng điện, tuy n h iên lại chưa có hệ nhữ ng lễ hội tru y ề n th ô n g n h ư Tết, lễ khaithống điện thoại. Từ tr ụ sở xã c ẩ m Quý hạ, lễ cơm mối...; h á t xương, rang (nhữngvào m ưòng E n khoảng hơn lk m đường đất. loại dân ca giao duyên của họ), h á t xắc bùa và cồng chiêng xắc b ù a vẫn được duy trì Mường En, làng En, thôn E n là một. tro n g các dịp đó. Hơn nữa, người mường EnThôn là cách gọi theo quy định h àn h còn có m ột kiểu cồng chiêng khác vớichính. Mường En nằm trê n th ế đ ấ t th ấp so chiêng xắc b ùa, họ gọi là trô n g d à m , mộtvối đồi, cao so với ruộng. P h ầ n ruộng củamường không th u ầ n n h ấ t, có vùng trũng, cái tên mới nghe tưởng n h ư chảng liênvùng nổi quanh co, đan xen theo chân dồi. q u a n gì tới cồng chiêng.Theo ông trưởng thôn N guyễn V ăn Hợi, toàn 1. T r ô n g d à m là gì?m ư ờ n g có 128 hộ, 6 4 0 k h ẩ u , 100% ngư ời Đó là tên một bộ nhạc khí gồm trống vàMường, tổng diện tích tự nhiên là 118,6 ha, chiêng gắn vối một kiểu diễn tấu kết hợptrong đó đất canh tác nông nghiệp là 54,6 h ai loại nhạc khí đó của người Mường. N hưha, còn lại là đ ấ t lâm nghiệp và đ ất ở. vậy, khái niệm trô n g d à m có nội hàm chứaMường É n là một thôn th u ầ n nông. h ai bộ p h ậ n cấu th à n h : nhạc k h í và kiêu Lớp người già còn khoẻ m ạnh, m inh diễn tâu.m ẫn của mường En không còn nhiều, một Trông trong trô n g d â m là loại trô n g to,trong sô đó là cụ Bùi V ăn M ận sinh năm hai m ặt bưng da trâ u , m ặt trô n g hình tròn,1923. Cụ M ận cho b iết đến đời cụ là 8 đời có đường k ín h kho ản g 40-60 cm, th â nTẠP CHÍ VHDG s ố 2/2006 - NGHIÊN c ứ u TRAO Đ ổ l 51trông hình trụ rỗng ghép b ằ n g gỗ m ít điểm khác b iệt cơ b ả n d ẫn đến khác biệt vểphồng đều ở giữa, có chiều dài khoảng 60-80 kiểu đánh:cm. Đây là loại trông chang có gì đặc biệt, có - T hứ n h ấ t, có trô n g th a m gia cùngthể gặp ở b ấ t cứ một trư ờng học nào ở Việt cồng chiêng;Nam. Khi đ á n h trống dà m , người ta khôngkén chọn trống, chỉ cần ở âm khu trầ m và - T hứ hai, có không gian trìn h diễn côvang là được. Vì thê trông của dinh làng hay định;trông của trường học, hình thức, âm lượng - T hứ ba, chỉ do m ột người diễn tấu.khác n h au đôi ch ú t cũng chẳng sao. Đôi vối người đ á n h chiêng xắc bùa, C hiêng sử d ụ n g tro n g trô n g dàm q u a n trọ n g là nhớ bài và nhớ vị trí âm củamường É n là h a i chiếc thuộc âm k h u tru n g . m ình trong bài, đợi đ ú n g lúc mới đượcHai chiếc chiêng đó b ắ t buộc p h ả i có cao độ đánh; còn đôi với người đ á n h trố n g dàm ,khác nhau. K hoảng cách vê cao độ giữa hai q u an tr ...