Tự chủ đại học: Một trào lưu đang đi chệch hướng

Các trường đại học công lập của Việt Nam gần đây đã bắt đầu đòi hỏi quyền tự chủ - một đòi hỏi rất tự nhiên sau nhiều năm chung sống với hệ thống kinh tế mệnh lệnh. Tuy nhiên, trào lưu kêu gọi tự chủ đại học hiện nay ở Việt Nam đúng thì ít, sai nhiều hơn, mà nhiều nhất là nhầm lẫn. Mời các bạn cùng tham khảo bài viết để nắm chi tiết hơn nội dung của nghiên cứu này.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tự chủ đại học: Một trào lưu đang đi chệch hướng TỰ CHỦ ĐẠI HỌC: MỘT TRÀO LƯU ĐANG ĐI CHỆCH HƯỚNG Châu Dương Quang Khoa Chính sách và Quản lý giáo dục, Trường ĐH SUNY Albany Các trường đại học công lập của Việt Nam gần đây đã bắt đầu đòi hỏiquyền tự chủ - một đòi hỏi rất tự nhiên sau nhiều năm chung sống với hệ thốngkinh tế mệnh lệnh. Tuy nhiên, tôi cho rằng, trào lưu kêu gọi tự chủ đại học hiệnnay ở Việt Nam đúng thì ít, sai nhiều hơn, mà nhiều nhất là nhầm lẫn. Tự chủ đại học là vấn đề liên quan sâu rộng đến nhiều lĩnh vực khác trong xãhội. Ở bài viết này, tôi chỉ tập trung vào vấn đề tự chủ của các đại học công lập. Một đúng Cái đúng duy nhất là các đòi hỏi kêu gọi tự chủ đại học đã xuất hiện rất đúngthời điểm, và nhờ vậy, nhanh chóng nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ nhiều tầng lớpxã hội: giới lãnh đạo trường, giới nghiên cứu, phần đông dư luận, và ngay cả nhiều nhàhoạch định chính sách. Thật ra, các chính sách đầu tiên về tự chủ đại học đã được GSTrần Hồng Quân cùng các cộng sự đề xuất từ cuối thập niên 1980, trong thời gian ônglàm Bộ trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp. Tuy nhiên, các chính sáchnày đều gây ra tranh cãi, thậm chí là chống đối, và vì vậy nhiều chính sách đã khôngsống sót được sau nhiệm kỳ của vị Bộ trưởng đã khai sinh ra chúng. Giờ đây, saunhiều năm mở cửa, chúng ta đã có một nhóm người tiếp xúc đủ với các tư tưởng quảntrị phương Tây và họ là những người đang nuôi dưỡng trào lưu tự chủ đại học ở ViệtNam. Xét cho cùng thì tự chủ đại học là một bước đi tất yếu của các nền đại học trênthế giới. Hai sai Cái đáng tiếc thứ nhất là trong số nhiều khía cạnh của tự chủ đại học, thì tự chủtài chính nhanh chóng trở thành khía cạnh được nhà nước và lãnh đạo các trường quantâm trước tiên, và nhiều nhất. Tại Việt Nam, tự chủ đại học gần như được hiểu là tựchủ tài chính. Trên thực tế, tài chính đúng là một trong những lí do chủ yếu thúc đẩycác ý tưởng cải cách giáo dục trên thế giới. Tuy nhiên, điều đáng nói là ở Việt Nam, sựtập trung vào khía cạnh tài chính trong các cải cách giáo dục đại học đang ở mức cựcđoan. Theo tôi biết, chẳng ở đâu mà nhà nước lại hoàn toàn ngừng cấp ngân sách chocác trường đại học công lập, và cũng chẳng ở đâu mà các trường đại học công lập lạihớn hở đón nhận việc tự chủ thu chi như ở Việt Nam. Nhiều người lập luận rằng ởViệt Nam hiện nay, chỉ có tự chủ tài chính là thực hiện được ngay, còn tự chủ các mặtkhác thì phải chờ. Lập luận này nghe có vẻ hợp lý, nhưng thực tế thì luôn có kha khákhông gian để các trường đại học tự do vùng vẫy, quan trọng là họ có thật sự muốn vàdám nhận lấy sự tự do đó, và có đủ quyết tâm để dần dần nới rộng vùng tự do ra haykhông. Cực đoan thứ hai trong trào lưu tự chủ đại học hiện nay là sự phủ nhận vai tròcủa nhà nước. Ở hầu hết các nước, nền đại học công lập được xem là một công cụquan trọng mà nhà nước sử dụng để điều hành xã hội. Đương nhiên là tùy từng nướcmà khái niệm “điều hành” mang ý nghĩa khác nhau. Ngay cả tại Mỹ, nơi vai trò của 265nhà nước trong nền đại học rất mờ nhạt so với các nước ở châu Âu, thì nhà nước vẫncó những cơ chế dẫn dắt đại học theo một số định hướng nhất định. Ví dụ, chỉ khi nàomột trường đại học được kiểm định bởi các tổ chức kiểm định được Bộ Giáo dục côngnhận thì sinh viên trường đó mới được vay vốn của chính phủ liên bang. Xét cho cùngthì nhà nước là một trong nhiều nhóm đối tượng mà nền đại học công lập có sứ mạngphải phục vụ. Trong khi đó, tại Việt Nam, ẩn phía sau những kêu gọi tự chủ đại học là sự phủđịnh vai trò của nhà nước. Những ý tưởng tự chủ đại học đầu tiên đã nêu ra đầy đủ 2khía cạnh: tự chủ và trách nhiệm giải trình; và nhà nước là một đối tượng quan trọngmà các đại học cần phải giải trình. Có người ví đây là chân ga và chân thắng, đảm bảocho các đại học phát triển đúng đắn. Tuy nhiên, nhiều nhà ủng hộ tự chủ đại học saunày đã tỏ ra thờ ơ với trách nhiệm giải trình, trong khi họ chỉ chăm chăm đạp ga màthôi. Và nhiều nhầm lẫn Cả hai cái sai ở trên đều xuất phát đầu tiên từ việc tiếp nhận không đầy đủ các ýtưởng về tự chủ đại học của phương Tây, nhất là Mỹ - nước mà các nhóm ủng hộ tựchủ đại học Việt Nam hiện nay tham khảo nhiều nhất, để rồi cũng có nhiều ngộ nhậnnhất. Xin nêu ra ví dụ liên quan đến hội đồng trường, một trong những chính sáchđược cho là cốt lõi của trào lưu tự chủ đại học Việt Nam hiện nay. Ở Mỹ, chỉ các đạihọc tư thục phi lợi nhuận mới lựa chọn phần lớn các thành viên hội đồng trường thôngqua bầu cử - còn tại đa số các đại học công lập, phần lớn hội đồng này là do chínhquyền bang bổ nhiệm. Khi về đến Việt Nam, khái niệm hội đồng trường thường đượchiểu với một sắc thái dân chủ quá đà: hội đồng trường cần phải thông qua bầu cử. Vìth ...