Tự do hợp đồng - từ bàn tay vô hình vủa adam smith đến chủ nghĩa can thiệp của maynard J. Keynes

Tư duy của con người thay đổi và phát triển theo thời gian, chính vì vậy nên cách nhìnnhận sự vật, hiện tượng và mối liên hệ giữa sự vật, hiện tượng cũng có sự thay đổi.Điều này được thể hiện trong việc nghiên cứu khoa học, đặc biệt là lĩnh vực khoa họcxã hội. Trào lưu nghiên cứu các vấn đề của xã hội bằng cách thức tiếp cận đa ngành đalĩnh vực ngày càng thịnh hành và dành được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tự do hợp đồng - từ bàn tay vô hình vủa adam smith đến chủ nghĩa can thiệp của maynard J. Keynes TỰ DO HỢP ĐỒNG - TỪ BÀN TAY VÔ HÌNH CỦA ADAM SMITH ĐẾN CHỦ NGHĨA CAN THIỆP CỦA MAYNARD J. KEYNES TS. Hoàng Vĩnh Long, TS. Dương Anh Sơn Trường Đại học Kinh tế- Luật, Đại học Quốc gia TP. HCMTư duy của con người thay đổi và phát triển theo thời gian, chính vì vậy nên cách nhìnnhận sự vật, hiện tượng và mối liên hệ giữa sự vật, hiện tượng cũng có sự thay đổi.Điều này được thể hiện trong việc nghiên cứu khoa học, đặc biệt là lĩnh vực khoa họcxã hội. Trào lưu nghiên cứu các vấn đề của xã hội bằng cách thức tiếp cận đa ngành, đalĩnh vực ngày càng thịnh hành và dành được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trongcác lĩnh vực khác nhau1. - Trường phái kinh tế - luật – còn được gọi là kinh tế học phápluật2 nghiên cứu pháp luật bằng những tri thức, phương pháp của kinh tế học được hìnhthành trong trào lưu đó. Kinh tế học pháp luật được biết đến trên thế giới từ lâu qua cáctác phẩm của Adam Smith, Karl Marx3, tuy nhiên chỉ thực sự được quan tâm nghiên cứutừ giữa thế kỷ 20 gắn với các tên tuổi như Ronald Coase, Gary S. Becker, RichardPosner4 và nhanh chóng nhận được sự hưởng ứng của nhiều nhà nghiên cứu ở các quốcgia khác nhau, đặc biệt trong bối cảnh quay trở lại của trường phái kinh tế học thể chế.Trong khoa học pháp lý Việt Nam, việc nghiên cứu pháp luật từ góc độ kinh tế đượcmột số người quan tâm trong thời gian gần đây5. Trong khuôn khổ bài viết này chúng tôibước đầu sử dụng một số tri thức, lý thuyết kinh tế trong việc phân tích sự thay đổi vàphát triển của tự do hợp đồng từ lý thuyết bàn tay vô hình của Adam Smith đến chủnghĩa can thiệp của Maynard J. Keynes. Kinh tế học nghiên cứu hành vi của toàn bộ nền kinh tế tổng thể và hành vi củacác chủ thể kinh tế riêng lẻ trong nền kinh tế, bao gồm các doanh nghiệp, các cá nhânvà chính phủ. Mỗi chủ thể kinh tế được cho là đều có mục tiêu tối đa hóa các lợi íchcủa họ. Mục tiêu của các doanh nghiệp là tối đa hóa lợi nhuận, mục tiêu của người tiêudùng là tối đa hóa ích lợi khi tiêu dùng và mục tiêu của chính phủ là tối đa hóa phúc lợixã hội. Kinh tế học có nhiệm vụ giúp các chủ thể kinh tế giải quyết các bài toán tối đa1Gilles Dostaler cho rằng, Sự phân mảnh các khoa học xã hội diễn ra mạnh mẽ trong thế kỷ 20 thường ngăn cảnviệc tìm hiểu những vấn đề mà nhân loại phải đối mặt và việc hình dung những giải phải cần thiết để khắc phụchầu xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn. Xem: Tư tưởng kinh tế kể từ Keynes. NXB Tri thức, 2008.2Trường phái kinh tế học pháp luật cho rằng, luật thay đổi theo hướng ngày càng tăng tính hiệu quả. Một điềuluật hiệu quả là một điều luật có thể tối đa hóa lợi lợi ích của tất cả các thành viên trong xã hội. Xem: Robert H.Frank, Nhà tự nhiên kinh tế, tại sao kinh tế học có thể lý giải mọi điều. NXB Trẻ, 2010, tr. 180.3 Xem: Daniell H. Cole, Peter Z. Grossman, Prinsciples of Law and Economics, Pearson, p.554 Xem: Richard Posner. Economics Analyzis of Law.5 Ví dụ: Phạm Duy Nghĩa, Thông tin bất đối xứng và vấn đề quản lý rủi ro trong pháp luật hợp đồng Việt Nam,Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 5 năm 2003; Nguyễn Văn Tuyến, Tính hiệu quả của Luật Chứng khoán-Sự tiếpcận từ góc độ kinh tế học pháp luật, Tạp chí Luật học số /82006; Nhận diện trường phái kinh tế học pháp luật,Thoogn tin Khoa học pháp lý, Số 5/2010…hóa lợi ích kinh tế này, tuy nhiên điều này chỉ có thể giải quyết được một cách có hiệuquả thông qua các công cụ pháp lý một trong số đó là hợp đồng: hợp đồng giữa cáccông ty, giữa công ty với người tiêu dùng... Hợp đồng là công cụ pháp lý được hìnhthành từ lâu đời, nó là công cụ pháp lý mà thông qua đó sự phân công lao động đượcthực hiện6. Ngay từ khi xã hội loài người có sự phân công lao động và xuất hiện hìnhthức trao đổi hàng hóa thì hợp đồng đã hình thành và giữ một vị trí quan trọng trong việcđiều tiết các quan hệ tài sản7. Theo sự phát triển của xã hội, nhu cầu tiêu dùng cũng như hoạt động kinh doanh,buôn bán ngày càng mở rộng và phức tạp, do đó, hình thức và tính chất của các loại hợpđồng cũng ngày càng phong phú và đa dạng. Mặc dù vậy, bản chất hợp đồng được phápluật đề cập vẫn không thay đổi - đó vẫn là sự thỏa thuận của các bên.Và cũng cùng vớisự phát triển của xã hội hợp đồng được được xem xét, nghiên cứu không chỉ dưới gócđộ là một nội dung quan trọng của pháp luật về nghĩa vụ, mà còn được đề cập như làquyền tự do của cá nhân trong lĩnh vực dân sự - Quyền tự do hợp đồng8. Tự do hợp đồng là một nguyên tắc mà theo đó, con người có quyền tự ràng buộcmình một cách hợp pháp; một khái niệm pháp lý theo đó các hợp đồng dựa trên sự thỏathuận chung và tự do lựa chọn, do đó không bị tác động bởi những thế lực bên ngoàinhư sự can thiệp của nhà nước9. Tự do hợp đồng được hiểu mặc nhiên rằng nghĩa vụhợp đồng, một cách cơ bản nhất, là dựa trên sự đồng thuận của các bên10. Với cáchhiểu đó tự do hợp đồng cho phép các bên được quyền hoàn toàn tự do thiết lập các hợpđồng theo ý chí của mình. Trong quan hệ hợp đồng, tự do hợp đồng thể hiện ở chỗ cácbên có quyền quyết định có tham gia vào hợp đồng hay không, có quyền tự do trong việcchọn ai để giao kết hợp đồng và tự do trong việc xác định nội dung của hợp đồng cũngnhư phương thức giao kết nào. Về nguyên tắc, ý chí của các bên tham gia giao kết hợpđồng mang tính quyết định. Khi các bên đã thống nhất ý chí thì các cam kết có giá trị bắtbuộc thực hiện, việc thay đổi các cam kết này phụ thuộc vào các bên giao kết hợp đồngvà không ai có quyền can thiệp đi đến hủy bỏ cam kết của các bên11. Tự do hợp đồng xuất hiện từ rất lâu nhưng chỉ phát triển một cách mạnh mẽ ởthế kỷ thứ XVIII, và nằm trong hệ thống các quan điểm về chủ nghĩa tự do của nền6 Xem: Adam Smith, Của cải của các dân tộc, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1997, tr. 65-66.7 Lê Thị Bích Thọ ...