Ứng dụng công nghệ sinh học trong chẩn đoán ký sinh trùng truyền lây qua cá

Công nghệ sinh học được ứng dụng nhiều trong nuôi trồng thủy sản nói chung và trong chẩn đoán tác nhân gây bệnh thủy sản nói riêng. Bài viết này giới thiệu ứng dụng công nghệ sinh học trong chẩn đoán ký sinh trùng truyền lây qua cá, cụ thể là sán lá ruột nhỏ Haplorchis thường ký sinh ở ruột non của người và động vật ăn cá nhiễm ấu trùng sán chưa được xử lý triệt để.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ứng dụng công nghệ sinh học trong chẩn đoán ký sinh trùng truyền lây qua cá VIEÄN NGHIEÂN CÖÙU NUOÂI TROÀNG THUÛY SAÛN 2 ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ SINH HỌC TRONG CHẨN ĐOÁN KÝ SINH TRÙNG TRUYỀN LÂY QUA CÁ Kim Văn Vạn1* TÓM TẮT Công nghệ sinh học được ứng dụng nhiều trong nuôi trồng thủy sản nói chung và trong chẩn đoán tác nhân gây bệnh thủy sản nói riêng. Bài viết này giới thiệu ứng dụng công nghệ sinh học trong chẩn đoán ký sinh trùng truyền lây qua cá, cụ thể là sán lá ruột nhỏ Haplorchis thường ký sinh ở ruột non của người và động vật ăn cá nhiễm ấu trùng sán chưa được xử lý triệt để. Do trứng, ấu trùng và sán trưởng thành có kích thước nhỏ, hình dạng giống một số loài sán lá khác nên dễ chẩn đoán và nhận dạng nhầm. Một phương pháp sinh học phân tử lần đầu tiên được áp dụng ở Việt Nam nhằm xác định sán lá ruột nhỏ bao gồm H. taichui và H. pumilio dựa trên phản ứng PCR gen ITS-2 với mồi xuôi là 3SF: 5’-GGTACCGGTGGATCACTCGGCTCGTG-3’ và mồi ngược BD2R: 5’-TATGCTTAAATTCAGCGGGT-3’), sử dụng chung cho các loài sán lá ở nhiệt độ bám mồi là 50oC, và giải trình trình tự phân tích gen. Nguồn mẫu được dùng cho nghiên cứu gồm sán trưởng thành ký sinh trên người và ấu trùng metacercaria ký sinh trên cá được thu ở Nam Định (Việt Nam) và Bangkok (Thái Lan). Chuỗi gen ITS-2 thu được có độ dài 290 bp là của H. pumilio và 446 bp là của H. taichui. Trình tự sắp xếp nucleotide trong gen ITS-2 của H. taichui chênh lệch so với H. pumilio do một đoạn gen có độ dài 154 nucleotide được chèn vào từ nucleotide thứ 198 đến 352. Có sự tương đồng cao (99- 100%) trong gen ITS-2 giữa mẫu sán Việt Nam và mẫu sán Thái Lan trong nghiên cứu. Từ khóa: Haplorchis spp, H. pumilio, H. taichui, PCR, tương đồng.I. ĐẶT VẤN ĐỀ qua cá, bệnh do sán lá gan nhỏ rất nguy hiểm Nuôi trồng thủy sản thâm canh phát triển đối với người và gia súc, chúng gây tổn hạikéo theo nhiều dịch bệnh xảy ra, nhiều bệnh trong gan và ống mật thậm chí gây ung thưrất khó chẩn đoán. Đặc biệt các phương pháp gan. Trong khi đó bệnh do sán lá ruột nhỏ gâychẩn đoán bệnh nhanh và chính xác là rất cần ra ít nguy hiểm hơn nhiều. Nhưng trong cácthiết. Ứng dụng công nghệ sinh học, đặc biệt phương pháp chẩn đoán bệnh truyền thống đểứng dụng PCR cho kết quả chẩn đoán nhanh phân biệt sán lá ruột nhỏ và sán lá gan nhỏ ởvà chính xác tác nhân gây bệnh cho động vật các giai đoạn phát triển trong vòng đời nhưthủy sản đang là một xu hướng mới (Kim Văn trứng, ấu trùng (redia, cercaria, metacercaria),Vạn và ctv., 2007a, Kim Văn Vạn và ctv., sán trưởng thành chủ yếu phân biệt bằng hình2007b, Kim Văn Vạn và ctv., 2007c; Kim Van thái. Rất nhiều giai đoạn trong vòng đời hìnhVan và Dinh Thi Thuy, 2008; Kim Văn Vạn và thái của các loài sán lá là rất giống nhau và khóctv., 2009). phân biệt cụ thể bằng phương pháp hình thái Trong các bệnh ký sinh trùng truyền lây học (Tesana và ctv., 1991).1 Học viện Nông nghiệp Việt Nam*Email: kvvan@vnua.edu.vn56 TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 6 - THAÙNG 8/2015 VIEÄN NGHIEÂN CÖÙU NUOÂI TROÀNG THUÛY SAÛN 2 Trong một tế bào của cơ thể động vật hiện xác định, thẩm định loài và phân biệtluôn tồn tại 2 hệ gen: hệ gen nhân tế bào và chúng với các loài sán lá khác.hệ gen ty thể, hai hệ gen này hoạt động có tính Trong bài báo này, chúng tôi chủ yếuchất vừa độc lập vừa tương tác và hệ gen ty tập trung vào gen ITS-2 nhằm mục đích giámthể chịu ảnh hưởng điều hòa của hệ gen nhân định phân tử 2 loài sán lá ruột nhỏ nói trên, sotế bào. Hệ gen nhân tế bào có hệ số đột biến sánh đặc điểm của gen này trong các loài sánthấp hơn hệ gen ty thể. Bất kể sự thay đổi nào lá truyền lây giữa cá - động vật trên cạn và xâycủa các gen cũng có thể dẫn đến sự biến đổi dựng cây phả hệ tìm mối liên quan giữa sán láhệ gen có tính chất đặc trưng của loài. Hệ gen ruột nhỏ Haplorchis với các loài sán lá truyềnnhân chiều hướng bảo tồn rất cao và có giá lây khác.trị trong giám định. Trong nhân tế bào có một II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁPnhóm gen quan trọng là 5,8S; 18S; 28S vàvùng nucleotide nối giữa các gen đó là ITS- 2.1. Mẫu và nguồn gốc mẫu1 và ITS-2 (Internal transcribed spacer) được Mẫu sán lá ruột nhỏ trưởng thành và ấudùng trong phân tích phân loại (Le Thanh Hoa trùng (metacercariae) của Haplorchis được cácvà ctv., 2002) (Hình 1). đối tác tham gia dự án FIBOZOPA cung cấp: Nghiên cứu ứng dụng sinh học phân tử Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trungđối với các bệnh ký sinh trùng ...