Vai trò bảo vệ quyền con người và nguyên tắc trình tự pháp luật công bằng, hợp lý: Phần 2

Cuốn sách là một tài liệu hữu ích cho các nhà lập pháp, các cơ quan tư pháp, các cơ quan hành chính nhà nước, các nhà khoa học, giảng viên, học viên và sinh viên ngành luật trong việc nghiên cứu, tìm hiểu và áp dụng pháp luật trong lĩnh vực này. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung phần 2 dưới đây!
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Vai trò bảo vệ quyền con người và nguyên tắc trình tự pháp luật công bằng, hợp lý: Phần 2 221 PHẦN III TRÌNH TỰ CÔNG BẰNG VỀ THỦ TỤC: QUYỀN XÉT XỬ CÔNG BẰNG 223 Chương 6 NGUYÊN TẮC TRÌNH TỰ PHÁP LUẬT CÔNG BẰNG, HỢP LÝ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ Ở MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM Lĩnh vực pháp luật hình sự luôn bị kẹt giữa nhu cầu “kiểm soát tội phạm” (crime control) và “trình tự thủ tục đúng đắn và công bằng của pháp luật” (due process of law)1. Tức là, pháp luật hình sự phải cân bằng được giữa nhu cầu phòng, chống tội phạm và tôn trọng quyền và tự do cơ bản và dung hòa được quyền của nạn nhân. Xuất phát từ đòi hỏi phòng, chống và kiểm soát tội phạm, bảo đảm trật tự công cộng, các cơ quan tiến hành tố tụng thường được trao cho các ưu quyền đặc biệt, chính vì vậy, tố tụng hình sự là lĩnh vực quyền con người dễ bị vi phạm hơn so với các lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Từ thế kỷ XVII, Montesquieu đã cho rằng “các thủ tục của tư pháp... là cái giá mà mỗi công dân phải trả cho tự do của mình”2 để đề cao _______________ 1. Christine Guillain, Damien Vandermeersch: Les droits de l’homme en droit pénal et en procédure pénale : effecivité ou alibi, trong Yves Cartuyvels, Hugues Dumont, François Ost, Michel van de Kerchove, Sébastien Van Drooghenbroeck, Les droits de l’homme, bouclier ou épée du droit pénal? Facultés Universitaires Saint-Louis Bruxelles - F.U.S.L., 2007, tr.377. 2. Montesquieu: De l’esprit des loi I, présentation par Victor Goldschmidt, Nxb. GF Flammarion, Paris, 1979, tr.201. 224 Phần III: TRÌNH TỰ CÔNG BẰNG VỀ THỦ TỤC: QUYỀN XÉT XỬ CÔNG BẰNG vai trò của luật tố tụng trong bảo đảm quyền, tự do của cá nhân. Ngày nay, thủ tục công bằng trong tố tụng hình sự được ghi nhận trong pháp luật quốc tế cũng như pháp luật của nhiều quốc gia như một cơ chế quan trọng để bảo vệ người dân trước nguy cơ lạm quyền của nhà nước1. Dưới góc độ lý luận chung về pháp luật, tố tụng hình sự cũng giống như thủ tục khác bao giờ cũng đề cập các vấn đề: Mục đích, nguyên tắc, trình tự các bước, chủ thể thực hiện và tham gia, các biện pháp thực hiện, hồ sơ, thẩm quyền. Tất cả các nội dung này của thủ tục nhằm để thực hiện các quy định của pháp luật hình sự đối với vụ án hình sự trên thực tế. Có quan điểm cho rằng tiêu chuẩn của thủ tục công bằng là: Công bằng (fairness), vô tư (impartiality), độc lập (independence), bình đẳng (equality), công khai (openness), hợp lý (rationality), chắc chắn (certainty) và phổ quát (universality)2. Tác giả cho rằng, các tiêu chuẩn này chủ yếu bao gồm các yêu cầu đối với nội dung của thủ tục. Trong khi đó, thủ tục đòi hỏi các yêu cầu về hình thức (procedural due process) như khoa học, công khai, hợp lý, chặt chẽ, đúng trình tự, đặc biệt là tính hợp pháp của thủ tục. Quy trình của tố tụng mà hình sự Hoa Kỳ được đề cập nhiều khi bàn đến tố tụng công bằng. Để đảm bảo tiêu chuẩn bình đẳng, họ áp dụng mô hình tố tụng tranh tụng mà ở đó bên buộc tội và bên gỡ tội bình đẳng về quyền; để đảm bảo tiêu chuẩn công khai, họ quy định quyền tiếp cận hồ sơ của người bị buộc tội, người bào chữa; để đảm bảo tiêu chuẩn vô tư, họ quy định các tiêu chuẩn của Thẩm phán về trình tự diễn ra phiên tòa, đặc biệt Hoa Kỳ _______________ 1. E. Thomas Sullivan and Toni M. Massaro: The Arc of Due Process in American Constitutional Law, Ibid, p.1, xiii. 2. Bùi Tiến Đạt: Học thuyết trình tự công bằng và việc bảo vệ quyền con người - Kinh nghiệm quốc tế và Việt Nam, Tlđd. Chương 6: Nguyên tắc trình tự pháp luật... trong tố tụng hình sự... 225 có đạo luật riêng về chứng cứ trong đó quy định cụ thể nhằm đảm bảo tính hình thức, tính hợp pháp và quy trình thu thập chứng cứ...1 Điều này có thể lý giải Hoa Kỳ là quốc gia theo hệ thống thông luật (common law) ghi nhận học thuyết về công lý tự nhiên hay còn gọi là công lý bản thể (natural justice), phản ánh sự công bằng về thủ tục. Đặc trưng của công lý tự nhiên đó chính là đề cao vai trò của thủ tục đặc biệt là tính hợp pháp2. Công lý theo thủ tục đòi hỏi quy trình tố tụng phải đảm bảo tính chính đáng, tính hợp lý và hợp pháp. 1. Thủ tục tố tụng công bằng nhằm đáp ứng mục đích và yêu cầu của tố tụng hình sự Mục đích của tố tụng hình sự trong nhà nước pháp quyền là phát hiện, xử lý mọi hành vi phạm tội nhưng đồng thời phải bảo vệ được quyền con người. Ở phương diện chung nhất, thủ tục là cách thức, phương pháp, quy trình, quy tắc thực hiện một công việc. Ở phương diện tố tụng hình sự, thủ tục tố tụng hình sự là quá trình, cách thức đi chứng minh sự thật của vụ án (toàn bộ sự kiện phạm tội xảy ra trong quá khứ) làm cơ sở để áp dụng pháp luật nội dung (luật hình sự). Quá trình đó phải là sử dụng các tri thức và phương pháp của các khoa học khác nhau, ví dụ khoa học điều tra, khoa học giám định, y pháp, v.v.. Đưa các tri _______________ 1. Các đạo luật về tố tụng hình sự Hoa Kỳ đều thể hiện dưới dạng các quy tắc như: Quy tắc tố tụng hình sự Liên bang, Quy tắc tố tụng phúc thẩm Liên bang, Quy tắc của Tòa án tối cao, Quy tắc về bằng chứng của liên bang, hàng loạt các đạo luật của liên bang và các quyết định hợp hiến của Tòa tối cao, Quy tắc nội bộ của cơ quan điều tra (Quy tắc Miranda). 2. Thậm chí công lý thủ tục có thể phủ nhận công lý nội dung. Ví dụ là nếu hoạt động tố tụng không được thực hiện một cách hợp pháp thì toàn bộ kết quả của thủ tục đó không được thừa nhận. 226 Phần III: TRÌNH TỰ CÔNG BẰNG VỀ THỦ TỤC: QUYỀN XÉT XỬ CÔNG BẰNG thức này vào trong nội dung của thủ tục sẽ đảm bảo được mục đích chứng minh của tố tụng hình sự1. Thủ tục không đơn giản chỉ là hình thức mà rõ ràng nó có quyết định đến nội dung theo nguyên lý chung của nhận thức: Nếu phương pháp, cách thức đúng được suy luận rằng kết quả là tin cậy. Yêu cầu của thủ tục tố tụng hình sự trong nhà nước phá ...