Vấn đề dịch thơ Maiakovski ở Việt Nam

Thông qua việc so sánh các bản dịch thơ Maiakovski của một số dịch giả Việt Nam, bài viết góp phần khẳng định một mệnh đề của lí thuyết Tiếp nhận văn học: Người dịch là một kiểu độc giả đặc biệt, bản dịch là một cách đọc, có vai trò định hướng và định giá nguyên tác.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Vấn đề dịch thơ Maiakovski ở Việt NamTAÏP CHÍ ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 9 - Thaùng 4/2012 VẤN ĐỀ DỊCH THƠ MAIAKOVSKI Ở VIỆT NAM HOÀNG KIM THANH(*)TÓM TẮT Thông qua việc so sánh các bản dịch thơ Maiakovski của một số dịch giả Việt Nam,bài viết góp phần khẳng định một mệnh đề của lí thuyết Tiếp nhận văn học: Người dịch làmột kiểu độc giả đặc biệt, bản dịch là một cách đọc, có vai trò định hướng và định giánguyên tác. Từ khoá: bản dịch, dịch giả, cách đọc, nguyên tác, Maiakovski, thơABSTRACT Through the comparison of the translations of Maiakovski’s poems by someVietnamese translators, the article affirms the statement of the theory of literary reception:a translator is a special type of readers whose translated text shows how he has read theoriginal text, and role is to orient and evaluate it. Key words: translation(s), translator, how to read, original text, Maiakovski, poem Dịch là một cách đọc – nhận định này Chúng tôi xin nêu trường hợp các bản dịchkhông mới, thậm chí đã thành cách ngôn. thơ V. Maiakovski (1893-1930) của TrầnĐối với Lí thuyết Tiếp nhận văn học, nó là Dần (1926-1997), Hoàng Ngọc Hiếnmột mệnh đề quen thuộc khi đề cập đến (1930-2011) và Thế Phong (1932) để thấyngười biên dịch trong vai trò người đọc lí những cách hình dung không hoàn toàntưởng. giống nhau về nhà thơ Nga vĩ đại. Sau khi được công bố, tác phẩm văn Ở Việt Nam, tên tuổi Maiakovski đượchọc bắt đầu bước vào hành trình đi tìm số biết đến như một trong những lá cờ đầu củaphận của mình trong công chúng độc giả. văn học xã hội chủ nghĩa, được trân trọngTuy nhiên, đối với tác phẩm nước ngoài, đưa vào giáo trình đại học. Tuy nhiên,còn cần thêm một khâu trung gian nữa – đó những người dịch thơ ông khá thưa thớt, solà dịch thuật. Và dịch giả, trong trường hợp với đội ngũ đông đảo dịch thơ A. Pushkin,này, là người đọc đầu tiên, có vai trò quan S. Esenin, A. Blok,… Có thể lí giải điềutrọng trong việc định hướng, định giá này như sau: Thơ Maiakovski không quennguyên tác. thuộc lắm với “gu” thẩm thơ của công Trong bài viết nhỏ này, chúng tôi chúng Việt Nam; cú pháp thơ ông khá trúcmuốn bàn về chính cái tính cách định trắc, thường xuyên xuất hiện từ vựng mớihướng và định giá này của người đọc - dịch (do nhà thơ sáng tạo), cách ngắt nhịp điệugiả. Khi tiếp cận tác phẩm văn chương không theo thông lệ... Nghĩa là, xông vàothông qua bản dịch, thường xuyên xảy ra địa hạt dịch thuật thơ ông phải là nhữngtrường hợp cùng là một nguyên tác nhưng người có bản lĩnh nghệ thuật và tất nhiêncó những cách dịch, cách đọc khác nhau. phải hiểu, yêu thơ ông. Dịch giả của Maiakovski ở Việt Nam(*) ThS, Học viện Kĩ thuật Quân sự 29không nhiều, nhưng khá thú vị khi bàn về Người thứ ba chúng tôi muốn nói đếncách dịch của họ như những cách đọc khác trong tư cách dịch giả của Maiakovski lànhau, trong đó không hiếm khi bị chi phối nhà văn Thế Phong. Sự nghiệp văn chươngbởi ý thức hệ. của ông được tính bằng nhiều thể loại: Dịch giả Việt Nam nổi tiếng nhất của Thơ, truyện, phê bình văn học, khảo luậnMaiakovski là Hoàng Ngọc Hiến. Ông và dịch thuật. Thực ra, mục đích của Thếđược mệnh danh là “nhà Maiakovski học”. Phong không phải là dịch thơ Maiakovski,Danh hiệu này của ông, cho đến nay vẫn là ông chỉ thực hiện việc này khi dịch cuốnduy nhất ở nước ta. Ông viết: “Tôi đã viết hồi kí văn chương Poète Russe của Elsanhiều tiểu luận, đã dịch hàng ngàn trang Triolet (mà ông đặt là Maiakovski và mốithơ và kịch Maiakovski. Đối với tôi, tình câm), trong đó có nhiều đoạn dài cácMaiakovski là một sự ám ảnh, một ám ảnh thi phẩm của nhà thơ Nga. Trong tổng sốlớn”1. Về tiêu chí tín và đạt, có thể trông 113 trang dịch của cuốn Poète Russe, ướcđợi ở những trang dịch của Hoàng Ngọc tính có khoảng 50 trang là thơ.Hiến. Luận án tiến sĩ của ông là viết về Về nguồn dịch, ta thấy chỉ có HoàngMaiakovski. Những người hướng dẫn ông Ngọc Hiến dịch từ nguyên tác tiếng Nga,tiếp cận nghệ thuật nhà thơ Nga vĩ đại là hai người còn lại dịch thông qua bản tiếngnhững chuyên viên có hạng, trong đó có cả Pháp (nghĩa là văn bản bị dịch hai lần), cóLili Brick – ngườ ...