Văn hóa và tộc người: Cơ cấu tổ chức của làng Việt cổ truyền ở Bắc Bộ

Một trong những điều gây choáng trước tiên cho người đi tìm hiểu làng Việt cổ truyền trên thực địa là tính chất phức tạp của cơ cấu tổ chức. Mời các bạn cùng tham khảo tài liệu "Văn hóa và tộc người: Cơ cấu tổ chức của làng Việt cổ truyền ở Bắc Bộ" để tìm hiểu một số nội dung về mảng cơ cấu về tổ chức trong bức tranh toàn cảnh về làng Việt cổ truyền, phục vụ cho việc nghiên cứu và học tập được hiệu quả.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Văn hóa và tộc người: Cơ cấu tổ chức của làng Việt cổ truyền ở Bắc Bộ VÙN HOAÁ VA TÖÅC NGÛÚÂI c¬ cÊu tæ chøc cña lµng ViÖt cæ truyÒn ë B¾c Bé T×m hiÓu lµng ViÖt cæ truyÒn, dï cè t×nh tù h¹n chÕ l¹itrong vïng ®ång b»ng vµ trung du B¾c Bé, vµ chñ yÕu trongph¹m vi cho phÐp cña tµi liÖu ®iÒn d· d©n téc häc, lµ mét con®öêng dµi, trªn ®ã t«i ®ang cè ®i nèt chÆng ®Çu: chÆng tËp hîptµi liÖu. Trong hoµn c¶nh Êy, kh«ng thÓ ®öa ra mét m« thøcchung, cµng kh«ng thÓ tr×nh bµy nh÷ng biÕn thÓ kh¸c nhau t¹inh÷ng khu vùc kh¸c nhau. §iÒu duy nhÊt lµm ®öîc trong lóc nµy lµ nªu lªn, theo méttrËt tù nµo ®ã (dï cã phÇn vò ®o¸n), nh÷ng c©u hái mµ t«i ®· vÊpph¶i trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu trªn thùc ®Þa, ®ång thêi thö gi¶i®¸p chóng trong khung mét bøc tranh chung, víi ®iÒu kiÖn ®õngquªn r»ng mçi cè g¾ng gi¶i ®¸p chØ lµ mét gi¶ thuyÕt lµm viÖc,mµ råi ®©y ngöêi ®i ®iÒn d· sÏ cã dÞp thay thÕ döíi ¸nh s¸ng cñatµi liÖu míi. Mét tËp hîp nh÷ng vÊn ®Ò, dï ®öîc tr×nh bµy döíi d¹ngnµo, kh«ng ph¶i lµ mét hå s¬ lu«n lu«n cô thÓ, vµ kh«ng kháinh¾c nhë ®Õn mét ®Ò cö¬ng, mµ tÝnh s¬ löîc ¾t sÏ lµm cho nhiÒungöêi kh«ng võa lßng. ChÝnh v× thÕ mµ ngay tõ giê ngöêi viÕt224 VÙN HOAÁ VA TÖÅC NGÛÚÂIcÇn ®Õn tÊt c¶ tÊm lßng réng löîng cña ngöêi ®äc. I. M¶ng c¬ cÊu tæ chøc trong bøc tranhtoµn c¶nh vÒ lµng ViÖt cæ truyÒn C¬ cÊu tæ chøc lµ mét khÝa c¹nh cña c¬ cÊu x· héi - chÝnhtrÞ. Nh×n trªn mét b×nh diÖn kh¸c, ®Êy còng lµ mét thµnh phÇncña kiÕn tróc thöîng tÇng. Bëi nh÷ng lý do dÔ hiÓu, khÝa c¹nhÊy cña lµng ViÖt cæ truyÒn tõng ®öîc mét sè t¸c gi¶ Ph¸p ë §«ngDö¬ng löu ý, mµ löu ý ngay tõ khi c«ng cuéc b×nh ®Þnh vïng ®Êtmíi chiÕm chöa hoµn toµn chÊm døt(1). Tuy nhiªn, sèng vµ viÕttrong kh«ng khÝ häc thuËt cña ®o¹n cuèi thÕ kû tröíc vµ ®o¹n®Çu thÕ kû nµy, kh«ng cã trong tay mét khung quy chiÕu nµo lính¬n c¸c x· héi Hy La thêi viÔn cæ, vµ, ®èi víi nh÷ng ngöêi cÇmbót vµo nöa sau thÕ kû tröíc th× lµ Phuyxten ®¬ Cul¨ngi¬(Fustel de Coulanges) vµ m« h×nh “thµnh bang cæ ®¹i”(2) häquan t©m ®Õn c¸c c¬ cÊu “duy lý” (lµng, x·, bé m¸y chÝnh quyÒnë cÊp x·...), h¬n lµ ®Õn c¸c c¬ cÊu tö¬ng ®èi Èn tµng (nh÷ng tæchøc “d©n gian” nhö gi¸p, phe...). Mét ®iÒu cÇn nãi ngay, ®Ótr¸nh mäi hiÓu lÇm v« Ých, lµ sè lín nh÷ng t¸c gi¶ gäi lµ “§«ngDö¬ng” nµy, dï dÝnh chÆt vµo sù kiÖn vµ bé m¸y thuéc ®Þa,nhöng cã lÏ chÝnh bëi vai trß cña hä trong bé m¸y Êy, ®· cã nhiÒucè g¾ng ®Ó nh×n mét c¸ch kh¸ch quan lµng x· ViÖt cæ truyÒn, mµhä kh«ng tiÕc lêi ca ngîi, vÝ chóng víi mét sè thiÕt chÕ “d©n chñ”cña phö¬ng T©y ®ö¬ng ®¹i. Dï sao, con m¾t cña ngöêi sÜ quan®· tham gia c«ng cuéc b×nh ®Þnh, cña vÞ viªn chøc cao cÊp ëthuéc ®Þa, cña nhµ truyÒn gi¸o... kh«ng thóc ®Èy hä quan t©m®óng møc ®Õn c¬ së kinh tÕ cña lµng ViÖt cæ truyÒn, cµng kh«ngt¹o ®iÒu kiÖn cho hä ®Æt kiÕn tróc thöîng tÇng (trong ®ã cã c¬cÊu tæ chøc) lªn trªn c¬ së kinh tÕ mµ xem xÐt. §iÒu ngé nghÜnh 225 VÙN HOAÁ VA TÖÅC NGÛÚÂIlµ nh÷ng ngöêi ®Çu tiªn ®¶ kÝch th¼ng vµo c¬ cÊu cæ truyÒn cñalµng x· ViÖt, ®Æc biÖt lµng x· ViÖt ë B¾c Bé, mµ ®¶ kÝch l¾m lócs©u cay, l¹i chÝnh lµ mét sè trÝ thøc ViÖt Nam ®öîc ®µo t¹o tõtröêng häc Ph¸p. KÓ ra, kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn: döíi m¾tcña tÇng líp ngöêi Ýt nhiÒu ®· ¢u hãa vÒ mÆt tö töëng vµ cã xuhöíng c¶i lö¬ng nµy, lµng x· cæ truyÒn, víi c¸c cæ tôc cña nã,trong ®ã kh«ng thiÕu g× nh÷ng hñ tôc, lµ mét trong nh÷ngchöíng ng¹i vËt lín nhÊt trªn con ®öêng c¶i c¸ch (nghÜa lµ ¢uhãa) mµ hä mong mái yªu cÇu(3). Tõ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 ®Õn nay, dï ®· dÇn dÇnthÊy ®öîc vai trß cña lµng x· trong lÞch sö nãi chung, vµ lÞch söchèng ngo¹i x©m nãi riªng cña d©n téc, c¸c nhµ nghiªn cøu ViÖtNam quan t©m ®Õn x· héi cæ truyÒn chØ míi dµnh ®öîc th× giêvµ c«ng søc ®Ó böíc ®Çu ®i vµo c¬ së kinh tÕ, vµ mét phÇn cña c¬cÊu x· héi, phÇn hîp thÓ giai cÊp. Néi dung cña cuéc th¶o luËnmµ ViÖn Sö häc ®Þnh tæ chøc quanh chñ ®Ò lµng x· ViÖt Nam cætruyÒn vµo ®Çu nh÷ng n¨m 70 lµ mét b»ng chøng(4). Nhö vËy, c¬ cÊu tæ chøc cña lµng ViÖt cæ truyÒn, trong mèiquan hÖ biÖn chøng víi c¬ së kinh tÕ vµ hîp thÓ giai cÊp, vÉn cßncã thÓ ®öîc xem lµ mét kho¶ng trèng cÇn lÊp dÇn. Mµ còng ®·®Õn lóc ph¶i b¾t tay vµo lÊp, Ýt nhÊt còng v× nh÷ng môc ®Ých sau®©y: 1. TiÕn ®Õn mét bøc tranh toµn c¶nh lµng ViÖt cætruyÒn §©y lµ môc ®Ých chÝnh, cã thÓ nãi lµ ®Þnh ®Ò më ®Çu, mµc¸c môc ®Ých kh¸c chØ lµ hÖ qu¶. “Lµng” lµ tÕ bµo sèng cña x· héiViÖt, lµ “s¶n phÈm tù nhiªn tiÕt ra tõ qu¸ tr×nh ®Þnh cö vµ céngcö cña ngöêi ViÖt trång trät”(5). HiÓu ®öîc lµng ViÖt lµ cã trongtay c¬ së tèi thiÓu vµ cÇn thiÕt ®Ó tiÕn lªn t×m hiÓu x· héi ViÖt226 VÙN HOAÁ VA TÖÅC NGÛÚÂInãi riªng, vµ x· héi ViÖt Nam nãi chung, trong søc n¨ng ®énglÞch sö cña nã, trong øng xö céng ®ång vµ t©m lý tËp thÓ cña nã,trong c¸c biÓu hiÖn v¨n hãa cña nã, c¶ trong nh÷ng ph¶n øngcña nã tröíc t×nh huèng mµ lÞch sö ®ö¬ng ®¹i ®Æt nã vµo. §iÒu®ã ®· râ r ...