Xây dựng bộ chỉ số tổn thương môi trường khí hậu trong bối cảnh biến đổi khí hậu tại tỉnh Nam Định

Ban ứng dụng khoa học địa chất Nam Thái Bình Dương (SOPAC) đã đưa ra phương pháp xây dựng bộ chỉ số tổn thương môi trường dựa trên tính tổn thương, tính chống chịu và khả năng phục hồi tự nhiên của các yếu tố môi trường. Qua nghiên cứu về các yếu tố tự nhiên và kinh tế xã hội trong bối cảnh biến đổi khí hậu tại Nam Định chúng tôi nhận thấy môi trường khí hậu bị tổn thương nhiều nhất.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Xây dựng bộ chỉ số tổn thương môi trường khí hậu trong bối cảnh biến đổi khí hậu tại tỉnh Nam ĐịnhHNUE JOURNAL OF SCIENCENatural Sciences 2018, Volume 63, Issue 3, pp. 167-175This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vnDOI: 10.18173/2354-1059.2018-0018XÂY DỰNG BỘ CHỈ SỐ TỔN THƢƠNG MÔI TRƢỜNG KHÍ HẬUTRONG BỐI CẢNH BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TẠI TỈNH NAM ĐỊNHĐào Ngọc Hùng¹, Lê Thị Hồng Thúy¹ và Cù Thị Phương²¹Khoa Địa lí, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội,²Khoa Thủy văn và tài nguyên nước, Trường Đại học Thủy lợiTóm tắt. Ban ứng dụng khoa học địa chất Nam Thái Bình Dương (SOPAC) đã đưa raphương pháp xây dựng bộ chỉ số tổn thương môi trường dựa trên tính tổn thương, tính chốngchịu và khả năng phục hồi tự nhiên của các yếu tố môi trường. Qua nghiên cứu về các yếu tốtự nhiên và kinh tế xã hội trong bối cảnh biến đổi khí hậu tại Nam Định chúng tôi nhận thấymôi trường khí hậu bị tổn thương nhiều nhất. Dựa vào cách tiếp cận của SOPAC, thông quaphương pháp thu thập sử lí số liệu, phương pháp EVI, phương pháp bản đồ và GIS cùng vớiphương pháp toán học, kết quả thu được cho thấy các vùng ven biển có chỉ số tổn thương môitrường khí hậu lớn nhất, đặc biệt tổn thương môi trường khí hậu bởi thời kì nóng, thời kì lạnh.Các vùng ở khu vực phía Tây Bắc của lãnh thổ nghiên cứu bị tổn thương ít nhất.Từ khóa: Biến đổi khí hậu, tổn thương môi trường, bộ chỉ số tổn thương môi trường khí hậu,phát triển bền vững.1. Mở đầuNguồn tài nguyên đang dần suy kiệt và bị tàn phá nặng nề do các nhu cầu vật chất của conngười đã làm cho môi trường sống ngày càng bị tổn thương hơn. Chính vì vậy, có rất nhiều tổchức và các nhà khoa học đã nghiên cứu về môi trường hoặc đầu tư các nguồn tài chính chonghiên cứu như: Chương trình môi trường Liên Hợp Quốc, Trung tâm thông tin môi trường toàncầu, Ban ứng dụng khoa học địa chất Nam Thái Bình Dương, Ngân hàng thế giới, Ngân hàng pháttriển châu Á.Nam Định là một tỉnh ven biển vùng đồng bằng sông Hồng, có nhiều lợi thế của một vùngduyên hải nhưng cũng chịu nhiều thiên tai bão lũ. Cùng với sự phát triển kinh tế, hiện nay NamĐịnh đang phải đối mặt với vấn đề môi trường như các hiện tượng nắng nóng, lạnh ẩm, các hiệntượng thời tiết cực đoan gia tăng tác động tiêu cực đến sự phát triển kinh tế và đời sống xã hội củatỉnh [1]. Trong bối cảnh đó việc xác định mức độ tổn thương của môi trường là cần thiết, giúp cáccấp quản lí xác định rõ đối tượng tổn thương và đề ra các biện pháp khắc phục chính xác và hợp lí.Đã có rất nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước theo hướng xác định mức độ tổn thương củamôi trường như xây dựng các bộ chỉ số môi trường, mà kết quả giúp các nhà khoa học, các nhàquản lí sử dụng và có định hướng trong các hoạt động bảo vệ môi trường. Nghiên cứu “Sự phânbố không gian của chỉ số hạn hán trong mùa khô ở Tiền Giang theo các kịch bản khí nhà kính 4.5và 8.5” của Đào Ngọc Hùng, Trần Văn Thương, Nguyễn Trọng Hiệu [2]; Nghiên cứu “Sự biếnđổi theo thời gian của các chỉ số hạn hán trong bối cảnh biến đổi khí hậu ở tỉnh Tiền Giang” củaNgày nhận bài: 19/2/2017. Ngày sửa bài: 20/3/2017. Ngày nhận đăng: 27/3/2017.Tác giả liên hệ: Đào Ngọc Hùng. Địa chỉ e-mail:daongochung69@gmail.com167Đào Ngọc Hùng, Lê Thị Hồng Thúy và Cù Thị PhươngTrần Văn Thương, Phan Văn Phú, Đào Ngọc Hùng [3] là những nghiên cứu định tính xây dựngchỉ số khô hạn phù hợp cho lãnh thổ Đồng bằng sông Cửu Long với một mùa khô điển hình,nhưng chỉ đánh giá tổn thương môi trường khí hậu ở khía cạnh hạn hán. Các nghiên cứu xây dựngchỉ số chất lượng môi trường đô thị (UEQI) và áp dụng cho một số đô thị tại Việt Nam” của TrầnQuang Lộc và Phạm Khắc Liêu [4], xây dựng chỉ số môi trường - xã hội cho thực hiện REDD +Cấp tỉnh của Trung tâm con người và Thiên nhiên của Nguyễn Việt Dũng, Nguyễn Hải Vân [5]đều xây dựng chỉ số môi trường theo phương pháp bán định lượng, nên tính khách quan, độ tincậy của kết quả không cao.Đánh giá tính dễ bị tổn thương môi trường được phát triển bởi Ban ứng dụng khoa học địachất Nam Thái Bình Dương (SOPAC) và Chương trình môi trường Liên hiệp quốc (UNEP)[6]bằng cách xây dựng các chỉ số dựa trên trụ cột phát triển bền vững phù hợp với đặc thù tỉnh NamĐịnh và cách tính định lượng sẽ đảm bảo kết quả mang tính khách quan và tin cậy. Hơn nữa tất cảcác chỉ số sẽ được quy về 7 mức độ để có thể so sánh mức độ tổn thương giữa các yếu tố môitrường khác nhau.Trong bài báo này, dựa trên hướng dẫn của SOPAC tác giả tiến hành xây dựng bộ chỉ số tổnthương môi trường khí hậu EVI cho tỉnh Nam Định với các chỉ số nhiệt, ẩm cho một số thiên taikhí hậu cực đoan như: thời kì nóng, thời kì lạnh, thời kì khô và thời kì ẩm. Đây là những dữ liệuthứ cấp và thông tin nền đáng tin cậy, phản ánh hiện trạng mức độ tổn thương của môi trường khíhậu, ứng dụng vào quản lí môi trường vì sự phát triển bền vững kinh tế - xã hội và phòng tránh,giảm nhẹ thiên tai do biến đổi khí hậu tại Nam Định.2. Nội dung nghiên cứu2.1. Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu2.1.1. Bối cảnh nghiên cứuNam Định là một tỉnh ven biển ở phía nam đồng bằng sông Hồng. Về vị trí địa lí, tỉnh NamĐịnh phía bắc giáp tỉnh Thái Bình, phía tây tiếp giáp với tỉnh Hà Nam, phía nam giáp với tỉnhNinh Bình, phía đông là biển Đông [8], có diện tích tự nhiên 166,9 nghìn ha, chiếm khoảng 0,5%diện tích tự nhiên của Việt Nam [9].Về đặc điểm địa lí tự nhiên, trước tiên khí hậu Nam Định là khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa cómùa đông lạnh. Nhiệt độ trung bình năm khoảng 24˚C, và có sự phân hóa theo mùa. Trong bốicảnh biến đổi khí hậu chung của khu vực, nhiệt độ ở Nam Định có xu hướng gia tăng, đặc biệttrong các năm gần đây (Hình 1). Lượng mưa trung bình năm ở Nam Định từ 1400 - 1700 mm,mùa mưa bắt đầu từ tháng V đến tháng X. Tổng lượng mưa trong mùa mưa chiếm khoảng 80%lượng mưa cả năm, mùa khô từ tháng XI đến tháng IV năm sau. Nam Định nằm trong khu vựchàng năm chịu ảnh hưởng của từ 4 đến 6 cơn bão, chủ yếu trong khoảng thời gian từ tháng 6 đếntháng 10 [7].Nằm ở rìa Đ ...