Alangium faberi Oliv. – loài ghi nhận mới cho hệ thực vật Việt Nam

Bài viết Alangium faberi Oliv. – loài ghi nhận mới cho hệ thực vật Việt Nam tiến hành phân tích đặc điểm hình thái, nhằm xác định khóa định loại để xác định tên khoa học của mẫu TTB-1 và phân biệt với các loài khác cùng chi.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Alangium faberi Oliv. – loài ghi nhận mới cho hệ thực vật Việt NamBÁO CÁO KHOA HỌC VỀ NGHIÊN CỨU VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM - HỘI NGHỊ KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 5DOI: 10.15625/vap.2022.0001 Alangium faberi Oliv. – LOÀI GHI NHẬN MỚI CHO HỆ THỰC VẬT VIỆT NAM Trần Thế Bách1, Lê Ngọc Hân1, Trần Đức Bình1, Vũ Anh Thương1, Hà Minh Tâm2, Bùi Thu Hà3,* Tóm tắt. A. faberi Oliv. có tên tiếng Việt là Thôi ba con cuông – là loài ghi nhận mới cho hệ thực vật Việt Nam, mẫu của loài này được thu ở xã Lục Dạ, huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An. A. faberi có đặc điểm hình thái giống với hai loài phổ biến A. barbatum và A. kurzii bởi các đặc điểm: lá có lông, cụm hoa có cuống, nhị có lông. A. faberi khác với hai loài A. barbatum và A. kurzii bởi đặc điểm nửa trên bao phấn nhẵn (loài A. barbatum và A. kurzii có đặc điểm nửa trên bao phấn có lông). Căn cứ vào khóa định loại để nhận biết loài A. faberi phân biệt với các loài khác của chi Alangium ở Việt Nam. Từ khóa: Con Cuông, Alangium faberi, Thôi ba, Việt Nam.1. ĐẶT VẤN ĐỀ Chi Thôi ba (Alangium) có khoảng 21 loài phân bố ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới(Angolam Adanson et al., 2007). Ở Việt Nam, chi này đã biết 7 loài: A. barbatum (R. Br.ex C. B. Clarke) Baill. ex Kuntze, A. chinense (Lour.) Harms, A. hexapetalum Lam., A.kurzii Craib, A. ridleyi King, A. salviifolium (L.f.) Wangerin, A. tonkinense Gagnep. (Têncây rừng Việt Nam (2000); Nguyễn Tiến Bân (chủ biên), 2003; Phạm Hoàng Hộ, 2000;https://powo.science.kew.org). Trong quá trình nghiên cứu tại xã Lục Dạ, huyện ConCuông, tỉnh Nghệ An, chúng tôi đã thu được mẫu có số hiệu TTB-1 và xác định mẫu đóthuộc chi Alangium và có đặc điểm hình thái khác với 7 loài đã biết ở Việt Nam. Do vậy,chúng tôi đã tiến hành phân tích đặc điểm hình thái, nhằm xác định khóa định loại để xácđịnh tên khoa học của mẫu TTB-1 và phân biệt với các loài khác cùng chi.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU2.1. Vật liệu nghiên cứu Mẫu nghiên cứu: Nghệ An (Con Cuông: xã Lục Dạ), người thu mẫu: Trần Thế Bách,Trần Đức Bình, Vũ Anh Thương, 8/6/2022, số hiệu mẫu: TTB-1. Các mẫu tiêu bản khô lưu trữ tại phòng tiêu bản của Phòng Thực vật Viện Sinh tháivà Tài nguyên sinh vật (HN), mẫu được nghiên cứu phân tích các đặc điểm hình thái đểxác định tên khoa học. 1 Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam 2 Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 3 Trường Đại học Sư phạm Hà Nội * Email: habt@hnue.edu.vn4 BÁO CÁO KHOA HỌC VỀ NGHIÊN CỨU VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM2.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp so sánh hình thái: Phân tích các đặc điểm hình thái theo Hoàng ThịSản (2009), Nguyễn Nghĩa Thìn (2007). Sau khi phân tích các đặc điểm hình thái, so sánh với các tài liệu chuyên khảo vềphân loại của chi Alangium (Angolam Adanson et al., 2007) và so sánh với mẫu tiêu bảnchuẩn và đã được định tên chính xác của loài A. faberi. Tham khảo phân bố của loài trong các tài liệu như Angolam Adanson et al. (2007),Nguyễn Tiến Bân (chủ biên) & cs. (2003), Phạm Hoàng Hộ (2000),https://powo.science.kew.org để xác định loài ghi nhận mới cho hệ thực vật Việt Nam.3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN3.1. Định loại mẫu nghiên cứu bằng đặc điểm hình thái Phân tích các đặc điểm hình thái của mẫu nghiên cứu đã xác định mẫu TTB-1thuộc họ Thôi ba (Alangiaceae) dựa vào đặc điểm hình thái: Thân bụi. Lá đơn, mọccách. Hoa đều, lưỡng tính. Số lượng cánh hoa bằng số lượng nhị. Bầu hạ, 1 ô. Quả hạch,có đài tồn tại. Sau khi phân tích các đặc điểm hình thái, so sánh với các tài liệu chuyên khảo vềphân loại của chi Alangium và so sánh với mẫu tiêu bản của loài được công bố chuẩn đãxác định được một số đặc điểm hình thái đặc trưng: lá có lông, cụm hoa có cuống, nhị cólông, nửa trên bao phấn nhẵn. Tên khoa học của mẫu TTB-1 là Alangium faberi Oliv.3.2. Khóa định loại các loài của chi Thôi ba (Alangium) ở Việt NamPHẦN 1. NGHIÊN CỨU CƠ BẢN TRONG SINH HỌC 53.3. Đặc điểm hình thái loài Alangium faberi Oliv. Alangium faberi Oliv., Hookers Icon. Pl. 18: t. 1774 (1888) – Thôi ba con cuông Các tên đồng nghĩa (synonyms) của loài Alangium faberi Oliv.: Cây bụi, cao 1-4 m; vỏ nhẵn; cành tròn, nhỏ, mảnh, có lông, có bì khổng thưa. Láđơn, mọc cách; cuống lá dài 1-2 cm; phiến lá bầu dục, hình trứng, hình thuôn, hình mác,hình thuôn-mác ngược, hay hình mác-dải, cỡ 4-19,5 × 0,5-10 cm, có 3 thùy hay nguyên,có lông; gân gốc 3-5, gân bên 4-7 cặp, có lông; gốc cụt, tròn hay hình tim, hơi lệch đếncân đối; đỉnh nhọn, có mũi dài 1,5 cm hay hơn. Cụm hoa mang 5-20 hoa, ngắn, cao 2-2,5cm; cuống cụm hoa dài 1-8 mm. Cuống hoa dài 5-8 mm. Đài hình chuông, có 5-7 thùy,mặt ngoài có lông thưa; thùy đài hình tam giác, dài 0,6-1,5 mm. Tràng gồm 5-7 cánh hoa,màu trắng, cong mạnh khi hoa nở, hình dải, cỡ 5-6 × khoảng 1 mm, có lông 2 mặt ngoàivà trong. Bộ nhị gồm 5-7 nhị dài bằng cánh hoa; chỉ nhị dài khoảng 1-2 mm, gắn với cánhhoa tại gốc, có lông ở phần trên; bao phấn dài 4-6 mm, hình tam giác dài, gốc rộng khoảng1 mm, nửa trên mặt trong bao phấn nhẵn, có lông ở gốc. Đĩa mật hình cầu. Bầu hạ, 1 ô,nhẵn; vòi nhụy nhẵn; đầu nhụy hình cầu, nhẵn. Quả hạch màu tím khi chín, gần hình cầuhay hình elip, cỡ 6,5-14 x 4-7 mm, thùy đài tồn tại ở đỉnh quả. (Hình 1) Typus (Tiêu bản chuẩn): E.H. Wilson 4505 (Syntypus: A – Arnold Arboretum,Cambridge, USA) Loc. class. (Nơi thu mẫu chuẩn): “China: Sichuan: Daning Xian, cliffs, 600 m”. Sinh học và sinh thái: Mùa hoa tháng 6, mùa quả tháng 9. Mọc trong rừng thưa. Phân bố: Nghệ An (Con Cuông: Lục Dạ) (lần đầu tiên ghi nhận ở Việt Nam trongnghiên cứu này), còn có ở Trung Quốc. ...