BA TƯ VÀ AFGHANISTAN CANH TÂN

Công cuộc cách mạng và duy tân của Mustapha Kémal làm rung động cả Trung Á. Ngày 21 tháng hai năm 1921 một đảng quốc gia do một quân nhân, Riza Khan, lãnh đạo, lật đổ triều đình Ba Tư(1) và năm ngày sau ký một hiệp ước thân ái với Nga Xô. Riza Khan hứa không để một ngoại quốc nào dùng Ba Tư làm "căn cứ hoạt động" và Nga Xô bằng lòng từ bỏ các đặc quyền từ thời Nga Hoàng. Chính sách của Anh là luôn luôn giữ một số quốc gia làm trái độn...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
BA TƯ VÀ AFGHANISTAN CANH TÂN Bán đảo Ả Rập_Chương VIBA TƯ VÀ AFGHANISTAN CANH TÂNCông cuộc cách mạng và duy tân của Mustapha Kémal làm rung động cảTrung Á. Ngày 21 tháng hai năm 1921 một đảng quốc gia do một quân nhân,Riza Khan, lãnh đạo, lật đổ triều đình Ba Tư(1) và năm ngày sau ký mộthiệp ước thân ái với Nga Xô. Riza Khan hứa không để một ngoại quốc nàodùng Ba Tư làm căn cứ hoạt động và Nga Xô bằng lòng từ bỏ các đặcquyền từ thời Nga Hoàng. Chính sách của Anh là luôn luôn giữ một số quốcgia làm trái độn giữa Nga và Ấn Độ, nay thấy Nga chịu rút ra khỏi Ba Tư,cũng bằng lòng rút hết quân đội gồm mười hai ngàn người về mẫu quốc.Vậy là Riza Khan nhờ Moscow mà cởi được cái ách của Anh. Nhưng mớicởi được cái ách đó thì lại bực mình về thái độ kể ơn và hống hách củaMoscow. Tình thân ái bị sứt mẻ: hai bên gây gổ nhau về vấn đề đánh cá trênbiển Caspienne ở biên giới Nga và Ba Tư. Cáo già Anh vẫn rình ở bên, liềnnắm lấy cơ hội, ve vãn Riza Khan, hứa giúp đỡ; Riza Khan đáp lại, cho côngty dầu lửa Anh - Ba Tư hoạt động dễ dàng. Moscow vội vàng tỏ vẻ hòa hảovới Riza Khan. Nhờ vậy Ba Tư giữ được thế gần như trung lập, hơi thiênAnh. Anh không đòi hỏi gì hơn.Ít năm sau, Afghanistan theo chính sách Ba Tư vì thấy nó có kết quả. Quốcvương Amanullah có óc tiến bộ, muốn canh tân quốc gia như Kémal, năm1927 ký một hiệp ước thân ái với Nga, nhờ Nga giúp kỹ thuật gia và sỹquan. Nhưng ông ta đi hơi quá lố nên mất ngôi, và Nadir Khan lên thay ông,tuyệt giao với Nga, ngưng công cuộc duy tân, nhưng cũng không liên kếtchặt chẽ với Anh. Anh cũng không cầu gì hơn.VẤN ĐỀ HỒI GIÁO Ớ NGA SAU CUỘC CÁCH MẠNG THÁNGMƯỜIVậy Nga Xô có vẻ không hung hăng, cố tranh ăn với các đế quốc Tâyphương như thời Nga Hoàng. Nguyên do một phần cũng tại còn phải giảiquyết nhiều vấn đề ở ngay trong nước: vấn đề các nhóm đối lập, vấn đề kinhtế, vấn đề các dân tộc thiểu số, đặc biệt là các dân tộc Hồi giáo. Năm 1917,Nga có mười sáu triệu dân gốc Thổ theo Hồi giáo và Nga Hoàng luôn luônphải đối phó với họ. Sau cuộc Cách Mạng Tháng Mười, họ nổi dậy, hoặcđứng về phe cựu hoàng, hoặc đứng về phe Menchevik (phe nghịch vớiBolchevik đương cầm quyền, và ôn hòa hơn), đòi lập một quốc gia tự trị ởAzerbaidjan, Arménie và Géorgie. Lênin lập lại được trật tự ở Azerbaìdjan,một tỉnh rất quan trọng vì có mỏ dầu lửa Bakou. Rồi ông ta xúi dân theo KiTô giáo ở Arménie xung đột với dân theo Hồi giáo.Còn nhiều vụ rắc rối đại loại như vậy, kể hết thì rườm quá. Ngay một sốngười Hồi giáo theo Staline, như Ali Ogli, gốc Tartare ở miền Kazan -thường tự xưng là Hoàng đế Galiev (Sultan Galiev) - cũng chống lại chínhsách của Staline, cho rằng Staline đã lầm lẫn, quá chú ý tới phong trào cáchmạng ở Tây Âu, ở những xứ kỹ nghệ đã phát triển, và chịu thất bại ở Đức, ởHung; mà không phát động, ủng hộ những phong trào cách mạng ở phươngĐông, nơi mà cách mạng dễ thành công hơn vì chính những người Hồi giáomới thực là vô sản hơn giai cấp vô sản ở Tây Âu. Ông ta bảo sự xung độtquan trọng không phải là giữa giai cấp tiểu tư sản và giai cấp vô sản, mà làgiữa các quốc gia kỹ nghệ hóa và các quốc gia kém phát triển.Và ông ta đề nghị thành lập một quốc gia Cộng sản Hồi giáo ở Nga, trêntrung lưu sông Volga gồm tất cả các dân tộc Hồi giáo ở Nga; các dân tộcHồi giáo này sẽ truyền bá chủ nghĩa Cộng sản qua phương Đông; rồi cácquốc gia thuộc địa hoặc bán thuộc địa ở châu Á sẽ liên kết với nhau chốngcác quốc gia thực dân châu Âu.Staline không chấp nhận chính sách đó, và Galiev bị thanh trừng năm1937. Phải đợi tới hết Thế chiến thứ nhì, Nga Xô mới theo đường lối củaGaliev. Giữa hai Thế chiến họ không thể nghĩ tới đường lối đó được, chỉ locủng cố nội bộ, khuếch trương kỹ nghệ đã.CHÍNH SÁCH MÂU THUẪN CỦA ANH Ở Ả RẬP - MẬT ƯỚCSYKES - PICOTVì vậy mà chúng ta hiểu tại sao trong số bốn cường quốc châu Âu lăm lechia cắt đế quốc Thổ ở thế kỷ trước và đầu thế kỷ này tức Nga, Đức, Anh,Pháp, từ sau Thế chiến thứ nhất chỉ còn lại có Anh, Pháp là tung hoành ởbán đảo Ả Rập, vừa thông lưng với nhau mà vừa phản ngầm nhau.Đầu Thế chiến thứ nhất cũng như đầu Thế chiến thứ nhì, khí thế của quânĐức mạnh như vũ bão, tháng tám năm 1914 đánh tan liên quân Pháp, Bỉ,Anh (quân đội Anh lúc đó mới gởi qua) ở mặt trận Bỉ rồi tiến vào đất Pháp.Anh, Pháp lúng túng, phải dồn gần hết lực lượng vào mặt trận Tây Âu.Thổ thấy vậy, tin rằng Đức sẽ thắng, đứng về phe Đức. Dĩ nhiên Đức cùngvới Thổ tìm cách cắt đứt đường giao thông của Anh qua Ấn Độ, muốn vậythì phải chiếm bán đảo Ả Rập, tới Ai Cập.Chính sách của Anh là dùng nhiều quân thuộc địa hoặc quân bản xứ rồi chỉhuy họ để họ chiến đấu trên các mặt trận ngoài Châu Âu. Cho nên ngay từđầu, chính quyền Anh ở Ai Cập đã ve vãn một thân hào Ả Rập tên làHussein. Hussein vẫn khoe rằng mình thuộc dòng dõi giáo chủ Mohamed, vìông tổ của mình cưới một ái nữ của giáo chủ tên là Fatima. Do đ ...