Báo cáo nghiên cứu khoa học HỆ THỐNG ĐÀN MIẾU TẠI KINH ĐÔ HUẾ THỜI NGUYỄN

Trong quy hoạch tổng thể của kinh đô Huế đầu thời Nguyễn, hệ thống đàn miếu giữ một vị trí vô cùng quan trọng. Thời Nguyễn (1802-1945), Nho giáo được đưa lên vị trí quốc giáo để ổn định xã hội sau mấy trăm năm chia cắt, loạn lạc. Có thể nói, hệ thống đàn miếu do nhà nước xây dựng là biểu trưng cụ thể của tư tưởng tôn sùng Nho giáo. Cho đến nay, Huế cũng là nơi duy nhất còn bảo tồn được một hệ thống di tích thuộc dạng này một cách đầy đủ và...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " HỆ THỐNG ĐÀN MIẾU TẠI KINH ĐÔ HUẾ THỜI NGUYỄN " 29Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 HEÄ THOÁNG ÑAØN MIEÁU TAÏI KINH ÑOÂ HUEÁ THÔØI NGUYEÃN Phan Thanh Hải* Ñaët vaán ñeà Trong quy hoaïch toång theå cuûa kinh ñoâ Hueá ñaàu thôøi Nguyeãn, heä thoángñaøn mieáu giöõ moät vò trí voâ cuøng quan troïng. Thôøi Nguyeãn (1802-1945), Nhogiaùo ñöôïc ñöa leân vò trí quoác giaùo ñeå oån ñònh xaõ hoäi sau maáy traêm naêm chiacaét, loaïn laïc. Coù theå noùi, heä thoáng ñaøn mieáu do nhaø nöôùc xaây döïng laø bieåutröng cuï theå cuûa tö töôûng toân suøng Nho giaùo. Cho ñeán nay, Hueá cuõng laø nôiduy nhaát coøn baûo toàn ñöôïc moät heä thoáng di tích thuoäc daïng naøy moät caùchñaày ñuû vaø phong phuù nhaát. Theo quan nieäm truyeàn thoáng cuûa Nho giaùo phöông Ñoâng, baäc Thieântöû cai trò thieân haï bao giôø cuõng phaûi thôø cuùng 3 loaïi ñoái töôïng: 1) Thôø TrôøiÑaát (vôùi yù nghóa laø cha meï cuûa nhaø vua vì vua laø Thieân töû); 2) Thôø toå tieân(nhöõng ngöôøi coù coâng sinh thaønh döôõng duïc nhaø vua); vaø 3) Thôø caùc thaànlinh (nhöõng theá löïc sieâu nhieân baûo veä, phoø giuùp nhaø vua). Vì vaäy, moãi trieàuñaïi quaân chuû sau khi ñöôïc thaønh laäp ñeàu chuù yù xaây döïng ñaøn mieáu ñeå thôøcuùng ba loaïi ñoái töôïng naøy. Theo thöù baäc veà taàm quan troïng, trieàu Nguyeãn xeáp vieäc thôø cuùng teá töïôû caùc mieáu ñaøn thaønh 3 baäc: Ñaïi töï, Trung töï vaø Quaàn töï. Theo söï phaân loaïinaøy, thuoäc baäc Ñaïi töï goàm: - Ñaøn Nam Giao. - Lieät mieáu: Goàm Nguyeân Mieáu vaø Taû Mieáu ôû Thanh Hoùa; caùc mieáu thôøtoå taïi kinh ñoâ Hueá ôû beân trong Hoaøng Thaønh (Trieäu Mieáu, Thaùi Mieáu, HöngMieáu vaø Theá Mieáu). - Caùc bieät mieáu cuûa hoaøng gia goàm: mieáu Phuïng Tieân (thôø caùc vò vuaNguyeãn), cung Khaùnh Ninh (thôø vua Minh Maïng), cung Baûo Ñònh (thôø vuaThieäu Trò) vaø mieáu Cung Toân (thôø vua Duïc Ñöùc). - Ñaøn Xaõ Taéc. Baäc Trung töï goàm: - Mieáu Lòch Ñaïi Ñeá Vöông. - Vaên Mieáu (mieáu Tieân Sö). - Ñaøn Tieân Noâng. - Khaûi Thaùnh Töø. Baäc Quaàn töï goàm caû ba loaïi hình mieáu, ñaøn, töø, cuï theå laø: - Quaàn mieáu: Voõ Mieáu, mieáu Leâ Thaùnh Toân, mieáu Ñoâ Thaønh Hoaøng,mieáu Khai Quoác Coâng Thaàn, mieáu Trung Höng Coâng Thaàn, mieáu Trung TieátCoâng Thaàn, mieáu Quoác Vöông Chieâm Thaønh, mieáu Quoác Vöông Chaân Laïp,* Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá.30 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010mieáu Hoäi Ñoàng, mieáu Nam Haûi Long Vöông, mieáu Haø Baù, mieáu Phong Baù,mieáu Vuõ Sö, mieáu Hoûa Thaàn, mieáu Hoûa Phaùo Thaàn... - Quaàn töø (ñeàn thôø): Goàm ñeàn thôø caùc Sôn thaàn taïi laêng caùc chuùa vaø vuaNguyeãn nhö Sôn thaàn nuùi Thieân Thuï, nuùi Khaûi Vaän, nuùi Höng Nghieäp, nuùiHieáu Sôn, nuùi Thuaän Ñaïo, nuùi Khieâm Sôn..., ñeàn thôø Quan Coâng, ñeàn TieânY, ñeàn Hieàn Löông, ñeàn Trung Nghóa, ñeàn Thieân Phi, ñeàn Thai Döông phunhaân, ñeàn thôø nuùi Ngoïc Traûn, nuùi Thuùy Vaân, nuùi Haûi Vaân, ñeàn thôø caùc cöûabieån Thuaän An, Tö Hieàn, ñeàn thôø caùc thaân thaàn cuûa trieàu Nguyeãn nhö AnhDueä Hoaøng thaùi töû, Dieãn quoác coâng, Ñöùc quoác coâng, v.v.. - Ñaøn teá: goàm ñaøn AÂn Töï, ñaøn Sôn Xuyeân, ñaøn AÂm Hoàn. Taïi kinh ñoâ Hueá, vieäc quy hoaïch vò trí ñeå xaây döïng caùc ñaøn mieáu ñöôïctính toaùn raát kyõ döïa treân caùc nguyeân taéc veà dòch hoïc vaø phong thuûy truyeànthoáng. Theo caùc nguyeân taéc naøy thì vò trí Hoaøng Thaønh luoân naèm ôû trungtaâm, “toïa baéc dieän nam” (ôû Hueá thì leäch qua truïc taây baéc-ñoâng nam nhöngvaãn tính laø höôùng baéc nam) ñeå Thaùnh nhaân “höôùng minh nhi trò” (höôùngveà leõ saùng ñeå cai trò thieân haï). Phía tröôùc Hoaøng Thaønh laø mieáu thôø Toå vaøñaøn Xaõ Taéc ñöôïc boá trí theo nguyeân taéc “taû Toå, höõu Xaõ” nhöng coù söï thayñoåi khaù ñaëc bieät (seõ baøn ôû sau). Coøn veà cô baûn, heä thoáng ñaøn mieáu ñöôïc boátrí ôû phía taây vaø taây nam kinh ñoâ, chuùng laø yeáu toá giuùp giöõ yeân maët taây cuûaKinh Thaønh vaø noái keát giöõa phaàn döông cô (Kinh Thaønh vaø caùc kieán truùcdaønh cho ngöôøi ñang soáng ôû phía ñoâng) vôùi theá giôùi aâm phaàn (mieàn laêngtaåm) ôû phía taây vaø taây nam. Tö lieäu veà heä thoáng ñaøn mieáu thôøi Nguyeãn khaù phong phuù, nhaát laø caùctö lieäu cuûa trieàu Nguyeãn nhö Ñaïi Nam thöïc luïc, Ñaïi Nam nhaát thoáng chí,Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, Chaâu baûn, Minh Maïng chính yeáu… Ngaytrong thôøi Phaùp thuoäc cuõng coù raát nhieàu coâng trình khaûo cöùu veà ñaøn mieáuvaø caùc nghi leã lieân quan cuûa caùc hoïc giaû ngöôøi Phaùp vaø ngöôøi Vieät, chuû yeáuñaêng taûi treân taäp san cuûa Tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå (BFEO), taäp san cuûa HoäiNhöõng Ngöôøi Yeâu Hueá Coå (BAVH). Töø sau naêm 1945 ñeán nay ñaõ coù khoângít nhaø nghieân cöùu tieáp tuïc coâng boá nhöõng keát quaû khaûo cöùu veà vaán ñeà naøy.Tuy vaäy, ít coù ngöôøi nhìn nhaän vaø nghieân cöùu toaøn boä heä thoáng di tích ñaønmieáu cuûa trieàu Nguyeãn nhö moät heä thoáng thoáng nhaát, nhaát laø vieäc xaùc ñònhvò trí, vai troø cuûa chuùng trong toång theå quy hoaïch cuûa kinh ñoâ Hueá. Trong baøi vieát döôùi ñaây, keá thöøa caùc thaønh quaû nghieân cöùu töø tröôùcnhöng coù choïn loïc, vaø heä thoáng hoùa, ngöôøi vieát seõ trình baøy moät caùch toångquan veà heä thoáng ñaøn mieáu cuûa trieàu Nguyeãn, nhöõng di tích bieåu tröng chotö töôûng Nho giaùo Vieät Nam theá kyû XIX vaø ñaàu theá kyû XX. I. Heä thoáng ñaøn mieáu thuoäc baäc Ñaïi töï 1. Ñaøn Nam Giao Laø coâng trình teá töï quan troïng nhaát, cuõng laø ñaøn teá ñöôïc xaây döïng quymoâ nhaát trong lòch söû Vieät Nam. Ñaøn ñöôïc vua Gia Long cho xaây döïng vaøonaêm 1806, treân ña ...