Báo cáo nghiên cứu khoa học SỰ TƯƠNG ĐỒNG VÀ DỊ BIỆT GIỮA LĂNG TẨM NHÀ NGUYỄN (VIỆT NAM) VÀ LĂNG TẨM NHÀ MINH, THANH (TRUNG QUỐC)

Triều đại nhà Nguyễn và triều đại nhà Minh, Thanh là những vương triều phong kiến cuối cùng ở Việt Nam và Trung Quốc, lăng mộ của các hoàng đế và những công trình kiến trúc của các triều đại này cũng theo đó bước vào giai đoạn cáo chung của thời kỳ quân chủ. Có thể nói kiến trúc lăng mộ nhà Nguyễn so với các thời kỳ trước phát triển hoàn chỉnh, quy mô to lớn, đánh dấu một giai đoạn rực rỡ của nền kiến trúc lăng mộ cổ Việt Nam. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " SỰ TƯƠNG ĐỒNG VÀ DỊ BIỆT GIỮA LĂNG TẨM NHÀ NGUYỄN (VIỆT NAM) VÀ LĂNG TẨM NHÀ MINH, THANH (TRUNG QUỐC) " 35 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 SÖÏ TÖÔNG ÑOÀNG VAØ DÒ BIEÄT GIÖÕA LAÊNG TAÅM NHAØ NGUYEÃN (VIEÄT NAM) VAØ LAÊNG TAÅM NHAØ MINH, THANH (TRUNG QUOÁC) Trương Nguyễn Ánh Nga* Trieàu ñaïi nhaø Nguyeãn vaø trieàu ñaïi nhaø Minh, Thanh laø nhöõng vöôngtrieàu phong kieán cuoái cuøng ôû Vieät Nam vaø Trung Quoác, laêng moä cuûa caùchoaøng ñeá vaø nhöõng coâng trình kieán truùc cuûa caùc trieàu ñaïi naøy cuõng theo ñoùböôùc vaøo giai ñoaïn caùo chung cuûa thôøi kyø quaân chuû. Coù theå noùi kieán truùclaêng moä nhaø Nguyeãn so vôùi caùc thôøi kyø tröôùc phaùt trieån hoaøn chænh, quymoâ to lôùn, ñaùnh daáu moät giai ñoaïn röïc rôõ cuûa neàn kieán truùc laêng moä coå VieätNam. Cuõng ñaõ coù nhieàu yù kieán cho raèng laêng caùc hoaøng ñeá nhaø Nguyeãn coùnhieàu neùt töông ñoàng vôùi laêng caùc hoaøng ñeá nhaø Minh, Thanh Trung Quoác,nhöng nhöõng tieáp bieán vaên hoùa naøy theá naøo thì chöa coù coâng trình nghieâncöùu cuï theå. Baøi vieát naøy thoâng qua vieäc khaûo saùt ñaëc ñieåm cuûa moät soá khulaêng moä chính cuûa hai trieàu Minh, Thanh, töø ñoù so saùnh vôùi laêng taåm trieàuNguyeãn ñeå neâu ra nhöõng neùt töông ñoàng vaø dò bieät giöõa laêng taåm cuûa VieätNam vaø Trung Quoác. I. Laêng taåm nhaø Minh, Thanh Trung Quoác 1. Laêng taåm nhaø Minh Nhaø Minh töø Thaùi Toå Chu Nguyeân Chöông ñeán Tö Toâng Chu Do Kieåmtoång coäng coù 16 vò hoaøng ñeá, ngoaøi ra coøn coù 5 vò khaùc ñöôïc truy toân hoaøngñeá, 15 vò trong soá hoaøng ñeá neâu treân vaø 5 vò ñöôïc truy toân xaây laêng moä taïi 6nôi thuoäc Ñinh Di, tænh Giang Toâ; Nam Kinh, Phuïng Döông, tænh An Huy;Xöông Bình vaø ngoaïi oâ phía taây Baéc Kinh; Chung Töôøng, tænh Hoà Baéc. Quaàn theå caùc laêng taåm trieàu Minh goàm Toå Laêng (laêng moä toå khaûo 3 ñôøicuûa Chu Nguyeân Chöông), Hoaøng Laêng (laêng moä cha meï cuûa Chu NguyeânChöông), Hieáu Laêng (laêng Thaùi Toå Chu Nguyeân Chöông), Thaäp tam laêng(quaàn theå laêng moä 13 vò vua nhaø Minh) vaø Caûnh Ñeá Laêng. Döôùi ñaây chæ xingiôùi thieäu ñoâi neùt veà Hieáu Laêng vaø Thaäp tam laêng. 1.1. Hieáu Laêng Chu Nguyeân Chöông laø vò vua khai quoác trieàu Minh, sau khi cheát ñöôïcchoân caát taïi Nam Kinh phía ñoâng thaønh ÖÙng Thieân Phuû, nuùi Chung Sôn,döôùi ñoài Ñoäc Long. Laêng naøy khôûi coâng xaây döïng vaøo naêm Hoàng Vuõ 14 (naêm1381, coù thuyeát cho raèng vaøo naêm Hoàng Vuõ thöù 9), ñeán naêm Hoàng Vuõ thöù16 thì chuû theå kieán truùc cô baûn hoaøn thaønh. Hieáu Laêng döïa theá nuùi xaây* Nghieân cöùu sinh Ñaïi hoïc Nam Khai, Thieân Taân, Trung Quoác.36 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010döïng, toïa baéc trieàu nam, chuû theå kieán truùc khu laêng coù theå phaân thaønh 2phaàn tröôùc vaø sau. Phaàn phía tröôùc goàm thaàn ñaïo, töø Haï Maõ Phöôøng ñeánLinh Tinh Moân. Haï Maõ Phöôøng xaây theo kieåu 2 truï xung thieân thaïch baøiphöôøng, treân baûng khaéc haøng chöõ ngang “Quan vieân caùc ty xuoáng ngöïa”.Caùch bia haï maõ phía baéc 1,5 daëm coù 1 cöûa ñaù, goïi laø Ñaïi Kim Moân, ñaây laøcöûa chính cuûa toaøn boä khu laêng. Phía baéc Ñaïi Kim Moân laø laàu Ñaïi Bi, trongdöïng bia “Ñaïi Minh Hieáu Laêng thaàn coâng thaùnh ñöùc”, vaên bia do con ChuNguyeân Chöông laø Minh Thaønh Toå Chu Ñeä soaïn thaûo, thuaät laïi cuoäc ñôøi vaøsöï nghieäp cuûa vua cha. Taây baéc bi ñình, qua caàu Ngöï Haø laø thaàn ñaïo thaïchkhaéc, thieát keá 12 ñoâi thuù ñaù: sö töû, giaûi traõi, laïc ñaø, voi, kyø laân, ngöïa, moãiloaïi 2 ñoâi, ñoâi tröôùc ngoài xoåm, ñoâi sau ñöùng, phía baéc daõy thuù ñaù laø 1 ñoâivoïng truï, vaø voõ töôùng, vaên thaàn moãi loaïi 2 ñoâi, tieáp tuïc höôùng veà phía baécnöõa laø cöûa Linh Tinh, hieän chæ coøn coät truï. Thaàn ñaïo cuûa Hieáu Laêng xeáp ñaëtquanh co theo theá nuùi, ñieàu naøy khaùc vôùi thaàn ñaïo cuûa caùc laêng taåm tröôùcñoù laø xaây thaúng taép. Boä phaän kieán truùc chuû theå phía sau cuûa Hieáu Laêng laø phaàn laêngtaåm, naèm phía ñoâng baéc cöûa Linh Tinh. Qua caàu ñaù 5 nhòp, chính baéc laø cöûaVaên Voõ Phöông, voán coù 5 cöûa, ngoùi vaøng, maùi ñôn, laâu ngaøy neân ñaõ suïp ñoå,hieän nay thay baèng Laêng Moân, treân cöûa ñeà 3 chöõ “Minh Hieáu Laêng”. Quakhoûi Laêng Moân laø cöûa höôûng ñieän cuõ. Bi ñieän hieän ñaõ bò hö hoûng, trong biñieän coù bi kyù do 2 vua nhaø Thanh laø Thaùnh Toå vaø Cao Toâng khi ñi tuaàn vaøoyeát laêng ñaõ ghi. Phía baéc cöûa höôûng ñieän laø neàn nhaø höôûng ñieän, voán coù 3taàng caáp, xaây theo kieåu chính ñieän ôû hoaøng cung, ñieän naøy bò suïp ñoå vaøothôøi kyø Thaùi Bình Thieân Quoác, sau ñoù xaây laïi treân neàn cuõ ñieän nhoû 3 gian,2 beân voán dó coù Ñoâng Taây vu ñieän moãi nhaø 15 gian. Phía baéc höôûng ñieänqua moät cöûa voøm laø ñeán vò trí moä, qua theâm moät caây caàu lôùn laø gaëp MinhLaâu thaønh vuoâng, sau minh laâu laø goø ñaát phong thoå hình troøn lôùn, goïi laø“Vieân khöu” hay “Baûo ñænh”, huyeàn cung nôi ñaët thi haøi hoaøng ñeá ngay döôùikhu vöïc naøy. Hieáu Laêng coù thaønh bao boïc, chu vi thaønh 22,5km, töø Haï MaõPhöôøng ñeán Minh Laâu daøi 2,62km. Hieáu Laêng laø laêng ñaàu tieân cuûa nhaø Minh so vôùi laêng moä ñôøi Ñöôøng,Toáng coù 3 söï caûi caùch lôùn. Thöù nhaát veà boá cuïc cuûa khu laêng, thay boá cuïctröôùc ñaây laø kieåu Hoaøng thaønh 4 cöûa, goø moä chính giöõa thaønh (Phuïng DöôngHoaøng Laêng, laêng cuûa cha meï Chu Nguyeân Chöông, cuõng coøn quy cheá naøy)thaønh boá cuïc tröôùc vuoâng sau troøn, nam baéc moät truïc nhaát quaùn, kieántruùc khu laêng theo höôùng töø baéc tieán cao daàn ñeán nam, khu vöïc moä naèmñoaïn cuo ...