Biến đổi xã hội trong tiến trình đô thị hóa tại quận 2, thành phố Hồ Chí Minh nhìn từ các số liệu thống kê

Bài viết này tìm hiểu những biến đổi xã hội trong tiến trình đô thị hóa tại quận 2 để cho thấy bối cảnh chung của cụm đề tài Biến đổi xã hội trong quá trình đô thị hóa tại phường Cát Lái, quận 2.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Biến đổi xã hội trong tiến trình đô thị hóa tại quận 2, thành phố Hồ Chí Minh nhìn từ các số liệu thống kê11CHUYÊN MỤCKINH TẾ HỌC - XÃ HỘI HỌCBIẾN ĐỔI XÃ HỘI TRONG TIẾN TRÌNH ĐÔ THỊ HÓATẠI QUẬN 2, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINHNHÌN TỪ CÁC SỐ LIỆU THỐNG KÊTRẦN ĐAN TÂMNGUYỄN THỊ CÚC TRÂMQuận 2 là một quận mới được thành lập trong quá trình đô thị hóa tại TPHCM.Tính đến năm 2014, quận 2 mới có 17 tuổi kể từ khi chính thức xác lập đơn vịhành chính đô thị. Đây là một địa bàn có những biểu hiện rất đặc trưng cho quátrình đô thị hóa nhanh. Nhìn từ các số liệu thống kê chính thức, có thể thấy cácbước phát triển của vùng đất này trong gần 20 năm qua. Bài viết này tìm hiểunhững biến đổi xã hội trong tiến trình đô thị hóa tại quận 2 để cho thấy bối cảnhchung của cụm đề tài Biến đổi xã hội trong quá trình đô thị hóa tại phường CátLái, quận 2.Quận 2 nằm ở phía đông bắc TPHCM,là một trong năm quận mới củaTPHCM, được chính thức thành lậpvào ngày 1/4/1997 (Nghị định số03/CP ngày 6/01/1997 của Chính phủvà được cụ thể hóa bởi Quyết định số1198/QĐ-UB-NC ngày 18/3/1997 củaỦy ban Nhân dân TPHCM). Mười mộtphường của quận 2 được tách ra từ 5xã của huyện Thủ Đức cũ. Phía bắcTrần Đan Tâm. Thạc sĩ. Trung tâm Xã hộihọc, Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ.Nguyễn Thị Cúc Trâm. Thạc sĩ. Trung tâmXã hội học, Viện Khoa học xã hội vùngNam Bộ..của quận 2 giáp quận Thủ Đức mới;phía đông giáp quận 9; tây và tâybắc tiếpnối trung tâm nội thành cũ (quận 1 vàquận Bình Thạnh); phía tây nam giápquận 4 và quận 7; phía đông nam giáptỉnh Đồng Nai. Hơn một nửa địa giớicủa quận 2 là đường bờ sông (SàiGòn). Địa bàn quận 2 mới gần với nộithành nhất, nhưng trước đây, khi cònthuộc huyện Thủ Đức, lại là “vùng sâuvùng xa”, dân cư thưa và ít phát triểnhơn.Tiến trình đô thị hóa tại quận 2 khôngphải chỉ bắt đầu từ khi thành lập quận.12TRẦN ĐAN TÂM - NGUYỄN THỊ CÚC TRÂM – BIẾN ĐỔI XÃ HỘI...Sau chủ trương Đổi mới (1986), tạiTPHCM xảy ra một quá trình đô thịhóa nhanh. Giao lưu với nội thành làmột hiện tượng luôn xảy ra ở các khuvực ngoại vi thành phố. Với quận 2cũng vậy. Do vị trí rất gần với nộithành, vùng sau này là quận 2 cũng làmột điểm nóng, trước hết là tình hìnhchuyển đổi mục đích sử dụng đất, vàsau đó là những thay đổi về kinh tế xã hội - văn hóa trong các cộng đồngdân cư. Đặc biệt, sau thời điểm1/4/1997, khi quận 2 trở thành khuvực đô thị chính thức, các biến đổi xãhội càng mạnh mẽ hơn. Có thể nóitách huyện, lập quận chính là cú híchcủa đô thị hóa tại quận 2.1. BIẾN ĐỔI XÃ HỘI TRONG TIẾNTRÌNH ĐÔ THỊ HÓA TẠI QUẬN 2 –NHÌN TỪ CÁC SỐ LIỆU THỐNG KÊ1.1. Biến đổi về sử dụng đất đaiViệc mở rộng không gian đô thị tạiTPHCM bắt đầu sôi động từ năm1989. Nhà nước đưa ra các dự án vàtiến hành đền bù giải tỏa đất nôngnghiệp để xây dựng nhà cửa, khucông nghiệp. Kéo theo đó là cơn sốtmua bán đất ở vùng ngoại thành venđô. Vừa chính thức, vừa tự phát, việcchuyển đổi mục đích sử dụng đất mauchóng xảy ra tại các vùng ven đô cũ.Từ khi thành lập (4/1997) đến năm2013, diện tích đất nông nghiệp củaquận 2 từ 2.581,60ha (chiếm 50%diện tích tự nhiên) giảm xuống chỉ còn750,82ha (chiếm 15% diện tích tựnhiên); đất ở từ 495,4ha (với 87,7% làđất ở đô thị) tăng lên 1.585,13ha(100% là đất ở đô thị) (Tổng hợp từChi cục Thống kê quận 2, 1998; CụcThống kê TPHCM, 1998, Biểu: Thốngkê diện tích đất; và Chi cục Thống kêquận 2, 2014, tr. 8). Trên địa bàn quận2 có những vùng đã được quy hoạchlại toàn bộ (các phường Thủ Thiêm,An Khánh, Bình Khánh và An LợiĐông); dân cư hầu như đã được giảitỏa hết để phục vụ xây dựng trungtâm đô thị mới Thủ Thiêm. Nhưng dùđã gần 20 năm chính thức là đơn vịhành chính đô thị, quận 2 hiện nay vẫnnhư một “đại công trường xây dựng”,các khu vực quần cư bị đảo lộn vàtình trạng quần cư không đồng đều.Các trục đường giao thông đi quaquận 2 tạo điều kiện cho quận thôngthương với nội thành (cầu và hầm ThủThiêm), đi ra tỉnh khác (đường songhành, các đường đi ra cảng Cát Lái,vào đường cao tốc Long Thành - DầuGiây), nhưng đồng thời cũng ảnhhưởng đến đời sống dân cư vì mật độgiao thông (xe lớn) cao, chia cắt cáckhu vực dân cư.1.2. Biến đổi về dân cưTừ dân số 98.265 người với mật độtrung bình 1.976 người/km2 (tính toántừ số liệu của Cục Thống kê TPHCM,2001, tr. 17, 19), quận 2 được quyhoạch tăng lên mật độ 10.000 đến120.000 người/km2 (dân số từ 500.000đến 600.000 người) (xem Quyết địnhsố 6577/QĐ-UB-QLĐT của Ủy banNhân dân TPHCM ngày 7/12/1998 vềviệc Phê duyệt quy hoạch chung quận2). Nhưng sau gần 20 năm thành lập,đến năm 2013, dân số quận 2 mới140.436 người, với mật độ 2.823người/km2 (tính toán từ số liệu củaCục Thống kê TPHCM, 2014, tr. 25).TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 12 (208) 201513Bảng 1. So sánh mật độ dân số và tốc độ tăng dân sốtrên địa bàn chỉ 2,19%,nhưng cộng đồng cư dânMật độ 1997 Mật độ 2013 Tốc độ tăng dân22(người/km ) (người/km ) số (2013/1997)quận 2 mang đậm tínhchất nông thôn ngoạiQuận 21.9 ...