Biểu tượng cổ mẫu trong văn xuôi Võ Thị Hảo

Biểu tượng ngày càng khẳng định được chỗ đứng của mình trong nhiều lĩnh vực của đời sống, từ văn hóa, phong tục, lối sống cho đến tôn giáo, nghệ thuật và đặc biệt là văn học. Đối với văn học, biểu tượng đã mở ra khả năng vô tận trong việc khám phá, nhận thức thế giới xung quanh và con người.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Biểu tượng cổ mẫu trong văn xuôi Võ Thị HảoBIỂU TƯỢNG CỔ MẪU TRONG VĂN XUÔI VÕ THỊ HẢONGUYỄN THỊ PHƯƠNG LYTrường Đại học Sư phạm – Đại học Đà NẵngLÊ THỊ HƯỜNGTrường Đại học Sư phạm – Đại học HuếTóm tắt: Biểu tượng ngày càng khẳng định được chỗ đứng của mình trongnhiều lĩnh vực của đời sống, từ văn hóa, phong tục, lối sống cho đến tôngiáo, nghệ thuật và đặc biệt là văn học. Đối với văn học, biểu tượng đã mở rakhả năng vô tận trong việc khám phá, nhận thức thế giới xung quanh và conngười. Trong văn xuôi của Võ Thị Hảo xuất hiện rất nhiều biểu tượng: biểutượng huyền thoại, biểu tượng thiên tính nữ, biểu tượng cổ mẫu…Ở bài viếtnày chúng tôi lựa chọn lửa, nước và đất – những đứa con yêu của cổ mẫu đểthấy được tài năng cũng như nỗi niềm trăn trở về cuộc đời, về con người của“người đàn bà cầm bút” mang tên Võ Thị Hảo.Từ khóa: biểu tượng, cổ mẫu, văn xuôi Võ Thị Hảo1. MỞ ĐẦUNhà sử học người Pháp Guy Schoeller cho rằng: “Sẽ là quá ít, nếu nói rằng chúng tasống trong một thế giới biểu tượng, một thế giới biểu tượng sống trong chúng ta”. Biểutượng ngày càng khẳng định vai trò trong nhiều lĩnh vực của đời sống, từ văn hóa,phong tục, lối sống cho đến tôn giáo, nghệ thuật và đặc biệt là văn học. Đối với văn học,biểu tượng đã mở ra khả năng vô tận trong việc khám phá, nhận thức thế giới xungquanh và con người đặc biệt là chiều sâu vô thức, bản năng. Vì thế hành trình đến vớinhững chân trời của biểu tượng trong văn học là hành trình khám phá con đường trở vềcội nguồn văn hoá, đồng thời cũng là cuộc hành trình nhận thức của nhân loại.Một trong những yếu tố đặc biệt quan trọng làm nên sức hấp dẫn của văn xuôi Võ ThịHảo chính là dòng chảy sâu kín của ngôn ngữ biểu tượng. Có những biểu tượng bước ratừ cổ mẫu, có những biểu tượng đến từ những câu chuyện huyền thoại, cổ tích lại cónhững biểu tượng do chính tác giả sáng tạo nên. Biểu tượng nghệ thuật trong văn xuôiVõ Thị Hảo không chỉ là tấm gương phản chiếu số phận nhân vật mà còn là một dạngmã hóa những cảm xúc tư tưởng nghệ thuật về đời sống, nâng tác phẩm lên tầm ý nghĩatriết học. Để thể hiện cuộc sống con người đa chiều kích, nhà văn đã tìm đến với cổmẫu, tìm những vết hằn đầu tiên trong ký ức nhân loại. Cổ mẫu (archetype), theo Từđiển văn học là “khái niệm dùng để chỉ những mẫu của các biểu tượng, các cấu trúctinh thần bẩm sinh, trong tưởng tượng của con người, chứa đựng trong vô thức tập thểcủa cộng đồng nhân loại; vô thức tập thể này là một yếu tố đặc trưng cho tất cả các vôthức cá nhân”[7, tr. 972]. Như vậy, cổ mẫu trước hết cũng là biểu tượng nhưng có sứckhái quát cao hơn biểu tượng, là những mẫu của các biểu tượng. Nó là những gì lắngđọng trong tâm thức của con người qua hàng ngàn thế hệ để trở thành vô thức tập thể.Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm HuếISSN 1859-1612, Số 02(34)/2015: tr. 52-58BIỂU TƯỢNG CỔ MẪU TRONG VĂN XUÔI VÕ THỊ HẢO53Giữa vũ trụ ngổn ngang của cổ mẫu, Võ Thị Hảo thấy lửa, bị cuốn hút bởi nước và dừngchân lại với đất.2. HỆ CỔ MẪU LỬATrong Từ điển biểu tượng văn hóa thế giới, lửa được giải thích với những ý nghĩa: lửalà bản thể, lửa thần thánh, lửa tẩy uế và tái sinh, lửa hủy diệt, lửa giới tính và lửa là biểutượng của sự giác ngộ [2]. Trong tác phẩm của Võ Thị Hảo biểu tượng lửa xuất hiệndày đặc với rất nhiều biến thể, dung chứa nhiều tầng nghĩa. Giàn thiêu là sự xâu chuỗi,liên kết, tung tóe của biểu tượng lửa với rất nhiều những biến thể: lửa thù hận, lửa thựcthể, máu, màu đỏ, mùi khét… Lửa trở thành biểu tượng trung tâm, kết nối các mạchtruyện (lịch sử, dã sử, huyền thoại, hiện thực…), các tuyến nhân vật (thiện, ác, thực,ảo…). Lửa làm nên hồn linh của tác phẩm. Lửa xuất hiện đầu tiên ở nhan đề của tácphẩm, lửa biến đảo Âm Hồn thành đảo lửa khi thiêu cháy 48 cô cung nữ và cuối cùnglửa lại tiếp tục bùng cháy khi vua Lý Thần Tông băng hà đem theo 27 cung nữ. Ngọnlửa lúc này là ngọn lửa thực thể, có khả năng thiêu đốt. “Lửa lập tức bùng lên. Nhữnglưỡi đỏ khổng lồ thèm khát rần rật liếm giàn thiêu. Sạn đạo cũng bùng cháy như mộtcon dao long khổng lồ quằn quại há cái miệng ngùn ngụt lửa đỏ mà nuốt trọn đảo ÂmHồn” [5, tr. 37]. Lửa thiêu đốt sự thật, những cuốn sách “tà thư” của Lê Thị Đoan biếnthành tro bụi. Sự xâu chuỗi biểu tượng lửa/giàn thiêu đã vạch trần tội ác của lịch sử, luậtlệ man rợ của chế độ phong kiến.Marius Schneider phân biệt hai dạng lửa: lửa theo trục hỏa-thổ (biểu tượng của dụcvọng, sức nóng mặt trời và năng lượng thể chất), và lửa theo trục hỏa-khí (liên hệ vớithuyết thần bí, sự thanh tẩy hay sự kiềm chế dục vọng và năng lượng tinh thần). Nghĩalà lửa có tính chất nhị nguyên: hủy diệt và tái sinh. Nét nghĩa mang đậm chất nhân văncủa lửa là sự tái sinh. Đó là ngọn lửa ban phát của đấng Thượng hoàng Nhân tông khiếndân chúng cảm động, từ chỗ oán thán chuyển sang ngợi ca công đức của đức minhquân. Ngọn lửa và nồi thuốc đã cứu sống Nhuệ Anh từ chàng Cá Bơn. Đó còn là vẻ đẹp,là thần thái Ngạn La với đôi mắt cháy r ...