Biểu tượng và văn hóa biểu tượng trong tư duy xã hội học - Mai Văn Hai

Biểu tượng là gì, văn hóa biểu tượng là gì, văn hóa biểu tượng trong tư duy xã hội học được thể hiện như thế nào,... Nhằm giúp các bạn giải đáp những thắc mắc trên, mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài viết "Biểu tượng và văn hóa biểu tượng trong tư duy xã hội học" dưới đây.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Biểu tượng và văn hóa biểu tượng trong tư duy xã hội học - Mai Văn Hai10 X· héi häc sè 2 (78), 2002BiÓu t−îng vµ v¨n hãa biÓu t−îngtrong t− duy x· héi häc Mai V¨n Hai Trong bµi më ®Çu cuèn Tõ ®iÓn biÓu t−îng v¨n hãa thÕ giíi, t¸c gi¶ viÕt r»ng: “Thêi®¹i kh«ng cã biÓu t−îng lµ thêi ®¹i chÕt, x· héi thiÕu biÓu t−îng lµ x· héi chÕt. Mét nÒnv¨n minh kh«ng cßn cã biÓu t−îng th× sÏ chÕt, nã chØ cßn thuéc vÒ lÞch sö” [1, tr. 33]. BiÓu t−îng lµ g× mµ quan träng ®Õn thÕ? Cã thÓ nãi, trong cuéc sèng hµng ngµy– bÊt luËn lµ chóng ta cã nhËn ra hay kh«ng, song trong khi nghÜ suy, nãi n¨ng hay trßchuyÖn víi ng−êi kh¸c vµ thËm chÝ lµ c¶ trong c¸c giÊc m¬, mçi ng−êi ®Òu sö dông c¸cbiÓu t−îng. BiÓu t−îng, tr−íc hÕt, lµ nh÷ng h×nh ¶nh cña thÕ giíi kh¸ch quan, ë bªnngoµi con ng−êi. Mét mµu cê ®á bóa liÒm, mét b«ng hoa hÐ në hay mét c¸nh chimbay… tÊt c¶ ®Òu lµ biÓu t−îng. Nh−ng ch−a hÕt, ngay c¶ c¸c tõ chØ bé phËn trªn c¬ thÓcon ng−êi nhiÒu khi còng ®−îc dïng lµm biÓu t−îng. Khi chóng ta nãi: “Lùc l−îngc¶nh s¸t lµ tai, lµ m¾t cña nh©n d©n”, “®ã lµ c¸i b¾t tay cña t×nh h÷u nghÞ” hay “chÆn®−êng tiÕp tÕ tøc lµ ®· ®¸nh vµo c¸i d¹ dµy cña kÎ ®Þch” th× ®Êy ®· lµ sù vËn dôngh×nh t−îng mét c¸ch rÊt phæ biÕn trong ®êi sèng hµng ngµy cña nhiÒu nhãm x· héikh¸c nhau. C¸c nhµ v¨n b¶n häc còng chØ ra r»ng, trong c¸c luËn v¨n khoa häc, n¬i mµng−êi ta vÉn quan niÖm cÇn ph¶i dïng c¸c kh¸i niÖm trõu t−îng ®Ó thÓ hiÖn t− t−ëng,song ®èi víi c¸c t¸c gi¶ lín – th«ng qua c¸c thñ ph¸p nh− Èn dô, vÝ von, so s¸nh - trongtrang viÕt cña hä th−êng vÉn ®Çy ¾p nh÷ng c¸ch diÔn ®¹t giÇu tÝnh h×nh t−îng. ThËt®óng nh− c¸c t¸c gi¶ Tõ ®iÓn biÓu t−îng ®· nãi, kh«ng chØ lµ chóng ta sèng trong métthÕ giíi biÓu t−îng, mµ cßn mét thÕ giíi biÓu t−îng sèng trong chóng ta. §©u ph¶i ngÉu nhiªn mçi con ng−êi còng nh− mçi céng ®ång ®Òu cÇn ®Õn c¸cbiÓu t−îng. ThÕ giíi quanh ta vèn ®−îc ®an dÖt bëi v« vµn nh÷ng ®iÒu cã thÓ tri gi¸ctrùc tiÕp vµ c¶ nh÷ng ®iÒu kh«ng thÓ tri gi¸c trùc tiÕp, hay nãi theo c¸ch nãi cña I.Kant, lµ “bÊt kh¶ tri”. Nh÷ng ®iÒu cã thÓ tri gi¸c trùc tiÕp th× con ng−êi nhËn thøcb»ng t− duy lý tÝnh. Nh−ng bé c«ng cô cña lo¹i t− duy nµy lµ c¸c kh¸i niÖm l¹i kh«ng®ãng ®−îc vai trß cña chóng tr−íc nh÷ng ®iÒu kh«ng nh×n thÊy, kh«ng sê mã thÊy nh−“thÇn th¸nh”, “c«ng lý”, “t×nh th−¬ng”, “lÏ ph¶i”, “ý thøc céng ®ång”, v.v… Lóc Êy,ng−êi ta ®· ph¶i cÇu viÖn ®Õn c¸c biÓu t−îng, b»ng c¸ch liªn kÕt nh÷ng ý t−ëng phøct¹p, khã hiÓu, trõu t−îng ®ã víi nh÷ng tõ, nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng ho¹t ®éng, tãm l¹ilµ víi nh÷ng hiÖn t−îng c¶m tÝnh, cô thÓ vµ ®¬n gi¶n h¬n. Nhê nh÷ng c¸i c¶m tÝnh,cô thÓ vµ ®¬n gi¶n nµy mµ con ng−êi tri gi¸c ®−îc vÒ nh÷ng ý t−ëng phøc t¹p, khãhiÓu vµ trõu t−îng kia. VËy biÓu t−îng lµ g×? Nãi mét c¸ch ng¾n gän th× biÓu t−îng chÝnh lµ h×nh Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn Mai V¨n Hai 11thøc “dïng h×nh nµy ®Ó tá nghÜa nä” hay nãi kh¸c ®i lµ “m−în mét c¸i g× ®ã ®Ó t−îngtr−ng cho mét c¸i g× kh¸c”. Trong t«n gi¸o ph−¬ng §«ng cæ x−a, pho t−îng PhËt“ngh×n m¾t ngh×n tay” kh«ng chØ lµ biÓu t−îng cña sù cøu n¹n, cøu khæ, mµ cßn lµbiÓu t−îng cña −íc m¬ më réng trÝ tuÖ vµ søc m¹nh cña con ng−êi tíi mét hiÖn thùccao h¬n vµ xa réng h¬n. Ngµy nay, ng−êi ta còng cã thÓ dïng h×nh ¶nh mét bã m¹trªn nÒn phï ®iªu lµm biÓu t−îng cña c¸c n−íc ASEAN cã chung mét nÒn v¨n minhlóa n−íc. T−¬ng tù nh− vËy, c¸c lo¹i c©y cá trong tù nhiªn: tïng, cóc, tróc, mai (tøquý) ®−îc chän lµm biÓu t−îng cña bèn mïa Xu©n, H¹, Thu, §«ng, ®ång thêi còng lµbiÓu t−îng cña mét lèi sèng thanh cao, kh«ng bon chen danh lîi. ë ®©y, kh«ng cÇn cãsù trung gian cña ng«n ng÷ nãi hay viÕt, mäi ng−êi ®Òu cã thÓ hiÓu ®−îc ý nghÜa haygi¸ trÞ chøa ®ùng trong c¸c biÓu t−îng ®ã. D−íi gãc ®é nhËn thøc luËn, biÓu t−îng lµ h×nh ¶nh cña sù vËt l−u l¹i trong®Çu ãc con ng−êi, ®ã lµ cÊp ®é cao nhÊt cña h×nh thøc nhËn thøc trùc quan - c¶m tÝnhvµ lµ sù khëi ®Çu cña t− duy lý tÝnh. Trong lÜnh vùc v¨n häc - nghÖ thuËt, biÓu t−îng®−îc coi lµ mét thñ ph¸p s¸ng t¹o nh»m ph¶n ¸nh vµ nhËn thøc thÕ giíi. Nhê cã c¸cbiÓu t−îng nh− vËy, c¸c vÊn ®Ò lý luËn trõu t−îng (nh− m« h×nh v¨n hãa, hÖ t−t−ëng…) biÕn thµnh nh÷ng h×nh t−îng cô thÓ vµ sinh ®éng t¸c ®éng vµo chiÒu s©u v«thøc cña t©m hån, gióp cho viÖc c¶m nhËn c¸c vÊn ®Ò trõu t−îng ®−îc dÔ dµng. VÒvÊn ®Ò nµy, nhµ phª b×nh v¨n häc ng−êi Nga Biªlinski cho r»ng h×nh t−îng nghÖthuËt kh«ng chøng minh ch©n lý, mµ thÓ hiÖn nã b»ng c¸c chÊt liÖu vèn cã trongcuéc sèng con ng−êi. ë ta, nhµ nghiªn cøu §oµn V¨n Chóc còng viÕt: “TÝnh sinh®éng cô thÓ cña biÓu t−îng kh«ng chØ lµm cho c¸i kh«ng tri gi¸c ®−îc trë thµnh trigi¸c ®−îc, mµ còng chÝnh trong qu¸ tr×nh “tri gi¸c hãa” c¸i “bÊt kh¶ tri gi¸c”, nã g©ykho¸i c¶m, nhÊt ...