Biểu tượng văn hóa của người Gia Rai và sự tiếp biến những biểu tượng này của đạo Công giáo ở Tây Nguyên

Bài viết trình bày: Biểu tượng văn hóa của người Gia Rai và sự tiếp biến của đạo công giáo; Nguyên nhân tiếp biến giá trị văn hóa của người Gia Rai của công giáo; Một số vấn đề đặt ra,... Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Biểu tượng văn hóa của người Gia Rai và sự tiếp biến những biểu tượng này của đạo Công giáo ở Tây NguyênBiểu tượng văn hóa của người Gia Rai vàsự tiếp biến những biểu tượng nàycủa đạo Công giáo ở Tây NguyênNguyÔn V¨n Th¾ng(*)Tãm t¾t: T×m hiÓu vÒ biÓu t−îng v¨n hãa - kÕt tinh gi¸ trÞ v¨n hãa téc ng−êi, vµnghiªn cøu, gi¶i m· vÒ c¸c biÓu t−îng Êy ®· ®−îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu thùc hiÖn.Tuy nhiªn, nghiªn cøu sù tiÕp biÕn c¸c biÓu t−îng v¨n hãa cña ng−êi Gia Rai ë T©yNguyªn th× cßn rÊt th−a v¾ng. Bµi viÕt nµy lµ mét cè g¾ng cña t¸c gi¶ víi mong muènkháa lÊp phÇn nµo kho¶ng trèng Êy trong c¸c nghiªn cøu vÒ nh©n häc v¨n hãa ë T©yNguyªn hiÖn nay. Néi dung bµi giíi thiÖu vµ ph©n tÝch kh¸i qu¸t vÒ c¸c biÓu t−îngv¨n hãa cña ng−êi Gia Rai vµ sù tiÕp biÕn nh÷ng biÓu t−îng nµy cña ®¹o C«ng gi¸o ëT©y Nguyªn, qua ®ã lµm râ nguyªn nh©n cña sù tiÕp biÕn nµy vµ l−u ý ®Õn mét sè vÊn®Ò ®Æt ra cÊp thiÕt, ¶nh h−ëng ®Õn c¸c biÓu t−îng v¨n hãa tõ sù tiÕp biÕn nµy.Tõ khãa: BiÓu t−îng v¨n hãa, T©y Nguyªn, Ng−êi Gia Rai, §¹o C«ng gi¸oT©y Nguyªn hiÖn nay gåm 5 tØnh(Kon Tum, Gia Lai, §¾k L¾k, §¾kN«ng vµ L©m §ång) chiÕm 16,8% diÖntÝch c¶ n−íc, d©n sè trªn 5 triÖu ng−êi,víi 54 téc ng−êi cïng c− tró(*)(DÉn theo:Ban chØ ®¹o T©y Nguyªn, 2009). ë T©yNguyªn hiÖn cã 4 t«n gi¸o chÝnh ®−îcNhµ n−íc c«ng nhËn ®ang ho¹t ®éng lµ:C«ng gi¸o, PhËt gi¸o, Tin lµnh vµ Cao®µi, víi tæng sè tÝn ®å lµ 1.735.761ng−êi, bªn c¹nh ®ã cßn cã mét sè t«ngi¸o kh¸c.Ng−êi Gia Rai lµ mét trong 4 técng−êi ng÷ hÖ Nam §¶o, nhãm ng«n ng÷Malayo - P«linªdi trªn ®Þa bµn T©yNguyªn (Gia Rai, £ §ª, Chu Ru,(*)TS., ViÖn Khoa häc x· héi vïng T©y Nguyªn.RagLay). Theo Tæng ®iÒu tra d©n sè vµnhµ ë n¨m 2009, ng−êi Gia Rai ë ViÖtNam cã d©n sè 411.275 ng−êi, c− tró t¹i47/63 tØnh, thµnh phè (Tæng côc Thèngkª, 2009), trong ®ã, tËp trung ®«ng nhÊtë tØnh Gia Lai víi 372.302 ng−êi, chiÕm90,5% d©n sè téc ng−êi nµy ë ViÖt Nam(Phßng Néi vô thµnh phè Pleiku, 2014).1. BiÓu t−îng v¨n hãa cña ng−êi Gia Rai vµ sù tiÕpbiÕn cña ®¹o C«ng gi¸o¥i Adai - §øc Chóa trêiTrong tiÕng Gia Rai, Adai = trêi; ¬i= «ng => ¬i adai = «ng trêi. Tuy nhiªn,c¸ch gi¶i thÝch nh− vËy cã phÇn ®¬ngi¶n vµ khiªn c−ìng, kh«ng lµm bËt®−îc tÝnh biÓu t−îng cña nh©n vËthuyÒn tho¹i truyÒn thèng trong thÕ giíitinh thÇn cña ng−êi Gia Rai.22TiÕng ¥i trong tiÕng Gia Rai kh«ngchØ ®¬n gi¶n lµ ¤ng trong tiÕng ViÖt mµcßn lµ mét tõ chØ nh÷ng ng−êi cao niªn,cã uy tÝn, ng−êi cÇm quyÒn nhiÒu tuæinhÊt. Cßn Adai, thùc chÊt lµ tõ rótng¾n cña ¥i Du, ¥i Dai, khi C«ng gi¸ovµo T©y Nguyªn ®· tiÕp thu, c¶i biÕncho phï hîp víi tõ “Chóa”. Trong v¨nhãa truyÒn thèng ng−êi Gia Rai, Adai lµvÞ thÇn t¹o sinh vµ b¶o trî an lµnh cñahÕt th¶y mäi ng−êi d©n. §©y lµ vÞ thÇncã søc m¹nh trªn hÕt th¶y c¸c Yang(thÇn) cña ng−êi Gia Rai, trong nghi lÔ,kªu ¬i adai chØ cã mét sè Ýt thÇy cónglµm ®−îc vµ lÔ vËt cóng cho ¬i adai ph¶ilµ con ®ùc ch−a giao phèi, mµu tr¾nghoÆc ®en, kh«ng cã dÞ tËt,...Ngay tõ khi C«ng gi¸o ®−îc truyÒntíi Kon Tum (n¨m 1851 t¹i Plei R¬hai)bëi mét nhãm nhµ truyÒn gi¸o ng−êiPh¸p, c¸c gi¸o sÜ truyÒn ®¹o ®· nhanhchãng nhËn ra vÞ thÇn cao nhÊt cñang−êi Gia Rai. Vµ, gÇn nh− ngay lËptøc, hä g¾n Chóa víi Adai nh»m phôcvô c«ng t¸c truyÒn ®¹o, thu hót tÝn ®åcña m×nh, tuy kh«ng gÊp g¸p vµ chñ®éng nh− ®¹o Tin lµnh tiÕp nhËn vÞthÇn Aª Du, Aª Diª cña ng−êi £ §ª. Rârµng, A Dai lµ vÞ thÇn tèi cao trong tÝnng−ìng truyÒn thèng cña ng−êi Gia Raië ViÖt Nam. Còng nh− vËy, Chóa Trêiba ng«i lµ ®Êng cøu thÕ toµn n¨ng cñamäi con chiªn C«ng gi¸o trªn thÕ giíi.Sù “®éc nhÊt” cña Chóa vµ “cao nhÊt,duy nhÊt” cña A Dai lµ ®iÓm chung mµC«ng gi¸o ®· triÖt ®Ó khai th¸c, vËndông trong sù tiÕp biÕn nµy.Còng nh− Aª Diª cña ng−êi £ §ª, ADai cña ng−êi Gia Rai xuÊt hiÖn trongd©n gian vµ kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈmhuyÒn tho¹i hãa mét nh©n vËt cã thËttrong cuéc sèng, mµ ®©y lµ nh©n vËtph¶n ¸nh thÕ giíi quan cña ng−êi GiaRai vÒ hÖ thèng thÇn linh tån t¹i trongTh«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2015thÕ giíi t©m linh cña hä. Nã xuÊt hiÖnnhiÒu trong nh÷ng c©u chuyÖn kÓ chocon ch¸u tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c b»ngcon ®−êng truyÒn khÈu. Cßn §øc ChóaTrêi lµ thÕ nguån cña mäi hiÖn h÷u trªntr¸i ®Êt ®Çy rÉy khæ ®au vµ bÊt h¹nh,nªn Ngµi xuÊt hiÖn ®Ó cÊt bá téi lçi, hisinh b¶n th©n cøu rçi chóng sinh kháisù ngu muéi, dèt n¸t, khæ ®au Êy.XÐt ë gãc ®é tiÕp nhËn biÓu t−îng,cã lÏ kh«ng gi¸ trÞ v¨n hãa nµo cñang−êi Gia Rai ®−îc C«ng gi¸o tiÕp nhËnvµ chuyÓn hãa thµnh c«ng nh− biÓut−îng Chóa - Adai, còng nh− Chóa - AªDiª cña ng−êi £ §ª. Hä ®· “gÇn nh−”hîp nhÊt ®−îc thÕ giíi tinh thÇn s©u kÝncña ng−êi Gia Rai theo C«ng gi¸o hayng−êi £ §ª theo ®¹o Tin lµnh. Chóng t«icòng tin r»ng, viÖc kÕt hîp thµnh c«ngcña biÓu t−îng v¨n hãa nµy chÝnh lµ khëinguyªn cña mäi chuyÓn ®æi tiÕp tiÕn vÒsau, trong ®ã, chuyÓn ®æi niÒm tin tõ ®athÇn sang ®éc thÇn, tõ v¹n vËt h÷u linhsang C«ng gi¸o chØ cßn lµ vÊn ®Ò thêigian ng¾n hay dµi, bïng ph¸t hay ®i vµochiÒu s©u nh− nã ®· diÔn ra tr ...