Các hiểu biết mới về bệnh ung thư

Chỉ trong vài thập niên của cuối thế kỷ trước đã có một bước đột phá về sự hiểu biết bệnh ung thư nhờ các tiến bộ về sinh học. Các tiến trình sinh học ung thư ngày càng được hiểu rõ hơn: các đường dẫn tín hiệu tăng trưởng tế bào, các gen điều hòa chu trình tế bào, sự chết tế bào theo lập trình, sự sinh mạch... Chúng ta có được những cơ sở lôgic cho một liệu pháp mới toanh: liệu pháp nhắm trúng đích (targeted therapy) nhờ vào các hiểu...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Các hiểu biết mới về bệnh ung thư Các hiểu biết mới về bệnh ung thư GS. BS Nguyễn Chấn Hùng BS. Trần Văn Thiệp TT Ung BướuI. MỞ ĐẦU Chỉ trong vài thập niên của cuối thế kỷ trước đã có một bước đột phá v ềsự hiểu biết bệnh ung thư nhờ các tiến bộ về sinh học. Các tiến trình sinh h ọcung thư ngày càng được hiểu rõ hơn: các đường dẫn tín hiệu tăng trưởng tế bào,các gen điều hòa chu trình tế bào, sự chết tế bào theo lập trình, sự sinh mạch...Chúng ta có được những cơ sở lôgic cho một liệu pháp mới toanh: liệu phápnhắm trúng đích (targeted therapy) nhờ vào các hiểu biết căn bệnh ung thư ở mứcđộ phân tử.II. ONCOGEN (GEN UNG BƯỚU) VÀ ĐƯỜNG DẪN TRUYỀN TÍN HIỆUTẾ BÀO Vào giữa thập niên 1970s người ta khám phá oncogen (oncogène) là các genở tế bào gọi là tiền oncogen hay là prôtôoncogen bị đột biến làm cho tế bào bìnhthường tăng trưởng không kiểm soát được và thành ung thư. Đến năm 1983đường dẫn truyền tín hiệu yếu tố tăng trưởng từ bên ngoài vào trong tế bào chưađược biết rõ ràng, cũng như yếu tố kiểm soát và dịch mã các yếu tố tăng trưởngcũng còn mơ hồ. Ở thời điểm 1995, đường dẫn truyền tín hiệu tế bào từ thụ thểmàng tế bào vào đến nhân được hiểu biết gần hoàn toàn. Hi ện nay người tanghiên cứu nhiều về cơ chế dẫn truyền tín hiệu tế bào và từ đó có thể chỉ điểmra các điểm đích, gợi ra phương pháp điều trị mới là li ệu pháp nh ắm trúng đích(targeted therapy). A. Các loại oncogen Ngày nay có hàng chục loại oncogen được nhận ra và chắc chắn trongtương lai sẽ còn phát hiện nhiều hơn nữa. Các nhà nghiên c ứu đã chia oncogenthành 5 loại: - Các yếu tố tăng trưởng (growth factors) - Các thụ thể của yếu tố tăng trưởng - Các tín hiệu dẫn truyền (signal transducers) - Các yếu tố sao chép (transcription factors) - Các yếu tố điều hòa chết tế bào theo lập trình (programmed cell deathregulators) Các loại oncogen nói trên đã giải thích cơ chế điều hòa đường dẫn truyềntín hiệu tế bào sau đây: 1. Đường dẫn truyền tín hiệu tế bào quan trọng của họ erbB là đường hoạthóa phân bào protein kinase ras-raf. 2. Một đường dẫn truyền quan trọng khác của thụ thể erbB là đường đượccấu tạo bởi yếu tố ngăn cản protease 3-kinase kéo theo proteinkinase Akt là mộttương đồng với oncogen ở virút. B. Sự liên quan giữa EGFR và ung thư Là cơ sở sinh học cho liệu pháp nhắm trúng đích. EGFR dẫn truyền tínhiệu làm ảnh hưởng đến nhiều mặt sinh học của bướu. Hình 1: Đường dẫn truyền tín hiệu yếu tố tăng trưởng. Các liệu pháp nhắm trúng đích dựa trên đường dẫn truyền yếu tố tăngtrưởng. 1. Yếu tố ngăn cản EGFR: Có 2 biện pháp thăm dò để ngăn cản EGFR. - Kháng thể chống lại EGFR: làm ngăn cản dẫn truyền tín hiệu tế bào dẫntới ngừng chu trình tế bào và chết tế bào. - Các yếu tố ngăn cản Tyrôsin kinase của EGFR: đây là loại chống lại thụthể EGFR theo cơ chế đột biến vị trí gắn ATP của EGFR. 2. Các yếu tố ngăn cản dẫn truyền tín hiệu Chuỗi phản ứng dẫn truyền tín hiệu tế bào đi từ thụ thể màng tế bào vàtheo đường Ras–Raf, truyền các tín hiệu sống và phân bào đến nhân tế bào. 3. Yếu tố ngăn cản Ras Sản phẩm của oncogen Ras đóng một vai trò trung tâm và quan trọng trongđiều hòa tiến trình dẫn truyền tín hiệu tế bào. Ras thường bị đột biến trong nhiềuloại ung thư ở người và đây là điểm đích hấp dẫn cho điều trị ung thư. Nhìn chung liệu pháp nhằm trúng đích ung thư đã phát triển đáng kể qua sựtiến bộ về sinh học ung thư, ngày càng hiểu nhiều cơ chế d ẫn truyền tín hi ệuđiều hòa tế bào. Từ việc sử dụng kháng thể đơn dòng Trastuzumas (Herceptin)chống lại phần ngoài tế bào thụ thể erbB2 có giá trị trong điều trị ung thư vú dicăn đã được cơ quan quản lý thuốc và thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) chấp thuận vàonăm 1998. Ngoài ra, còn nhiều yếu tố ngăn cản và kháng thể đơn dòng đượcnghiên cứu ở các pha khác nhau như IMCC.2225, ZD 1839, OSI 774... Mới đâyvào tháng 5/2001 người ta cũng chấp nhận cho một y ếu tố ngăn c ản Tyrôsinkinase liên hệ với gen Bcr-Abl và C-kit là Imatinib (Gleevec) cho việc điều trịbệnh bạch cầu tủy mạn và các bướu ác mô đệm đường tiêu hóa di căn hay khôngcòn khả năng phẫu thuật.III. ĐIỀU HÒA CHU TRÌNH TẾ BÀO VÀ UNG THƯ - Sự tăng sinh tế bào không kiểm soát được là một trong những mốc quantrọng của ung thư. Tế bào ung thư bị các thương tổn ở gen có liên quan trực ti ếpđến sự điều òa chu trình tế bào như đột biến tạo ra oncogen với chức năng trội vàhoặc đột biến các gen ức chế bướu gây ra mất chức năng gen có tính lặn. Dù cóthương tổn gen như thế nào, hay loại ung thư nào, điều có đặc điểm chung làgián đoạn chu trình tế bào. - Điều hòa chu trình tế bào: có hai cơ chế chủ yếu hướng dẫn chu trình tếbào: cơ chế bên trong xuất hiện trong mọi chu trình tế bào và cơ chế bên ngoàichỉ hoạt động khi có các khiếm khuyết được tìm ra. - Các yếu tố ...