Cái thú Viết chữ đẹp

Không dám dùng từ “thư pháp” (Hán) hay “shodo” (Nhật), sợ nảy ra những tranh cãi không đáng với các nhà thư pháp, tôi dịch calligraphy dài dòng là nghệ thuật viết chữ đẹp. Xin cứ cho rằng đây là một cái thú cá nhân mà tôi muốn chia sẻ, không có gì to tát cả.Chẳng là, một dạo đã nổi lên cuộc tranh cãi xem chừng bất tận của những người viết thư pháp chữ Hán với những kẻ không-viết-chữ-Hán, rằng chỉ có chữ tượng hình mới có nghệ thuật thư pháp, vì mỗi đơn vị chữ đều có...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cái thú Viết chữ đẹpCái thú Viết chữ đẹpKhông dám dùng từ “thư pháp” (Hán) hay “shodo” (Nhật), sợ nảy ranhững tranh cãi không đáng với các nhà thư pháp, tôi dịch calligraphydài dòng là nghệ thuật viết chữ đẹp. Xin cứ cho rằng đây là một cái thúcá nhân mà tôi muốn chia sẻ, không có gì to tát cả.Chẳng là, một dạo đã nổi lên cuộc tranh cãi xem chừng bất tận củanhững người viết thư pháp chữ Hán với những kẻ không-viết-chữ-Hán,rằng chỉ có chữ tượng hình mới có nghệ thuật thư pháp, vì mỗi đơn vịchữ đều có ý nghĩa - và bởi lẽ ấy, viết ra một chữ hệt như múa mộtđường kiếm (ai đã xem Anh Hùng của Trương Nghệ Mưu hẳn còn nhớcâu “kiếm pháp như thư pháp”), bộc lộ hết tâm tính, khí lực, trình độvăn hóa, trình độ thẩm mỹ của người viết. Theo các nhà thư pháp bảothủ đó, chữ la tinh không thể có thư pháp, vì các chữ cái chỉ là các kýhiệu loằng ngoằng dùng để ghi âm. Thư pháp chữ Việt bị chê bai nhiềunhất; mà theo thiển ý của tôi, chê cũng đúng. Đó là vì kiểu “thư pháp”ấy dùng bút lông Tàu mà viết, mà múa lượn những chữ cái la tinh,thành ra một thứ dở Tàu dở ta hoàn toàn vô nghĩa.Theo từ nguyên Hy Lạp, “callos” nghĩa là vẻ đẹp, còn “grapho” là viết.Calligraphy là nghệ thuật viết chữ bằng tay sao cho đẹp đẽ, trang nhã.Hình ảnh tôi còn giữ nguyên trong trí và hiện ra rõ ràng lúc này, là cảnhCosette của Những Người Khốn Khổ ngồi viết thư cho người yêu,dùng bút lông ngỗng chấm mực, viết hết một trang phải dùng giấy thấmđặt nhẹ lên hút cho mực khô đi (chính do “hành vi” này mà JeanValjean phát hiện ra bí mật của cô con gái nuôi, khi tờ giấy thấm đặttrước gương đảo chữ lại từ ngược thành thuận). Chữ viết tay cổ điểncủa người Pháp nghiêng về bên phải, ngòi bút lông ngỗng được chuốtrồi cắt cho bằng đầu, bề rộng đầu ngòi quãng hơn một ly, khi ấn xuốngthành nét đậm, hất lên ra nét thanh. Muốn viết các kiểu chữ ronde, chữgothique như người Đức thì dùng ngòi có bản rộng hơn, ta thường gọilà ngòi ronde. Kỹ năng viết nét thanh nét đậm này, thế hệ chúng tôiđược học và rèn luyện rất kỹ từ khi mới biết mặt chữ. Trải qua baonhiêu năm, nét chữ thay đổi, nhưng kỹ năng vẫn còn. Và bây giờ, nótrở thành một cái thú.Cái thú viết chữ đẹp.Gương mặt lớn của Pháp mà tôi hằng ngưỡng mộ, là nhà thư pháp họckiêm thiết kế kiểu chữ George Auriol. Ông sống vào đầu thế kỷ 20, nổitiếng với những bản viết tay bay bướm, hào hoa và rất mực công phu.Sau Đệ nhị thế chiến, hai xưởng đúc chữ Deberny & Peignot ở Paris vàFonderie Olive ở Marseille đã thuê những người như George Auriolviết chữ mẫu để đúc khuôn, dùng cho việc in sách. Có những nơichuyên dạy viết chữ đẹp, như trường Estienne. Có những fonts chữmang tên người tạo ra nó, như Grasset, Naudin, Garamond, Peignot,Frutiger. Năm 1937, Charles Peignot làm cả một phim về nghệ thuậtviết chữ, phim La Lettre.Có thể bạn không để ý rằng nghệ thuật trình bày chữ (typography) bắtnguồn từ nghệ thuật viết chữ đẹp (calligraphy). Theo Michel Derre,một nhà thiết kế đồ họa phải am tường thuật viết chữ đẹp; và ngay cảmột họa sĩ trừu tượng cũng không được bỏ qua môn này.Bằng những hoạt động thiết thực nhằm bảo vệ và phát huy calligraphy,nước Pháp có nhiều người viết chữ đẹp, nhất là nếu so với Mỹ.Thực ra, nếu đọc lịch sử calligraphy, ta sẽ thấy ngay cả sự phát minhcác mẫu tự cũng không phải tình cờ, ngẫu nhiên, “vẽ đại những hìnhthù loằng ngoằng” như dân thư pháp chữ Hán bỉ thử. Khắc những dấuhiệu, đó là hoạt động biểu hiện cảm xúc, hình ảnh, ý tưởng; và có thểchúng ta, những người sử dụng mẫu tự đơn thuần, đã không hiểu đượcnhững ý tưởng hàm chứa trong những chữ cái ấy.Thường, để trở thành một nhà viết chữ chuyên nghiệp, bạn phải cầnmẫn luyện tập sáu năm. Có một tinh thần Thiền ở đó, như một nhà viếtchữ người Đức đã nói:“Học viết chữ là một quá trình dài. Anh phải kiên nhẫn, và phải luônluôn tỉnh giác [tỉnh giác, state of alertness, là chữ nhà Phật]. Có ba quátrình diễn ra song song: trí óc, tâm hồn và các cơ bàn tay. Anh phải hợpnhất chúng.”Tôi cho rằng muốn viết tiếng Việt, hãy theo lề lối calligraphy Tâyphương, đừng viết kiểu Tàu cải biên.Những gì cần thiết cho việc tập viết thì đơn giản lắm: giấy (loại giấymịn, hơi bóng và mềm để những nét đậm trở nên sắc, rõ và tinh tế),mực (mực nho mài ra hoặc mực đã pha sẵn), bút (loại bút bằng đầu, độrộng đầu ngòi đi từ nửa mm đến 5mm). Thế thôi.Hãy viết sao cho người ta có thể cảm thấy nét chữ tỏa ra trạng thái tâmhồn bạn, sự nhạy cảm của bạn, những vui buồn giận dữ khoan hòa màbạn đang trải nghiệm. Hãy viết sao cho bao nhiêu tinh hoa trong bạnphát tiết ra mặt giấy.Hãy tham khảo nét chữ của các nghệ sĩ Laurent Rebena, David Lozach,Bruno Gigarel, Julien Chazal, Bernard Faguet, Massimo Poello…Hãy viết. Và đến một lúc nào đó, bạn sẽ thấy một niềm an lạc ấm áptràn đầy châu thân, như thể bạn vừa nuốt một mảnh sáng của mặt trời.Và mặt giấy, và những nét bút cất tiếng hát… ...