Câu chuyện đường đời: Một cách tiếp cận nghiên cứu định tính trong nghiên cứu khoa học - Kim Văn Chiến

Khái niệm câu chuyện đường đời, chức năng câu chuyện đường đời, phân tích và lý giải câu chuyện đường đời, điểm mạnh câu chuyện đường đời,... là những nội dung chính trong bài viết "Câu chuyện đường đời: Một cách tiếp cận nghiên cứu định tính trong nghiên cứu khoa học". Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Câu chuyện đường đời: Một cách tiếp cận nghiên cứu định tính trong nghiên cứu khoa học - Kim Văn Chiến84 Trao ®æi nghiÖp vô Xã hội học, số 1(113), 2011 C©u chuyÖn ®−êng ®êi - Mét c¸ch tiÕp cËn nghiªn cøu ®Þnh tÝnh trong khoa häc x· héi Kim V¨n ChiÕn∗ C©u chuyÖn ®−êng ®êi hay cßn gäi lµ LÞch sö cuéc sèng hoÆc LÞch sö ®êi sèng lµmét c¸ch tiÕp cËn nghiªn cøu truyÒn thèng trong khoa häc x· héi nh− d©n téc häc,nh©n häc, gi¸o dôc häc, x· héi häc, lÞch sö, khoa häc ng«n ng÷, v¨n häc, vµ t©m lý häc.C©u chuyÖn ®−êng ®êi lµ mét trong nh÷ng c©u chuyÖn th−êng nhËt nhÊt trong cuéc®êi nh−: nh÷ng kû niÖm thêi th¬ Êu, c©u chuyÖn ®i du lÞch hoÆc kú nghØ, mét sù cètrong cuéc sèng cña chóng ta, hay lµ c¸c c©u chuyÖn quanh cuéc sèng hµng ngµy: ¨ntèi víi b¹n bÌ, xum häp gia ®×nh, cuéc trao ®æi t¹i n¬i lµm viÖc... §©y lµ nh÷ng l¸t c¾tcña cuéc sèng mµ nhµ triÕt häc ng−êi Ph¸p Paul Ricoeur gäi lµ nh÷ng b¶n s¾c t−êngthuËt (identitÐs narratives), nh÷ng b¶n s¾c c¸ nh©n, nh−ng còng lµ nh÷ng b¶n s¾cgia ®×nh, b¶n s¾c hiÖp héi, b¶n s¾c nghÒ nghiÖp, b¶n s¾c t«n gi¸o, b¶n s¾c quèc gia,v.v... ë møc ®é c¸ nh©n: T«i tù kÓ, do ®ã t«i ®ang tån t¹i vµ t«i x¸c nhËn sù tån t¹i cñat«i trong con m¾t cña ng−êi kh¸c b»ng nh÷ng c©u chuyÖn cña cuéc ®êi t«i. ë møc ®étËp thÓ, lÔ héi, lÔ kû niÖm, lµ nh÷ng ®µi t−ëng niÖm vµ thiÕt lËp b¶n s¾c tËp thÓ cñachóng ta (Ricoeur, 2006). Tõ ®ã, c¸c nhµ khoa häc x· héi sö dông c©u chuyÖn ®−êng®êi nh»m thu thËp th«ng tin trong c¸c nghiªn cøu cña m×nh nh− mét c¸ch tiÕp cËn®Þnh tÝnh. Bµi viÕt nµy giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ c©u chuyÖn ®−êng ®êi ®i tõ kh¸i niÖm,chøc n¨ng ®Õn −u ®iÓm vµ c¸ch ph©n tÝch néi dung cña nã nh− mét h−íng ®i trongc¸ch tiÕp cËn ®Þnh tÝnh. 1. Kh¸i niÖm c©u chuyÖn ®−êng ®êi 1.1. §«i nÐt vÒ lÞch sö c©u chuyÖn ®−êng ®êi C©u chuyÖn ®−êng ®êi trong khoa häc x· héi ®−îc ®¸nh dÊu bëi c¸c giai ®o¹nchÝnh sau: Trong nh÷ng n¨m 20, tr−êng ph¸i Chicago (Mü) sö dông c©u chuyÖn ®−êng ®êinh− mét c«ng cô nh»m t×m hiÓu vÒ cuéc sèng x· héi cña nh÷ng c¸ nh©n gÆp khã kh¨n,thiÖt thßi vµ bÞ ph©n biÖt… William Isaac Thomas (1863 - 1947) nhµ x· héi häc Mü vµFlorian Witold Znaniecki (1882 - 1958) nhµ triÕt häc vµ x· héi häc Ba Lan vµo nh÷ngn¨m 1919 thÓ hiÖn thµnh c«ng ph−¬ng ph¸p nµy th«ng qua nh÷ng ®iÒu tra cña m×nhvÒ Ng−êi n«ng d©n Ba Lan. (The Polish Peasant) Trong nh÷ng n¨m 50 - 60, x· héi häc duy lý vµ ®Þnh l−îng kh«ng quan t©m ®Õnc©u chuyÖn ®−êng ®êi v× nghi ngê tÝnh kh¸ch quan vµ tÝnh trung lËp khoa häc cña nãth× c©u chuyÖn ®−êng ®êi míi ®−îc ®Ò cËp. Nh÷ng lý do cña sù trë l¹i nµy lµ sù th¸i∗ NCS, Tr−êng Kinh tÕ, Tæ chøc vµ X· héi, §¹i häc Paris X, CH Ph¸p. Gi¶ng viªn §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi, ViÖt Nam. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn Kim V¨n ChiÕn 85qu¸ cña viÖc xö lý khuyÕt danh vµ ®Þnh l−îng cña nh÷ng b¶ng hái thèng kª vµ h¬nn÷a lµ sù quay l¹i cña mét x· héi häc thÊu hiÓu (la sociologie comprÐhÐnsive) nh»mthuËt l¹i kh¸ch quan c¸c hiÖn t−îng x· héi (Bertaux, 1997). Trong nh÷ng n¨m 70, víi nh÷ng c«ng tr×nh cña D. Bertaux1 (2005) hayFerraroti2 (1990) cho thÊy, c©u chuyÖn ®−êng ®êi chiÕm mét vÞ trÝ ngµy cµng quanträng trong khoa häc x· héi. KÓ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, sau c«ng viÖc cña nhµ triÕt häc Ph¸p Paul Ricoeur(1913 - 2005), b¾t ®Çu mét sù ph¶n ¸nh nhËn thøc luËn vÒ vai trß cña kÓ chuyÖn®−êng ®êi trong c¸c ngµnh khoa häc vÒ con ng−êi vµ x· héi. Ngµy nay, c©u chuyÖn®−êng ®êi ®ang ®−îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu sö dông vµ trë thµnh mét trong nh÷ngph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh ®−îc biÕt ®Õn nhiÒu trong khoa häc x· héi. 1.2. Kh¸i niÖm c©u chuyÖn ®−êng ®êi C©u chuyÖn ®−êng ®êi hay c©u chuyÖn cuéc sèng (tiÕng Anh lµ life story, tiÕngPh¸p lµ rÐcit de vie) lµ c¸c diÔn ®¹t c¬ b¶n mµ ë ®ã mét ng−êi kÓ vÒ cuéc sèng cñam×nh cho mét hay nhiÒu ng−êi nghe (Le Grand, 1989: tr.263). §èi víi Bertaux (2005), xuÊt hiÖn c©u chuyÖn ®−êng ®êi ngay t¹i thêi ®iÓm métng−êi kÓ cho mét ng−êi kh¸c, mét nhµ nghiªn cøu hay mét ai ®ã kh«ng ph¶i nhµnghiªn cøu vÒ kinh nghiÖm sèng cña m×nh nh− mét c©u chuyÖn mang tÝnh miªu t¶.Nh÷ng g× mµ ®Æc tr−ng cho c©u chuyÖn ®−êng ®êi, tr−íc hÕt, ®ã lµ kÕt qu¶ cña sùt−¬ng t¸c gi÷a chñ thÓ vµ nhµ nghiªn cøu. §éng tõ kÓ (c©u chuyÖn) ë ®©y lµ mÊu chèt, tøc lµ chñ thÓ s¶n xuÊt lêi nãi ëd¹ng miªu t¶. Nãi mét c¸ch kh¸c, c©u chuyÖn vÒ c¬ b¶n lµ mét pháng vÊn hiÓu(lentretien comprehensif) (Kaufmann, 1996) gi÷a mét ng−êi kÓ (t¸c gi¶ cña c©uchuyÖn) vµ mét ng−êi nghe (thÝnh gi¶ cña c©u chuyÖn). Kh«ng gièng nh− tù truyÖn (l’autobiographie) do c¸ nh©n tù kÓ mµ c©u chuyÖn®−êng ®êi ®−îc b¾t ®Çu tõ mét c©u hái cña mét ®iÒu tra viªn nh»m thu thËp th«ng tinvÒ ki ...