Chương 9: Ngành Chân khớp

Chân khớp là ngành lớn trong giới động vật, chiếm khoảng hơn 2 phần 3 số loài động vật có trên hành tinh. Có các đặc điểm chung như sau: Cơ thể cùng với các phần phụ phân đốt, hình thành bộ xương ngoài, xuất hiện ống khí (cơ quan hô hấp) và ống manpighi (là cơ quan bài tiết) của nhóm sống trên cạn,... Mời các bạn cùng tham khảo tài liệu sau đây để hiểu rõ hơn về Ngành Chân khớp này.

Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Chương 9: Ngành Chân khớp 183Chương 9 Ngành Chân khớp (Arthropoda)I. Đặc điểm chung của ngành Chân khớp (Arthropoda) Chân khớp là ngành lớn trong giới động vật, chiếm khoảng hơn 2phần 3 số loài động vật có trên hành tinh. Có các đặc điểm chung như sau:Cơ thể cùng với các phần phụ phân đốt, hình thành bộ xương ngoài, xuấthiện ống khí (cơ quan hô hấp) và ống manpighi (là cơ quan bài tiết) củanhóm sống trên cạn.1. Sự phân đốt và hiện tượng đầu hoá Hiện tượng phân đốt và đầu hoá là một đặc điểm quan trọng củađộng vật chân khớp. Nét nổi bật là sự phân đốt dị hình và mức độ phân đốtkhác nhau ở các nhóm khác nhau. Các đốt có thể nhiều và giống nhau nhưở động vật Nhiều chân (Cuốn chiếu, Rết, Sâu đá…). Nhóm động vật nàybiểu hiện sự phân đốt thấp hay phân đốt đồng hình. Một số nhóm động vậtkhác có sự tập trung các đốt thành từng phần cơ thể khác nhau và giữ cácchức phận khác nhau như ở nhóm động vật Có kìm (Nhện, Bò cạp), Cómang (Tôm, Cua…) và Có khí quản (Côn trùng). Các nhóm động vật nàythể hiện sự phân đốt cao, gọi là phân đốt dị hình (hình 9.1). I II III IV V VI Hình 9.1 Sự phân đốt và phần phụ ở các nhón động vật Chân khớp khác nhau (theo Storer) I. Giáp xác: II. Côn trùng; III. Nhện; IV. Chân môi; V. Chân kép; VI. Có móc A. Râu; M.Miệng; G. Lỗ sinh dục ;P. Hậu môn ; PG. Lỗ niệu sinh dục Hiện tượng đầu hoá là một sự kiện quan trọng trong quá trình tiếnhoá của động vật. Nó gắn liền với sự phát triển của não bộ, các giác quanvà phần phụ miệng. Phần đầu của Chân khớp gồm: Đốt đầu nguyên thuỷ(acron) tương ứng với phần trước miệng của giun đốt. Phần đầu bổ sung 184do các đốt thân phía trước kết hợp với phần đầu nguyên thủy. Số đốt bổsung này thay đổi tùy loài. Nhìn chung cơ thể Chân khớp được chia làm 3 phần (đầu, ngực,bụng) như ở Chân khớp hiện đại, tuy nhiên có khi phần đầu nhập với phầnngực tạo thành phần đầu ngực như ở Nhện, Giáp xác (hình 9.2). Hình 9.2 Sơ đồ cấu trúc các phần cơ thể của động vật Chân khớp (theo M. Fox) A. Nhiều chân; B. Côn Trùng; C. Nhện. Ab. Bụng; C đầu; Cth. Đầu ngực;Th. Ngực; Tk. Thân2. Hình thành bộ xương ngoài Cơ thể của chân khớp có một lớp vỏ cứng bao ngoài. Lớp này làtầng cuticula, sản phẩm tiết của lớp biểu bì. Vỏ cơ thể ở mỗi đốt gồm 4tấm là tấm lưng (ternum), tấm bụng (sternum) và 2 tấm bên (pleurum). Về cấu tạo vỏ cơ thể phân biệt tầng mặt (epicuticun) và tầng dưới(tầng cuticun trước – procuticun). Tầng mặt là một lớp mỏng, có bản chấtlà lipoprotein, ngăn cản sự trao nước. Tầng dưới dày hơn, có 2 thành phầnchính là kitin (là một pôlysaccarit có nitơ – pôlyaxetin glucozamin, khi bịthuỷ phân thì tạo thành glucôzamin, đường và axit béo và nhiều axitaxêtic) và protein. Kitin có màu trắng, dẻo đàn hồi và thấm nước cònprotein thì tùy loại, có thể cứng (sclerotin) hay mềm (relizin). Nhiều ngườichia procuticun thành 2 lớp là lớp cuticun ngoài (exocuticun) và lớpcuticun trong (endocuticun). Tầng endocuticun giàu kitin hơn và proteinchủ yếu là relizin nên mềm dẻo hơn. Ở một số chân khớp bộ xương cònthấm thêm muối vô cơ như cacbonat hay phôtphát can xi nên bộ xương rấtcứng (tôm, cua, sâu đá…). Cuticula còn lót những phần lõm có nguồn gốclá phôi ngoài như ruột trước, ruột sau, ống khí và ống dẫn của tuyến nội 185tiết. Nhờ bộ xương ngoài mà chân khớp có thể thích nghi với điều kiệnsống tốt hơn và phân bố rộng hơn. Khi sống trong điều kiện khô hạn thìchất kitin chống mất nước. Bộ xương ngoài còn giữ nhiều chức phận quantrọng khác. Sự xuất hiện lớp vỏ đã làm mất hoàn toàn lớp biểu mô có tiêmmao ở động vật bậc thấp.3. Hiện tượng lột xác để tăng khối lượng cơ thể Lớp vỏ ngoài là một trở ngại cho sự tăng trưởng về khối lượng cơthể, động vật chân khớp bị hạn chế không thể tăng trưởng từ từ. Do vậykhi cơ thể đã lớn hết cỡ, lớp vỏ cũ trở nên chật chội thì động vật chânkhớp tiến hành lột xác - tức là thực hiện quá trình vứt bỏ lớp vỏ cũ, hìnhthành lớp vỏ mới. Lớp vỏ mới còn mềm, phải sau một thời gian nhất địnhmới cứng lại. Động vật chân khớp tranh thủ lúc lớp vỏ mới còn mềm đểlớn lên. Có 2 quá trình cùng được tiến hành trong khi lột xác: Đó là sự tiếtra lớp vỏ mới của tế bào biểu bì và sự tiết dịch lột xác chứa enzym hoà tantầng endocuticun của lớp vỏ cũ. Số lần lột xác thay đổi tùy theo nhóm loàivà đây là thời kỳ nguy hiểm nhất vì cơ thể của chúng rất dễ thương tổn, vìvậy chúng thường tìm nơi an toàn để trốn tránh. lột xác được điều khiểnbằng cơ chế thần kinh thể dịch (hoocmôn). Hoocmôn lột xác là ecdyson ởnồng độ thấp t ...